دولت پاکستان چندی پیش اعلام کرد که موج دوم اخراج مهاجران را از 15 اپریل 2024 آغاز میکند. موج اول این روند از اول نوامبر 2023 کلید خورد و از 15 سپتامبر همان سال تشدید شد. رسانهها به نقل از مقامهای سازمان ملل گزارش دادند که از آغاز آن روند تا 13 جنوری 2024 حداقل 520 هزار پناهجوی افغان از پاکستان به کشور برگشتهاند. بخشی اندک از آن پناهجویان براثر فشارهای دولت پاکستان به کشور برگشتند و باقی توسط پولیس آن کشور بازداشت و اخراج شدند. براساس گزارش رسانهها، حداقل 500 هزار تن از مهاجران افغان توسط دولت پاکستان اخراج شدند.
دولت موقت پاکستان به رهبری انوارالحق کاکر که روند اخراج مهاجران را آغاز کرد، چند ماه پیش از آن بهصورت گسترده علیه مهاجران تبلیغ کرد تا اذهان عامه برای یک اخراج گسترده آماده شود. اتهامات سبک و سنگین بسیاری به مهاجران افغان نسبت داده شد تا شهروندان پاکستان نیز نگاه بدبینانهای نسبت به آنها پیدا کنند، از دست داشتن در جرایم جنایی تا حملات تروریستی. تلویزیونها و باقی رسانههای پاکستان ماهها به تبلیغ علیه مهاجران پرداختند و نگاه بدبینانهای را تکثیر کردند. از سوی دیگر، دولت پاکستان به صاحبان املاک هشدار داد که اگر به مهاجران غیرقانونی خانه کرایه بدهند، بیش از 400 هزار روپیه پاکستانی جریمه میشوند. آن هشدار باعث شد که صاحبان املاک بسیاری کرایهنشینهای بیسند افغان خود را اخراج و آواره جادهها کنند.
دیروز هم سما تیوی، یک رسانه پاکستانی، گزارش داد که در 10 روز گذشته دستکم هشت هزار و 581 مهاجر افغان از پاکستان بازداشت و اخراج شدهاند. اخراج این تعداد مهاجر افغان، آغاز یک روند گسترده دیگر است که به دستور دولت مرکزی پاکستان انجام میشود. به تاریخ 17 مارچ 2024 وزیر داخله پاکستان به حکومت ایالتی پنجاب دستور داد که مرحله دوم اخراج مهاجران را از تاریخ 15 اپریل آغاز کند. در یک ماه گذشته در ایالت بلوچستان نیز موترهای پولیس با بلندگو کوچهبهکوچه اعلان کرد که مهاجران غیرقانونی باید پیش از 15 اپریل خاک پاکستان را ترک کنند. دولت محلی خیربختونخوا هم اعلام کرد که تا 27 حمل (دیروز) روند شناسایی و تفکیک مهاجران دارنده کارت شهروندی افغانستان تکیمل شده و روند اخراج آغاز یافته است. قرار است در این مرحله، دارندهگان کارت شهروندی افغانستان (ACC) اخراج شوند که تعداد آنها به 850 هزار تن میرسد. دولت پاکستان از همان آغاز اعلام کرده بود که تصمیم دارد 1.7 میلیون مهاجر غیرقانونی را اخراج کند.
این وضعیت، نگرانیهای گستردهای در میان مهاجران افغان مقیم پاکستان خلق کرده است. تعدادی از این مهاجران در پاکستان دههها زندهگی کردهاند و کاروبار دارند. از آنجایی که دولت پاکستان مایملاک آنها را مصادره میکند و فقط اجازه میدهد 50 هزار روپیه (حدود 200 دالر امریکایی) با خود انتقال دهند، آنها در افغانستان با فقر گسترده مواجه خواهند شد. به دلیل اینکه بازار کار در افغانستان بهشدت کساد است، این خیل مهاجران با مشکلات فزایندهای دست به گریبان خواهند بود. بنابراین، با ورود نزدیک به یک میلیون مهاجر بیکار دیگر به کشور، بیکاری تشدید خواهد شد و در نهایت میزان جرایم جنایی افزایش خواهد یافت. این خانوادهها اگر در پاکستان صاحب مشاغل نسبتا خوبی هم هستند، با ورود به افغانستان بهشدت فقیر میشوند. فقر آنها در کنار سایر مشکلات، کودکانشان را از آموزش محروم خواهد کرد؛ زیرا خانوادهها هزینه تعلیم و تحصیل فرزندانشان را پرداخت نخواهند توانست. این وضعیت، به گروههای تندرو و بنیادگرا، از جمله طالبان و داعش، فرصت میدهد تا کودکان و نوجوانان را در صف خود جلب کنند. تنها گزینهای که برای این خانوادهها در عرصه آموزش کودکانشان میماند، فرستادن آنها به مدارس دینی طالبان است که هزینه شبانهروزی زندهگی دانشآموزان را تامین میکنند. این البته فقط برای پسران میسر است و دختران کاملا محروم میشوند. آموزش در مدارس دینی طالبانی، به معنای تکثیر تندروی است.
از سوی دیگر، در میان مهاجران افغان در پاکستان هزاران تن هستند که به دلیل تهدیدات امنیتی کشور را ترک کردهاند. متاسفانه سازمانهای حامی پناهجویان از جمله UNHCR نیز نتوانستهاند دولت پاکستان را به حفاظت از جان ایندسته مهاجران قناعت دهند. این افراد شامل خبرنگاران، نیروهای امنیتی پیشین، فعالان مدنی و… میشوند که با برگشت به کشور، جانشان به خطر میافتد. گروه طالبان در دو سال گذشته بارها نیروهای پیشین امنیتی که از پاکستان یا ایران اخراج شدهاند را شکار کرده و کشتهاند. شاید کمترین اتفاق برای آنان، افتادن به زندان طالبان تحت شدیدترین شکنجههای غیرانسانی باشد. بنابراین، اخراج دستهجمعی مهاجران افغان از پاکستان، در کنار سایر مشکلاتی که بار میآورد، جان هزاران تن را تهدید میکند.
در چنین وضعیتی، باید نهادهای حامی حقوق بشر، حامی خبرنگاران و حامی پناهجویان بهصورت یکدست فعالیت گستردهای را آغاز کنند تا جلو این حجم گسترده اخراج مهاجران از پاکستان گرفته شود. فرستادن هزاران انسان در معرض خطر به کام مرگ، یک روسیاهی بزرگ برای دولت پاکستان و نهادهای حامی حقوق بشر است. باید کشورهای حامی مهاجران و نهادهای بینالمللی مرتبط، همه گزینههای ممکن را به آزمایش بگیرند تا با دولت پاکستان گفتوگو کنند و در نهایت روند اخراج مهاجران متوقف شود. دولتهایی که پروندههای پناهجویان افغان را طی مراحل میکنند، نیز در این وضعیت باید این روند را سرعت دهند.