مولانا فضلالرحمان به افغانستان سفر و با مقامهای بلندرتبه گروه طالبان ملاقات کرده است. مولانا فضلالرحمان پیش از سفر به کابل، اعلام کرد که به دعوت طالبان به این سفر خواهد رفت. ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان نیز گفت که گروه طالبان از فضلالرحمان دعوت کرده تا به کابل سفر کند، هر چند توضیح داد که برای این کار چندین بار از جانب رهبر جمعیت علمای پاکستان درخواست مطرح شده بود، اما گویا مقامهای طالبان وقت نداشتند و حالا که وقت یافتهاند، از او دعوت کردهاند. این سفر در شرایطی انجام شد که وضعیت در هر دو طرف بهشدت حساس است.
حساسیت شرایط کنونی برای دولت پاکستان، بیشتر به دو دلیل است: انتخابات سراسری ماه آینده و افزایش حملات تیتیپی. مولانا فضلالرحمان نیز پیش از سفر به کابل اعلام کرد که گفتوگو در مورد تیتیپی و ترمیم روابط طالبان با اسلامآباد در دستور کارش قرار دارد. براساس گزارش نهادهای تحقیقی پاکستانی، در دو سال اخیر که طالبان در افغانستان به قدرت رسیدهاند، آمار حملات و انفجارها در پاکستان بهصورت پیوسته افزایش یافته است. مرکز مطالعات صلح پاکستان که گزارش خود را هفته گذشته نشر کرد، نوشت که در سال 2023 حملات مسلحانه در این کشور 17 درصد افزایش داشته است. همین نهاد یک سال قبل اعلام کرده بود که در سال 2022 حملات مسلحانه در پاکستان نسبت به سال 2021، 28 درصد افزایش داشته است. از سوی دیگر، طالبان افغان بهعنوان گروهی که ابتکار عمل در حملات انتحاری را در دست دارد، شناخته میشود. از زمان برگشت این گروه به قدرت در افغانستان، حملات انتحاری نیز در پاکستان افزایش کمپیشینه یافته است. براساس گزارش موسسه مطالعات درگیری و امنیتی پاکستان (PICSS) که در 25 دسامبر نشر شد، در سال 2023 تعداد حملات انتحاری در این کشور 93 درصد افزایش داشته است. این حملات جان 329 تن را گرفته و 582 تن دیگر را زخمی کرده است. در هفتههای اخیر که پاکستان هر روز به انتخابات 8 فبروری نزدیکتر میشود، تعداد حملات نیز افزایش مییابد. ناوقت دیروز هم دولت پاکستان اعلام کرد که دو مهاجم انتحاری مربوط به داعش را بازداشت کرده که قصد حمله بر مولانا فضلالرحمان و ایمل ولیخان را داشتند. همین حالا هم روند کارزارهای انتخاباتی در پاکستان خونین است. یک روز قبل طی یک شبانهروز بر سه نامزد انتخابات حمله شد. یکی از این نامزدان مستقل بود، دومی عضو حزب مسلملیگ-ن و سومی هم عضو حزب تحریک انصاف. دو تن از این نامزدان و تعدادی از همراهانشان کشته شدند و میراسلم بلیدی، کاندیدای حزب مسلملیگ-ن بهشدت زخمی است. بنابراین، در چنین اوضاع امنیتی، برگزاری انتخابات سراسری، بهخصوص در دو ایالت ناامن (بلوچستان و خیبرپختونخوا) بسیار دردسرساز است.
وضعیت برای طالبان افغان از آنجا حساس است که از مدتی به اینسو معروفترین حامیاش برای این گروه در عرصه بینالمللی لابی نمیکند و از نقش سخنگویی خود احتراز میورزد. دست طالبان به دلیل تحریمها و غیرمشروع بودن این گروه، از مجامع بینالمللی کوتاه است. کشوری که این خلأ را تا حدی برای طالبان پر میکرد، پاکستان بود. این کشور در دو سال گذشته پیوسته بر برقراری روابط سیاسی با طالبان زیر نام «تعامل» تاکید داشت و به آزادسازی پول بلوکهشده بانک مرکزی افغانستان اصرار میکرد. با این حال، وقتی نخستوزیر موقت پاکستان در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی کرد، نگرانی پاکستان نسبت به تجمع گروههای تروریستی در افغانستان زیر حاکمیت طالبان و تهدید پاکستان از خاک افغانستان را بسیار جدی مطرح کرد. پس از آن نماینده دایم پاکستان در سازمان ملل، در نشست شورای امنیت موضع جدیتری نسبت به طالبان گرفت. این امر، برای طالبان هزینهبر است؛ زیرا کشورهای دیگری که با این گروه روابط نزدیک دارند، هیچکدام به اندازه پاکستان از مواضع طالبان دفاع نمیکند. بنابراین، گرم شدن دوباره روابط طالبان با اسلامآباد، برای این گروه پراهمیت است. اسلامآباد هم در برابر احیای این روابط گرم، از طالبان انتظاراتی دارد که مهمترین آنها برگزاری انتخابات امن و کمک به حل مساله تیتیپی است.
به نظر میرسد تا حدی این مامول برآورده شده است. پس از ملاقات رهبر جمعیتالعلمای پاکستان با رهبران طالبان، خوشبینیهایی از سوی دو طرف ابراز شد. ایکسپرس تریبون، رسانه پاکستانی، روز پنجشنبه گزارش داد که در ملاقات مولانا فضلالرحمان با ملا هبتالله آخوندزاده، برگزاری صلحآمیز انتخابات پاکستان تضمین شده است (این ملاقات از سوی طالبان پوشش خبری داده نشده، ولی رسانههای پاکستانی که دسترسی زیادی به طالبان دارند، آن را پوشش دادهاند). این تضمین از جانب ملا هبتالله داده شده است که نشان از کنترل او بر تیتیپی دارد. در ضمن، طالبان به طرف پاکستانی گفتهاند که این گروه برای ازسرگیری مذاکرات صلح دولت پاکستان با تیتیپی تلاشهایش را از سر میگیرد.
همین حساسیت شرایط در دو طرف، سفر مولانا فضلالرحمان به کابل را در مرکز توجه قرار داده است. از آنجایی که از او بهعنوان پدر معنوی طالبان افغان یاد میشود و تحریک طالبان پاکستانی (تیتیپی) نیز از گروه طالبان افغان حرفشنوی دارد، این سفر برای طالبان و دولت پاکستان بیشتر اهمیت مییابد. اما سوال این است که این سفر برای خود مولانا فضلالرحمان چه سودی دارد؟
معامله مولانا فضلالرحمان با دولت موقت پاکستان
هر چند ممتاز زهرا بلوچ، سخنگوی وزارت خارجه پاکستان، روز پنجشنبه سفر مولانا فضلالرحمان به افغانستان و ملاقات با مقامهای طالبان را یک سفر شخصی عنوان کرد، اما نشانهها حاکی از آن است که این سفر با مشورت ارتش و دولت موقت پاکستان انجام شده است. تحلیلگران هم باور دارند که این سفر برای کاهش تنش میان طالبان و اسلامآباد و یافتن راهحلی برای مساله تیتیپی انجام شده است. با این حال، در شرایطی که انتخابات نزدیک است و کمپینها با شدت بالا جریان دارد، چرا رهبر یک حزب سیاسی به خارج از کشور سفر میکند تا به یک مشکل دولت رسیدهگی کند؟
مولانا فضلالرحمان رهبر «حزب جمعیتالعلمای پاکستان–ف» است. این حزب از احزاب متوسط در پاکستان به حساب میآید. جمعیت علما توان دستیافتن به اکثریت کرسیهای پارلمان پاکستان را ندارد و برای اینکه بتواند در قدرت سهیم باشد، مجبور است با یک یا دو حزب قدرتمند ایتلاف کند. در صورتی که این حزب کرسیهای کمی در اختیار داشته باشد، احزاب قدرتمند تمایل چندانی برای ایتلاف با آن پیدا نمیکنند. در انتخابات پیش رو که حزب مسلملیگ شاخه نواز خود را چانس اول میداند، به نظر نمیرسد به تنهایی بتواند دولت تشکیل دهد. حزب تحریک انصاف و حزب مردم که از احزاب قدرتمند به حساب میآیند، نیز چانس زیادی برای در اختیار گرفتن اکثریت کرسیها ندارند. بنابراین، احتمال تشکیل یک دولت ایتلافی دیگر در پاکستان بسیار جدی است. مولانا فضلالرحمان در پی شکار همین موقعیت است و میخواهد با تشکیل ایتلاف، بخشی از قدرت دولت آینده را در اختیار گیرد.
حزب جمعیت علما اما به نظر میرسد مطمین نیست که در یک انتخابات شفاف کرسیهای کافی برای ترغیب احزاب قدرتمند به تشکیل ایتلاف با این حزب را به دست آورد. بنابراین، گفته میشود بر سر اینکه دولت پاکستان زمینه تصاحب کرسی بخشهایی از بلوچستان و خیبرپختونخوا توسط این حزب را فراهم کند، به معامله نشسته است. در برابر این اقدام دولت موقت، مولانا فضلالرحمان از نفوذ خود بر طالبان افغان و همچنان رهبران تیتیپی استفاده میکند تا انتخابات ماه آینده در فضای امن برگزار شود. احتمال ملاقات غیررسمی او با رهبران تیتیپی در کابل نیز بسیار جدی است. گفته میشود بخشی از رهبران تیتیپی در مدارس زیر حمایت مولانا فضلالرحمان آموزش دیدهاند. دیروز او با سراجالدین حقانی ملاقات جداگانهای ترتیب داد و احتمالا مساله تامین امنیت انتخابات ماه آینده پاکستان یکی از محورهای اصلی بحث بوده است. سراجالدین حقانی پیش از این هم نقش میانجی را میان دولت پاکستان و تیتیپی بازی کرده است. معامله مولانا فضلالرحمان با دولت موقت پاکستان، برای هر دو طرف سودآور است؛ حزب جمعیتالعلما کرسیهای لازم را برای شریک شدن در قدرت کسب میکند و دولت موقت از یک آزمون بسیار دشوار موفقانه عبور میکند. ضرر فوری آن، متوجه بخشی از رایدهندهگان این دو ایالت خواهد شد که به نظر نمیرسد برای دو طرف معامله زیاد مهم باشد.
عبور موفقانه دولت موقت پاکستان از این آزمون (برگزاری انتخابات امن) برای دولت ملکی پاکستان و جنرالان ارتش این کشور اهمیت بسیار بالایی دارد. ارتش پاکستان اکنون همهچیز را در کنترل خود دارد؛ حتا نبض سیاست خارجی و اقتصاد را نیز کنترل میکند. مشهور است که نخستوزیران پاکستان در توافق با جنرالان به قدرت میرسند و در مخالفت با جنرالان از قدرت کنار زده میشوند. عمران خان نیازی، آخرین نخستوزیر انتخابی اما مخلوع پاکستان، نمونه عینی آن است. تا حالا دولت ملکی پاکستان توسط کسانی اداره میشد که حداکثر توافقاتی با ارتش داشتند و یا مانند عمران خان از سوی ارتش زمینه رسیدن آنها به قدرت فراهم شده بود. با این حال، وقتی ارتش کسی را به نخستوزیری میرساند، در موارد بسیاری برای خودش دردسرساز میشد (باز هم نمونه روشن آن عمران خان است). بنابراین، از مدتی قبل ارتش پاکستان در تلاش شد تا سیاستمداران غیرنظامی آینده را خودش تربیت کند. برای این منظور، نسلی از سیاستمداران را در دانشگاه دفاع ملی در اسلامآباد آموزش داد که گفته میشود انوارالحق کاکر، نخستوزیر موقت پاکستان، از جمع نخستین کسانی است که در این دانشگاه دوره دیدهاند. ناکامی دولت موقت پاکستان تحت رهبری کاکر در برگزاری انتخابات امن، در حقیقت ناکامی پروژه ارتش نیز است. به این دلیل، ارتش پاکستان به دولت موقت اجازه معامله بر سر آرای مردم بلوچستان و خیبرپختونخوا را داده است تا در بدل آن انتخابات از سوی تیتیپی اخلال نشود و اعتبار پروژهاش هم حفظ گردد. در کنار آن، برگزاری انتخابات امن، پرستیژ ارتش قدرتمند پاکستان را نیز زیر سوال نمیبرد.