در 21 دلو 1398 کابینه دولت جمهوری اسلامی افغانستان 29 میزان را به نام روز ملی زبان اوزبیکی تصویب کرد. به از آن، این روز درج تقویم رسمی کشور شد. دلیل مسمای روزی به نام زبان اوزبیکی و بزرگداشت از آن، احترام گذاشتن به تنوع زبانیـفرهنگی کشور و تلاش برای رشد این زبان بود. پس از آنکه طالبان به قدرت رسیدهاند، آنها این روز را تجلیل نمیکنند. دیروز (29 میزان) روز ملی زبان اوزبیکی بود. گویشوران زبان اوزبیکی و دیگر شهروندان افغانستان از این روز طی چندین مراسم در داخل و خارج از کشور گرامیداشت کردند. در شبکههای اجتماعی هم پیامهای تبریکی بسیاری از سوی گویشوران زبان اوزبیکی و سایر زبانها نوشته شد. با وجودی که پیش از این بهصورت رسمی از روز ملی زبان اوزبیکی تجلیل میشد، اما طالبان نهتنها خود از آن تجلیل نکردند، بلکه مراسم بزرگداشت مردمی و دانشجویی را تحریم خبری کردند.
مراسمی که دیروز برای بزرگداشت از روز ملی زبان اوزبیکی در کابل برگزار گردید، توسط رسانههای خصوصی پوشش خبری داده شد، اما رادیو-تلویزیون ملی و سایر رسانههای دولتی که اکنون توسط طالبان مدیریت میشوند، آن را تحریم خبری کردند. خبرنگاران تلویزیون ملی به برگزارکنندهگان این نشست گفتهاند که طالبان به آنها اجازه اشتراک در مراسم و پوشش خبری آن را ندادهاند. از شهر مزارشریف هم گزارش شده است که همزمان مراسمی در بخش زبان و ادبیات اوزبیکی دانشگاه بلخ برگزار شد، اما ریاست دانشگاه به برگزارکنندهگان اجازه دعوت از رسانهها را نداد.
مخالفت طالبان با پوشش رسانهای برنامههای تجلیل از روز زبان اوزبیکی، به تعصبات قومیـزبانی رهبری این گروه برمیگردد. طالبان هم در امارت اول خود و هم این بار تلاش کردهاند همه مظاهر «غیرخودی» را از میان بردارند یا حداقل تضعیف کنند. بخشی از این تلاشها، در راستای تضعیف زبانهای غیرپشتو صورت گرفته است. این گروه پس از آنکه بر افغانستان سلطه یافته، یکی از اقداماتش برداشتن لوحههایی بوده که به زبان فارسی نوشته شده بود. لوحههای دانشگاهها در ولایتهای فارسیزبان را به پشتو تغییر دادهاند و وزارت تحصیلات عالی زیر کنترل این گروه با صدور نامهای رسمی، استفاده از واژههای فارسی «دانشگاه، دانشکده، دادگاه و…» را منع کرده است. حتا گفته میشود برخی از لوحههایی که پشت دروازهها در ادارات دولتی به زبان فارسی نصب شده بود، با لوحههای پشتو تعویض شده است. این مخالفتها به زبان فارسی محدود نمانده، بلکه زبان اوزبیکی را نیز در بر گرفته است.
زبان اوزبیکی که از دوران تیموریان و بابریان به بعد یک دوره طولانی رکود و انزوا را تجربه کرده بود، در سال 1350 خورشیدی (اواخر پادشاهی ظاهرشاه) به رسانهها برگشت. تا آن سال، نشرات رادیو-تلویزیون ملی به زبانهای فارسی، پشتو و بلوچی صورت میگرفت، اما در 10 میزان 1350 نشرات این رسانه دولتی به زبانهای اوزبیکی، ترکمنی و پشهای نیز شروع شد. عبدالمجید توران مدیر برنامه زبان اوزبیکی این رسانه بود. دو سال بعد که داوود خان کودتا کرد، نشرات به زبان اوزبیکی توقف یافت و با برچیده شدن جمهوریت داوود خان و تشکیل دولت طرفدار مسکو، دوباره نشرات به این زبان در رادیو-تلویزیون ملی آغاز یافت. توقف دوباره نشرات اوزبیکی در این رسانه، در عصر «امارت اول» طالبان اتفاق افتاد. این انزوای رسانهای تا پایان حاکمیت اول طالبان ادامه یافت و در دوران جمهوریت برای بار دیگر از سر گرفته شد.
طالبان که پیشینه مخالفت با زبان اوزبیکی را در کارنامه دارند و آن را با لغو نشرات اوزبیکی از تلویزیون ملی در دور اول حاکمیت خود به نمایش گذاشته بودند، این بار نیز هر وقت زمینهای ببینند، آن تعصب را به نمایش میگذارند. این گروه که جامعه یکدست و شبیه خود میخواهد، طی دو سال گذشته تلاشهای زیادی به خرج داده است تا زبانهای فارسی، اوزبیکی و دیگر زبانها در افغانستان تضعیف شوند. آنها در مقابل برای گسترش زبان پشتو و ترویج بیشتر آن تلاش میکنند. این تلاشها در مکاتبات طالبان، سخنرانیها و حذف لوحهها تا کنون خود را نمایش داده است. حتا برنامههای شعرخوانی و شب شعر هم برگزار میکنند، اما فقط شاعران طرفدار طالب دعوت میشوند و آنها هم فقط به زبان پشتو شعر میخوانند. چند روز پیش (21 میزان) هم این گروه برنامه شعرخوانی «نعتیه» را برگزار کرد و در آن شاعران پشتوزبان اشتراک داشتند و شعر خواندند.
در حالی که وزارت تحصیلات عالی زیر کنترل طالبان داشتن توانایی تدریس به زبانهای پشتو و فارسی را برای استادان دانشگاهها الزامی کرده، اما برای حمایت از زبانهای دیگر از جمله زبان اوزبیکی هیچ گونه برنامهای روی دست گرفته نشده است. تازهترین اقدام تبعیضآمیز این گروه در برابر گویشوران زبان اوزبیکی، همین مساله تجلیل نکردن از روز ملی زبان اوزبیکی و تحریم پوشش خبری برنامههای بزرگداشت مردمی از این روز است. همه این کنشها و واکنشهای طالبان، بر محور تعصب کور این گروه میچرخد. همانگونه که سیاست و اقتصاد کشور پر از عصبیتهای طالبانی است، عرصه فرهنگ و آموزش نیز مورد دستبرد این گروه قرار گرفته است. اکنون هیچ عرصه و زمینهای از شر این تعصبات کور در امان نیست.