شماری از پیروان مذهب شیعه در کشور از برخورد خصمانه افراد طالبان و تصمیمهای رهبری این گروه در قبال شیعهها شکایت دارند. به گفته آنان، تعیین شورای تسنن برای ولایتهای شیعهنشین، محدودیت بر مراسم عزاداری محرم، سهم ندادن به شیعهها در بدنه قدرت و برخورد افراد طالبان با باشندهگان مناطق شیعهنشین سبب شده تا پیروان این مذهب در سرزمین خود احساس بیگانهگی کنند. عالمان مذهبی شیعه در کشور نیز بارها برخورد طالبان با پیروان این مذهب را نکوهش کرده و هشدار دادهاند که ایندست اقدامات فاصله میان پیروان مذهب مختلف را بیشتر میسازد. این نکوهشها و هشدارها اما در نزدیک به سه سال گذشته هرگز سودمند واقع نشده است. بنابراین، نواندیشان دینی «تساهل مذهبی» را از حقوق مورد نیاز در جوامع توصیف میکنند و میگویند تا زمانی که نظام و یا رژیم حاکم موضع بیطرفانه نسبت به مذاهب و ادیان اختیار نکند، مدارای مذهبی و همدیگرپذیری در کشور پیاده نخواهد شد.
سیدعصمتالله، پیرو مذهب شیعه و باشنده کوچه «سیدان» دشت برچی کابل به روزنامه 8صبح میگوید که رژیم حاکم در سطوح مختلف با هممذهبان او برخورد دوگانه و خصمانه دارند. به سخن او، از توزیع کمکهای بشردوستانه تا دخیل ساختن پیروان مذهب شیعه در تصمیمگیریهای بزرگ، تبعیض وجود دارد و عامل آن طالبان هستند. سیدعصمتالله میافزاید: «کمکها در مناطقی که شیعهها زیاد است، بسیار کم توزیع میشود. یک نفر شیعه و یا هزاره در اردو، در حوزههای پولیس و در وزارتها نیست. حکومتداری به این شکل نمیباشد. مردم ما خود را در وطن بیگانه احساس میکنند؛ در حالی که تذکره داریم و از همین افغانستان هستیم.»
محمدکاظم، پیرو مذهب شیعه و باشنده منطقه «چنداول» از مربوطات ناحیه اول شهر کابل، میگوید که آزادی مذهبی حق هر شهروند یک کشور است. به سخن او، حاکمان سیاسی نباید در امور مذهبی و باورهای مردم دخالت طرفدارانه کنند. این مأمور بازنشسته دولت میافزاید: «از وقتی که ملاصاحبان قدرت را گرفتهاند، عزاداری ما مردم طوری که لازم بود، گرفته نمیشود. محرم سال گذشته [طالبان] از موتروانها و دکانها پرچمهای عزاداری را به زور جمع کردند. مردم را به خاطر عقیده و باورشان توهین میکنند.» محمدکاظم توضیح میدهد که برخورد دوگانه طالبان با اقوام و پیروان مذاهب سبب ایجاد شکاف اجتماعی میان شهروندان کشور میشود و در درازمدت زمینه را برای یک جنگ داخلی دیگر، مساعد میسازد.
پیروان مذهب شیعه در حالی از برخورد خصمانه رژیم حاکم در کشور شکایت دارند که طالبان پیرو شاخه «دیوبندی» مذهب حنفی هستند. رهبری طالبان تاکید دارد که این باور مذهبی بالای همه شهروندان کشور تطبیق شود. ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان در ماه سنبله سال گذشته خورشیدی ترکیب اعضای شوراهای علمای دین در سطح ولایتها را اعلام کرد. وظیفه این شوراها نظارت از عملکردها در جامعه و مشورتدهی به رهبری طالبان عنوان شده است.
براساس جدول اعلامشده، همه اعضای این شوراها در سطح کشور متشکل از عالمان مذهب حنفی هستند و هیچ عالم مذهب شیعه در ترکیب آن به چشم نمیخورد. حتا در ولایتهایی که اکثریت باشندهگان آن را پیروان مذهب شیعه شکل میدهند، هیچ عالم این مذهب در تشکیل شورای علمای آن جاداده نشده است.
شورای سرتاسری علمای مذهب شیعه در کشور ترکیب این شورا را غیرعادلانه و دور از انصاف توصیف کرد و از رهبر طالبان خواست تا در این باره تجدید نظر کند.
سیدحسین عالمی بلخی، معاون شورای علمای اهل تشیع افغانستان، توضیح داد که چنین اقدامهای رهبر طالبان سبب افزایش فاصلهها میان پیروان مذاهب میشود. حالا که بیش از ده ماه از فعالیت این شوراها میگذرد، هیچ عالم مذهب شیعه در تشکیل آن اضافه نشده است.
از سوی دیگر، تلاش میشود پیروان اهل تشیع از بدنه نظام موجود در کشور به دور نگه داشته شوند و طالبان هرازگاهی بر آزادیهای مذهبی این طیف جامعه محدودیت وضع میکنند، تا جایی که قانون احوال شخصیه اهل تشیع در محاکم بالای پیروان این مذهب تطبیق نمیشود و تدریس فقه جعفری از نصاب آموزشی دانشگاهها حذف شده است. همچنان طالبان اجازه نمیدهند شیعیان کشور آن چنانی که در دوره جمهوریت مراسم مذهبی ویژه محرم را برگزار میکردند، حالا برگزار کنند.
با این وصف، آگاهان امور و نواندیشان دینی، «آزادی مذهبی» را حل مسلم افراد یک جامعه مدرن توصیف میکنند و روی تساهل مذهبی در کشور تاکید میورزند.
محمد محق، پژوهشگر و نواندیش دینی، به روزنامه 8صبح میگوید: «برای اینکه تساهل مذهبی در یک جامعه زمینه اجرا پیدا کند، گام اساسی این است که یک دولت بیطرف نسبت به همه ادیان و مذاهب، وجود داشته باشد. زمانی که رژیم حاکم و دستگاهی که قدرت اجرایی را در دست دارد به طرف یک مذهب گرایش داشته باشد، طبیعی است که نمیتواند بیطرفانه عمل کند و مذاهب دیگر به نحوی آزار میبینند.» به باور او، یگانه گزینهای که میتواند جلو آزار و اذیت شهروندان برمبنای اختلاف مذهبی را بگیرد، این است که یک ساختار جدید از نظام سیاسی و اداری طراحی شود که مبتنی بر بیطرفی دولت نسبت به ادیان و مذاهب مختلف باشد، حق مساوی به همه فراهم کند و از طریق آموزش و آگاهیدهی، مردم را به اصل تساهل و مدارا باورمند بسازد و با وضع قوانین مناسب این اصل را مورد حمایت قرار دهد.
هرچند مقامهای طالبان بارها در نشستهای خبری و رسمی بر احترام به آزادیهای مذهبی تاکید کردهاند، اما این توصیههای اخلاقی آنان در نبود حمایت نظام حاکم نتوانسته جلو آزارواذیت پیروان مذاهب غیرحنفی را بگیرد.
کمیسیون جهانی آزادی مذهبی امریکا نیز در گزارشی آورده است که شرایط آزادی مذهبی در افغانستان زیر اداره طالبان رو به وخامت گذاشته است.
این کمیسیون از دولت امریکا خواسته است که افغانستان را به خاطر نقض نظاممند آزادی مذهبی بهعنوان «کشور مورد نگرانی خاص» شناسایی کند و در اجندای گفتوگوها با طالبان این مورد را نیز بگنجاند. با وجود این، محمدیونس، معین وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، در تازهترین اظهاراتش هفته گذشته (پنجشنبه، 13 ثور) درباره تامین حقوق شهروندان گفته است: «عدالتی که در افغانستان تامین است، در هیچ جای زمین وجود ندارد و هیچ نوع ظلمی بالای کسی صورت نمیگیرد.» او همچنان از کشورها خواسته است که در امور داخلی افغانستان مداخله نکنند.