دایکندی، یکی از ولایتهایی است که ۱۷ سال از تأسیس آن میگذرد. ولایت کوهستانی و کمتر انکشافیافته که حتا نیلی مرکز این ولایت، فاقد زیربنای شهری بوده و سطح خدمات در آن بسیار پایین و ضعیف است. وقتی برای نخستینبار وارد نیلی میشویم، شهری را میبینیم که واقعاً دور از تصور است. به محض ورود به مرکز دایکندی، با چالشها و مواردی بر میخوریم که در هیچ شهر دیگر کشور ممکن است چنین نباشد.
کسی که برای نخستین بار وارد نیلی میشود، بلافاصله دو مشکل بسیار عمده و در عین حال جالب را متوجه میشود: نبود تاکسیهای مسافربری داخل شهری و خدمات بسیار ضعیف انترنتی که جز در بخشی از بازار کهنهی نیلی، در سایر نقاط این شهر نمیتوان از انترنت استفاده کرد.
جامعهشناسان، شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها، احتیاجات و غیره میدانند که تقسیم کار اجتماعی در آنجا صورت گرفته باشد. یا سادهتر میتوان گفت، شهر، معمولاً جایی است که دارای جمعیت زیاد، بلندمنزلها، فروشگاهها، جادهها و خیابانهای وسیع و بزرگی باشد. در کنار این، یک سلسله معیارهای شهری را هم باید داشته باشد. نظم در ساختوسازها، داشتن کانالیزاسیون، جادهها و خیابانهای آسفالت شده، سیستم آبوبرق، نمایندهگیهای تاکسیرانی شهری، خدمات انترنتی و مخابراتی مناسب و … از لازمهها و نیازمندیهای یک شهر میباشد.
اما نیلی- مرکز ولایت دایکندی، هر چند به طور کامل فاقد معیارهای شهری نیست؛ اما ارائهی خدمات اساسی شهری در آن یا بسیار ضعیف است و یا اصلاً وجود ندارد. مسوولان محلی این ولایت هم میگویند که شهر نیلی، از لحاظ زیربنایی و ظاهری شبیه یک روستا است؛ اما باشندهگان این شهر انتظارِ ارائهی خدمات شهری را دارند.
در کنار چالشهای متعددی که به دلیل عدم توجه حکومت در این ولایت دورافتاده انبار شده و میتوان این چالشها را فهرست کرد، یکی از آنها نبود ترانسپورت شهری در نیلی است. خرابی جادهها، سیستم نامنظم شهری، تازهتأسیس بودن این ولایت و برخی عوامل دیگر، سبب شده تا موترسایکلها کار تاکسیهای شهری را انجام دهند.
ادارهی تنظیم ترانسپورت زمینی دایکندی گفته، حدود ۵۰ درصد از خدمات ترانسپورتی داخل و بیرونشهری این ولایت به وسیلهی موترسایکلها انجام میشود. روزانه نزدیک به ۱۰۰ عراده موترسایکل در گوشه و کنار نیلی، مشغول انتقال مسافر از محلی به محلهی دیگر شهر میباشند. هر چند به تازهگی شماری از رانندههای تاکسی در تلاش راهاندازی شغل تاکسیرانی در نیلیاند؛ اما به نظر میرسد بازار موترسایکلهای شهری هنوز گرم است و مردم علاقهی چندانی به تاکسیهای شهری ندارند.
علیاحمد، یکی از باشندهگان نیلی، مشغول انتقال مسافر توسط موترسایکل است. میگوید «کار و بار» دیگر نیست و او مجبور است از راه مسافربری به وسیلهی موترسایکل، لقمه نانی برای زن و فرزندانش تهیه کند. علیاحمد، از این شغلش راضی به نظر نمیرسد اما آن را از بیکاری بهتر میداند: «خوب است دیگه. روزانه ۱۰۰ تا ۲۰۰ افغانی کار میکنم.»
کسانیکه در شهر نیلی مشغول انتقال مسافران با موترسایکل هستند، مشکلاتی هم دارند. به گفتهی علیاحمد، خاکی بودن جادههای داخل شهر، گرد و خاک ناشی از خرابی جادهها و پسکوچهها، کار آنها را دشوارتر کرده است. اما باوجود همهی این چالشها، علیاحمد این کار را برایش «یک راه درآمد حلال» و بهتر از بیکاری و نشستن در خانه میداند.
آصف، باشندهی دیگر نیلی نیز مشغول انتقال مسافر به گوشه و کنار شهر است. او نیز موترسایکلرانی شهری را به علت نبود شغل انتخاب کرده است. آصف، مرا از بازار کهنهی نیلی تا شهرک جدید (دشت) با موترسایکل میرساند. از او میپرسم که از شغل خود راضی است یا خیر؟
در پاسخ میگوید، اگر شغل دیگری میداشت، موترسایکلرانی را انتخاب نمیکرد. به گفتهی وی، انتقال مسافر با موترسایکل، خطرات زیادی در پی دارد. «مثلاً اگر سوار بر موترسایکل باشیم و حادثه کنیم، بسیار خطرناکتر از موتر است. ما که سواری انتقال میدهیم، مسوولیت ما اینجا چند برابر میشود.»
این موترسایکلران شهر نیلی، روزانه حدود ۳۰ تا ۴۰ نفر را در داخل شهر به محل کار و فعالیتشان انتقال میدهد و از این طریق، مصارف خانوادهی خود را تأمین میکند.
اینکه مردم چرا از تاکسیهای شهری کمتر و یا هیچ استفاده نمیکنند، ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد؛ اما موترسایکلرانان میگویند که از یکسو سواری زیاد نیست و از جانب دیگر مردم عجله دارند زودتر به کارشان برسند. به همین دلیل، کمتر به تاکسی سوار میشوند. «تاکسی تا پنج نفر پوره نشود، حرکت نمیکند. اما موترسایکل را که ۲۰ تا ۳۰ افغانی بدهد، حرکت میکند و مردم به کار و مشکلشان زودتر رسیدهگی میتوانند.»
موترسایکلهایی که به جای تاکسیهای شهری فعالیت میکنند، هیچ کدام نزد ادارهی ترانسپورت زمینی ولایت دایکندی ثبت و راجستر نیستند. ادارهی ترافیک دایکندی نیز برای آنها اسناد توزیع نکرده و بدون آنکه موترسایکلهای شهری در این دو اداره ثبت باشند، به صورت آزادانه مشغول فعالیت میباشند.
حسین مرادی، سرپرست مدیریت ترانسپورت زمینی دایکندی به روزنامه ۸صبح گفت، نبود ترمینال ترانسپورتی، یکی از مشکلات عمده در این ولایت است. به گفتهی او، عدم توزیع اسناد برای وسایط، مشکل دیگری است که نظم سیستم ترانسپورتی را بر هم زده است.
سرپرست مدیریت ترانسپورت زمینی دایکندی، افزود که بیش از ۵۰ فیصد وسایط نقلی که در مرکز این ولایت وجود دارند، فاقد اسناد میباشند. به گفتهی آقای مرادی، تاکسیهایی که در این اواخر داخل شهر نیلی فعالیت میکنند، همه فاقد اسناد اند و نزد ادارهی ترانسپورت نیز ثبت نیستند. وی گفت که هیچگونه نمایندهگی رسمی تاکسیرانی تاکنون در شهر نیلی وجود ندارد.
نهتنها در داخل شهر نیلی، بلکه باشندهگان برخی ولسوالیهای دایکندی نیز با وجود طولانی و دشوارگذر بودن راهها، با موترسایکل به مرکز ولایتشان سفر میکنند.
گلاحمد افکاری، به تازهگی از ولسوالی سنگتختوبندر به وسیلهی موترسایکل به نیلی سفر کرده است. آقای افکاری به روزنامه ۸ صبح میگوید که او جز یک وقفهی کوتاه برای صرف غذا، ۸ ساعت با موترسایکل سفر کرده و راههای پر خموپیچ و دشوارگذری را پشت سر گذاشته تا به مرکز ولایت رسیده است.
این باشندهی ولسوالی سنگتختوبندر همچنان میگوید افزون بر خرابی و دشوارگذر بودن جادهی بین ولسوالی تا نیلی، طولانی بودن این راه نیز سفر با موترسایکل را بسیار دشوار و خستهکننده میسازد.
افکاری میافزاید که باشندهگان روستاها و ولسوالیهای دوردست دایکندی؛ به ویژه ولسوالی سنگتختوبندر با چالشهای زیادی مواجه میباشند. او در زمان مصاحبهاش با من گفت، درخواستیای را به نمایندهگی از مردم محل به ادارهی ولایت آورده است تا کلنیک صحی روستای «میراسی» بندر که به تازهگی تعمیر آن ساخته شده، صاحب تجهیزات، ادویه و داکتر شود. میگفت اگر تشکیل و ادویهی مورد نیاز کلنیک صحی روستایشان داده شود، بخش بزرگی از مشکل منطقهی آنها برطرف خواهد شد.
به گفتهی افکاری، هر گاه در منطقهی آنها یک بیمار عاجل پیدا شود، خانوادهی او ناگزیر موتری را به ۱۵هزار افغانی کرایه و بیمار را به مرکز ولایت انتقال دهد. هزینه یکطرفهی موتر نوع «فلانکوچ»، از ولسوالی سنگتختوبندر تا نیلی، ۱۵هزار افغانی است: «اگر بیمار دیرتر در شفاخانه بستری شود، در برگشت نیز باید ۱۵هزار افغانی کرایه موتر پرداخت کنیم. تنها کرایهی موتر در رفتوبرگشت، ۳۰ هزار افغانی میشود.»
مسوولان ادارهی تنظیم ترانسپورت زمینی دایکندی نیز تأیید میکنند که خرابی جادههای روستاها و ولسوالیهای دایکندی، نبود خط ترانسپورتی منظم بین برخی ولسوالیها و مرکز و همچنان بالا بودن کرایهی موتر، سبب شده است تا بیشتر مردم با موترسایکل به نیلی سفر کنند.
جغرافیای خشن و جادههای دشوار گذر ولایت دایکندی در مرکز کشور، بارها حادثات مرگبار ترافیکی را خلق کرده است؛ طوری که در برخی گزارشها، از جادههای این ولایت به عنوان «قاتلان اصلی مردم دایکندی» هم یاد شده است.