امریکا در چهارمین سالگرد امضای توافقنامه دوحه گفته است که طالبان به تعهدات خود در این توافقنامه عمل نکردهاند. همزمان طالبان نیز کاخ سفید را متهم کردهاند که این توافقنامه را نقض کرده است. این توافقنامه که در ۲۹ فبروری ۲۰۲۰ از سوی ایالات متحده و طالبان در دوحه قطر به امضا رسید، امریکا را ملزم ساخت تا از افغانستان خارج شود. بهتازهگی کاخ سفید گفته که امضای این توافقنامه طالبان را تقویت و متحدانش را در دولت پیشین افغانستان تضعیف کرد. با این حال، آگاهان امور میگویند که حکومت پیشین با امضای این توافقنامه از نظر سیاسی بیاهمیت شده و از نگاه نظامی به دلیل وابستهگی به حضور نظامی امریکا، مطلق بیدفاع مانده بود. همچنان رییس عمومی امنیت ملی حکومت سابق افغانستان معتقد است که با امضای توافقنامه دوحه، طالبان و امریکا هر دو به اهدافشان رسیده و مردم افغانستان قربانی شدهاند. از سوی دیگر، شماری از سیاستمداران در جریان چهار سال گذشته، انحصارگرایی، تمرکز قدرت و فساد در دستگاه تصمیمگیری به رهبر محمداشرف غنی، رییس جمهور پیشین را عامل کلیدی سقوط حکومت قبلی دانستهاند. همزمان، زنان و برخی از نهادهای حقوق بشری، عمدهترین پیامد توافقنامه دوحه را وخیمتر شدن بحران بشری و حذف کامل زنان از زندهگی جمعی خواندهاند.
از امضای توافقنامه دوحه میان امریکا و طالبان چهار سال گذشته است. در این مدت طرفهای دخیل در پرونده افغانستان، بهطور مکرر این توافقنامه را عامل سقوط افغانستان به دست طالبان و وضعیت رقتبار حقوق بشری و بحران انسانی در افغانستان خواندهاند. در جریان چهار سال گذشته امریکا و طالبان نیز پیوسته همدیگر را متهم به نقض مفاد این توافقنامه کردهاند.
کرین ژان پیر، سخنگوی کاخ سفید، در چهارمین سالگرد توافقنامه دوحه گفته که طالبان به تعهد خود مبنی بر مشارکت در «گفتوگوهای معنادار با سایر شهروندان افغانستان که منجر به ثبات وضعیت و به وجود آمدن یک نظام فراگیر شود، عمل نکردهاند.» سخنگوی کاخ سفید در یک نشست خبری تایید کرده که توافقنامه دوحه به طالبان قدرت داد و شرکای امریکا در دولت پیشین افغانستان را تضعیف کرد. او اعتراف کرده است که امریکا پس از اخذ تصمیم خروج کامل نیروهایش از افغانستان، چشمانداز و برنامه مشخصی را پیشبینی نکرده بود.
طالبان دلیل امضای توافقنامه دوحه از طرف ایالات متحده را وارد شدن تلفات انسانی و مالی و جنگ فرسایشی برای این کشور خواندهاند. به گفته آنان، امریکا با فشار این گروه در میدان جنگ، حاضر به مذاکره شد.
ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان، در صحبت با تلویزیون ملی تحت کنترل این گروه، امریکا را متهم به یک هزار و 700 مورد تخطی از توافقنامه دوحه کرده است. او مدعی شده که دولت پیشین تلاش کرد تا گفتوگوهای صلح دوحه را «سبوتاژ» کند. براساس ادعای وی، حکومت پیشین نمیخواست امریکا از افغانستان خارج شود.
طالبان در حالی ایالات متحده را به نقض این توافقنامه متهم میکنند که این گروه خلاف تعهداتش در دوحه، ایمن الظواهری، رهبر پیشین شبکه القاعده را در کابل پناه داد تا اینکه در یک حمله هواپیمای بدون سرنشین امریکا کشته شد.
پیش از این، شورای امنیت سازمان ملل در گزارشی گفته است که طالبان روابط نزدیکی با شبکه القاعده دارند. براساس گزارش شورای امنیت، القاعده هم اکنون هشت مرکز جدید آموزشی در افغانستان ایجاد کردهاند. در این گزارش گفته شده که جنبش ترکستان شرقی، تحریک طالبان پاکستانی و سایر گروههای تروریستی در افغانستان تحت حاکمیت طالبان پایگاههای منظم آموزشی و نظامی دارند و از حمایت این گروه برخوردارند.
در همین حال رحمتالله نبیل، رییس عمومی امنیت ملی حکومت سابق افغانستان، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که با امضای توافقنامه دوحه طالبان و امریکا هر دو به اهدافشان رسیدهاند. آقای نبیل میافزاید: «به نظرم اصلاً قرارداد دوحه از هر دو جانب نقض نشده؛ چون توافقنامه دوحه بین ایالات متحده امریکا و طالبان برای صلح در افغانستان نه، بلکه برای خروج مصون نیروهای امریکا در مقابل سپردن قدرت به طالبان بود که هر دو طرف به اهداف خود رسیدهاند. یگانه جانبی که قربانی این معامله شد و حقوقشان نقض شد، مردم افغانستان هستند.»
با این حال فردوس کاوش، روزنامهنگار، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که توافقنامه دوحه ایالات متحده را از یک جنگ ناکام و پایانناپذیر که دیگر نمیخواست آن را ادامه دهد و برایش هزینه کند، بیرون ساخت. به گفته او، امریکا در سال ۲۰۱۸ تصمیم گرفت که از جنگ افغانستان بیرون شود و توافقنامه دوحه این هدف را برآورده کرد. آقای کاوش میافزاید: «علاوه بر خروج، منفعت محوری دیگر ایالات متحده در افغانستان مبارزه با تروریسم بود که مصداق آن داعش و القاعده تعریف شده است. برمبنای توافقنامه دوحه طالبها متعهد به جنگ با داعش و جلوگیری از بهرهبرداری القاعده از قلمرو زیر سلطهشان علیه امریکا هستند. بنابراین توافقنامه دوحه منافع ایالات متحده را در آن مقطع برآورده کرد.»
به گفته این روزنامهنگار، هدف اصلی مذاکراتی که منجر به امضای توافقنامه دوحه شد، پایان جنگ و دشمنی میان ایالات متحده و طالبان بود. به گفته او، از دید دو طرف در آن زمان، حضور امریکا در افغانستان و بیمیلی طالبان به جلوگیری از استفاده قلمرو زیر سلطهاش علیه امریکا، عوامل اصلی جنگ بین دو طرف بود و امضای توافقنامه دوحه این عوامل را برطرف کرد.
آقای کاوش میافزاید که توافقنامه دوحه امریکا را موظف به خروج نیروهای امریکایی و متحدانشان از افغانستان ساخت و طالب را متعهد کرد که اجازه ندهند قلمرو زیر سلطهاش علیه دشمنان امریکا استفاده شود و به این ترتیب جنگ بین دو طرف پایان یافت و نظام جمهوری اسلامی افغانستان قربانی شد.
این روزنامهنگار تاکید میکند: «نظام جمهوریت با امضای توافقنامه دوحه از نظر سیاسی بیاهمیت شد و از نظر نظامی مطلق بیدفاع ماند، به دلیل اینکه حیاتش وابسته به حضور نظامی امریکا در افغانستان بود. اتهام نقض توافقنامه دوحه از جانب امضاکنندهگان آن به همدیگر مربوط به موارد جدی و اساسی نمیشود، به همین دلیل است که تعامل بینشان برهم نخورده است.»
واکنشها به پیامدهای توافقنامه دوحه
امضای توافقنامه دوحه در جریان چهار سال گذشته با موجی از انتقادات گسترده سیاستمداران، مقامهای دولت پیشین و برخی از نهادهای حقوق بشری روبهرو بوده است. به گفته آنان، امضای این توافقنامه که باعث سقوط دولت پیشین شده، بحران بشری را در افغانستان به وجود آورده است. از نظر آنان، با تسلط طالبان، افغانستان به انواع بحران گرفتار شده و وضعیت حقوق بشری هم اکنون در این کشور فاجعهبار است.
هیدر بار، مسوول بخش حقوق بشر و زنان در دیدبان حقوق بشر، در چهارمین سالگرد توافقنامه دوحه گفته است که براساس امضای این توافقنامه، طالبان قدرت را به دست گرفته و بدترین بحران حقوق زنان در جهان را به وجود آوردهاند. مسوول بخش حقوق بشر و زنان در دیدبان حقوق بشر افزوده است: «مذاکراتی که منجر به امضای توافقنامه دوحه شد، از منظر حقوق بشر بسیار مشکلساز بود. نخست اینکه برای زنان افغانستان در این روند هیچ نقشی وجود نداشت و آنها از همه بحثها حذف شدند.»
هیدر بار نداشتن نقش کلیدی زنان در گفتوگوهای صلح دوحه را نقض قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت سازمان ملل دانسته و افزوده است: «این نقض آشکار قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت ملل متحد بود که ۲۴ سال قبل تصویب شده است و در آن بهصراحت آمده است که زنان حق دارند در تمام مذاکرات صلح و بحثهای مهم درباره آینده کشورشان شرکت کنند.»
شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان نیز در چهارمین سالگرد امضای توافقنامه دوحه گفته است که نتایج این توافقنامه زمینهساز بحران کنونی و وضعیت فاجعهبار حقوق بشری در کشور است. این شورا با انتشار بیانیهای خواستار لغو توافقنامه دوحه شده است. شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان در مورد توافقنامه دوحه افزوده است: «چیزی بیشتر از رسمیتبخشی به یک گروه افراطی و ضد منافع و حاکمیت ملی نبود که در همسویی زلمی خلیلزاد و عناصری در حکومت پیشین انجام شد.»
در بیانیه شورا آمده است: «شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان در حالی که بر ابطال مفاد توافقنامه دوحه تاکید میکند، به این باور است که وضعیت امروز نیازمند تغییر از مجرای پروسه فراگیر ملی است.»
توافقنامه دوحه پس از ۱۸ ماه مذاکره ایالات متحده با طالبان، در 29 فبروری 2020 از سوی دو طرف به امضا رسید. براساس این توافقنامه امریکا در ظرف ۱۴ ماه نیروهای خود را از افغانستان باید خارج میکرد و زمینه گفتوگوهای معنادار صلح با نمایندهگان دولت پیشین را فراهم میساخت.
این توافقنامه از سوی زلمی خلیلزاد، نماینده پیشین امریکا برای صلح افغانستان و عبدالغنی برادر، معاون سیاسی پیشین طالبان و معاون اقتصادی ریاستالوزرای کنونی این گروه، به امضا رسید.
مخالفان طالبان و مقامهای حکومت پیشین امضای این توافقنامه را آغاز فروپاشی دولت پیشین به دست طالبان میخوانند، اما شماری از منتقدان حکومت پیشین، انحصار قدرت، تکسالاری و حذف چهرههای مردمی از بدنه قدرت از سوی اشرف غنی، رییس جمهور پیشین را دلیل عمده سقوط کشور به دست طالبان میدانند.
توافقنامه دوحه شامل چهار بخش عمده میشود: ضمانت طالبان به عدم استفاده از خاک افغانستان علیه امنیت امریکا و متحدانش، ارایه جدول زمانی خروج کامل نیروهای امریکایی و ناتو در ظرف ۱۴ ماه، برگزاری مذاکرات بینالافغانی و بحث روی آتشبس همهجانبه در جریان مذاکرات، از مباحث کلیدی این توافقنامه خوانده شده است.