سازمان ملل متحد بهطور مستمر از افزایش نیازمندان به کمکهای بشردوستانه در افغانستان ابراز نگرانی کرده است. این سازمان گفته که بیش از نیمی از جمعیت افغانستان نیاز فوری به کمکهای بشری دارند. به گفته این سازمان، بحران ناشی از آب و تغییرات اقلیمی، خشکسالیهای متواتر به وضعیت دشوار بشری در این کشور افزوده است. این سازمان بهتازهگی با ارایه طرحی در مورد رسیدهگی به وضعیت پناهجویان افغانستان در ایران و پاکستان، وضعیت پناهجویان را در این کشورها چالشبرانگیز خوانده است. این سازمان در طرحی زیر نام «طرح منطقهای پاسخ به پناهندهگان برای وضعیت افغانستان ۲۰۲۴- ۲۰۲۵» گفته که ۷.۷ میلیون تن از شهروندان افغانستان در ایران و پاکستان پناه بردهاند که اکثریت آنان پس از سقوط کشور به دست طالبان برای حفاظت از جان خود به این کشورها رفتهاند. براساس این طرح، ۳.۲ میلیون مهاجر افغان در پاکستان و ۴.۵ میلیون تن دیگر در ایران بهسر میبرند. این سازمان از روند اخراج اجباری مهاجران افغانستان از کشورهای همسایه ابراز نگرانی کرده و از آنان خواسته که مسوولیت خود را در قبال حفاظت از پناهجویان انجام دهند.
سازمان ملل گزارش داده است که در سال ۲۰۲۴ وضعیت بشری در افغانستان و پناهندهگان افغان در کشورهای همسایه همچنان چالشبرانگیز خواهد بود. در گزارش به نقل از شورای امنیت آمده که وضعیت حقوق بشر در افغانستان بهویژه در رابطه با حقوق زنان و دختران و اقلیتهای مذهبی و قومی وخیم است. به گفته این سازمان، ۲۳.۷ میلیون تن که نیمی از جمعیت افغانستان را تشکیل میدهند برای زنده ماندن نیاز به کمکهای بشردوستانه فوری دارند.
در گزارش سازمان ملل آمده است که مجموعه ویرانگر از بلایای طبیعی و شرایط اضطراری ناشی از آب و هوا، از جمله زلزلههای مرگبار سال ۲۰۲۳ افغانستان و سیل و زلزله در پاکستان و ایران در سال ۲۰۲۲ وضعیت بد حقوق بشری در افغانستان را تشدید کرده است.
این سازمان افزوده است که ایران و پاکستان میزبان ۷.۷ میلیون تن از پناهندهگان افغانستان هستند که تقریباً ۳.۲ میلیون تن آنان در پاکستان پناهنده شدهاند که از این میان ۷۶ درصد آن را زنان و کودکان تشکیل میدهند.
سازمان ملل در این گزارش گفته که از ۱۵ دسامبر سال ۲۰۲۳ تا ۱۵ سپتامبر این سال، ۴۳۸ هزار و ۳۶۱ تن از پناهجویان افغانستان از پاکستان اخراج شدهاند. به گفته سازمان ملل، این ارقام بعد از این تاریخ بهطور پیوسته کاهش یافته است. این سازمان در مورد اخراج مهاجران از سوی پاکستان، گفته که این کشور برای حمایت کافی و تضمین حفاظت از پناهجویان با پیچیدهگیهای زیادی مواجه است.
در گزارش سازمان ملل آمده است: «ایجاد محیطی که از حقوق پناهجویان حمایت کند و حرمت آنان را حفظ کند و به نگرانیهای آنان رسیدهگی کند، یک اولویت فوری است و پاکستان باید این شرایط را فراهم کند.»
براساس این گزارش، ایران در حال حاضر میزبان ۴.۵ میلیون پناهجوی اهل افغانستان است که حدود ۷۱ درصد آنان را زنان و کودکان تشکیل میدهند. به گفته سازمان ملل، این ارقام شامل همه پناهجویانی میشود که پیش از سقوط افغانستان به دست طالبان و بعد از آن وارد ایران شدهاند.
در گزارش گفته شده است که این آمار «شامل ۳.۴ میلیون پناهنده افغان است که در وضعیت پناهندهگی قرار دارند که از این میان ۷۵۰ هزار آنان کارت آمایش دارند و ۲.۶ میلیون دیگر در شمارش ۲۰۲۲ ثبت شدهاند و بسیاری از پناهجویان به دلیل فقدان راههای موجود برای درخواست پناهندهگی یا منظم کردن اقامت خود، فاقد مدرک هستند و همچنان افغانها روزانه از طریق مسیرهای قاچاق تازه وارد ایران میشوند که ایران دهها سال است آنان را سخاوتمندانه میزبانی کرده است.»
سازمان ملل در این گزارش، از کشورهای ایران و پاکستان که حدود ۹۰ فیصد پناهجویان در این دو کشور شهروندان افغانستان هستند، خواسته تا زمانی که وضعیت امنیتی، بشردوستانه، حاکمیت قانون و حقوق بشر در افغانستان بهطور معنادار و عینی بهبود یابد و امکان بازگشت داوطلبانه فراهم شود، برنامههای حفاظتی از مهاجران را عملی کنند.
در این گزارش تصریح شده است: «جمعیت غیرقانونی قابل توجهی در ایران وجود دارد که تحت حمایت بینالمللی قرار دارند و در معرض خطر ویژه بازداشت و اخراج هستند. نظارت در مرزهای کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندهگان نشان میدهد که فقدان مدرک عامل اصلی اخراج از ایران در سال ۲۰۲۳ بوده است. ترس از دستگیری، بازداشت و انتقال در میان افغانهای فاقد مدرک و اسناد منقضی شده نیز بر وضعیت جسمی و روحی پناهجویان تاثیر میگذارد.»
سازمان ملل در گزارش خود افزوده که در سال ۲۰۲۴ افغانها در ایران ممکن است در پوشش هزینههای مربوط به ثبت نام در مکتب و مراقبتهای صحی با مشکل مواجه شوند. طبق این گزارش، افراد فاقد مدرک به دلیل خطرات مداوم اخراج، اشکال مختلف استثمار، قاچاق و موانع دسترسی به خدمات با وضعیت خطرناکی مواجه هستند.
سازمان ملل متحد از کشورهای همسایه افغانستان خواسته است که به حمایت خود از پناهجویان بهویژه افراد آسیبپذیر که بهخاطر امنیت به این کشورها رفتهاند، ادامه بدهند. طبق این درخواست، شرایط برای بازگشت پناهندهگان باید داوطلبانه و بدون هیچگونه فشاری باشد تا از کسانی که به دنبال امنیت هستند محافظت شود.
این سازمان همچنان در گزارش دیگر تاکید کرده که افغانستان با بحران ناشی از آب و هوا، بلایای طبیعی مکرر، فقر ریشهدار و ایجاد موانع در برابر زنان دستوپنجه نرم میکند. این سازمان گفته است که زنان سرپرست خانواده آسیبپذیرترین گروه جمعیتی در افغانستان امروز هستند که نیاز به استراتژیهای مقابله با معیشت اضطراری دارند.
این سازمان با نگرانی از افزایش گزارشهای ازدواج زیر سن دختران و نرخ بالاتر ناامنی غذایی و کار کودکان در مقایسه با مردان سرپرست خانواده، افزوده که از ۲۳.۷ میلیون تن که به کمکهای فوری بشردوستانه نیاز دارند، شرکای بشردوستانه ۱۷.۳ میلیون تن را برای دریافت کمکهای چندبخشی در سال ۲۰۲۴ در اولویت قرار دادهاند که برای تامین کمکها به آنان به ۳.۰۶ میلیارد دالر امریکایی نیاز است.
در فشرده گزارش «خلاصه برنامه نیازهای بشردوستانه و پاسخ به ۲۰۲۴ افغانستان» سازمان ملل، نیازمندیهای افغانستان اولویتبندی شده است. سازمان ملل افزوده است: «اولویتهای کلیدی شامل کمکهای غذایی، آب آشامیدنی سالم، مراقبتهای بهداشتی، آموزش و رسیدهگی به نیازهای حاد آب، بهداشت، حمایت از گروههای آسیبپذیر، بهویژه زنان، کودکان و کسانی که دارای معلولیت هستند.»
سازمان ملل متحد در حالی طرح پاسخگویی برای وضعیت پناهجویان افغانستان را در کشورهای همسایه اعلام کرده است که مهاجران در این دو کشور به شدت مورد آزارواذیت قرار میگیرند و به دنبال سیاست مهاجرستیزی این کشورها، در معرض انواع بدرفتاریها قرار دارند.
براساس گزارشها، روزانه هزاران تن از این دو کشور بهگونه اجباری اخراج میشوند و هیچ نوع ضمانتی برای محافظت از افراد آسیبپذیر که از ترس انتقامجویی طالبان به این دو کشور پناه بردهاند وجود ندارد.
پاکستان و ایران به دنبال اتخاذ سیاست مهاجرستیزی، تا کنون هزاران تن را به شکل اجباری اخراج کردهاند که برخی از اخراجشدهگان توسط طالبان بازداشت و تیرباران نیز شدهاند. در اواخر سال گذشته میلادی، حداقل دو نظامی پیشین افغانستان که از ایران و پاکستان اخراج شده بودند، توسط طالبان تیرباران شدند و هزاران تن دیگر که از پاکستان اخراج شدهاند هماکنون با سردی و بیسرپناهی در افغانستان دستوپنجه نرم میکنند.
افزون بر این، پناهجویان افغانستان در پاکستان و ایران بهطور دوامدار مورد بدرفتاری قرار میگیرند و پولیس این کشورها شبهنگام بر خانههای آنان هجوم میبرند و در خیابانها نیز دست به آزارواذیت میزنند و پناهجویان را مجبور به پرداخت پول میکنند.
همچنان عدم تمدید ویزه اقامتی پناهجویان بهطور قانونی و مجبوریت رجوع آنان به بازار سیاه از عمدهترین چالشهای فراراه مهاجران در این دو کشور خوانده میشود.