پس از سقوط نظام جمهوری به دست طالبان در اسد سال گذشته، جامعه جهانی آمادهگیاش برای پذیرش افراد آسیبپذیر بهویژه خبرنگاران را اعلام کرد. از سال گذشته تاکنون صدها خبرنگار افغان به کشورهای اروپایی و امریکایی پناهنده شدهاند. در جمع خبرنگاران منتقل شده به خارج از کشور، افرادی نیز شاملاند که حتا یک روز در بخشهای رسانهای کار نکردهاند و با هیچیک از اصول و قواعد خبرنگاری آشنا نیستند. این افراد در حالی از سوی نهادهای بینالمللی و کشورهای همپیمان به بیرون از افغانستان انتقال داده شدهاند که هنوز خبرنگاران واقعی که نزدیک به دو دهه برای آزادی بیان و رشد مطبوعات در این کشور گام برداشته و قربانی دادهاند، با شرایط سخت زندهگی در افغانستان گیر ماندهاند.
بشیر (نام مستعار) یکی از خبرنگاران افغان در شمال کشور است. او میگوید که نهادهای مسوول شناسایی و انتقال خبرنگاران، کارشان را درست انجام ندادهاند. به گفته او، کشورها و نهادهای حامی خبرنگاران در زمینه انتقال افراد آسیبپذیر ناکاماند. بشیر تأکید میکند که عملکرد و دستاورد ضعیف این نهادها در شناسایی خبرنگاران واقعی خیلی کُند بوده و هنوز هم در این بخش گامهای مثبت برداشته نشده است.
از سوی دیگر، بیشتر خبرنگارانی که در نتیجه تغییر نظام کار خود را از دست دادهاند، به این باورند که بیشتر مسوولان رسانهها در افغانستان به اقارب و دوستان نزدیک خود هویت و مدارک خبرنگاری ترتیب دادهاند. به باور آنان، این امر باعث کندی روند شناسایی خبرنگاران واقعی شده و با انتقال این افراد به بیرون از کشور با مدارک رسانهای جعلی، حق اولویت خبرنگاران واقعی زیر پا شده است.
فردین (نام مستعار) خبرنگار دیگری است که با وجود تلاشها هنوز موفق به خروج از افغانستان نشده است. او میگوید که براساس اطلاعات دستداشتهاش، افراد استفادهجو و ناشناس مانند سال پار از طریق انترنت و صفحات اجتماعی به دنبال جذب افراد و مشتری برای تهیه مدارک خبرنگاری هستند که با پول اندکی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ دالر امریکایی مطابق معیارهای بلند مدارک رسانهای بسازند و در پروسه ثبت نام خبرنگاران بدون مرز کشور آلمان، آنان را ثبت کنند.
صدها خبرنگار دیگر مانند بشیر و فردین در افغانستان بهگونه پنهانی روز و شب خود را سپری میکنند. طالبان بهشدت خبرنگاران بهویژه آن عده از خبرنگارانی که در گذشته با رسانههای مطرح کشور وظیفه اجرا کردهاند را تحت تعقیب دارند. بیشتر این خبرنگاران بهصورت پنهان در پایتخت و ولایتهای کشور به سر میبرند. شمار زیادی از آنان وظیفه رسانهای خود را از دست داده و با وضعیت رقتبار اقتصادی دستوپنجه نرم میکنند. عدهای دیگر از آنان به کشورهای همسایه بهویژه ایران و پاکستان پناه بردهاند.
بازار افراد استفادهجو در حالی گرم است که در ماه اکتوبر سال روان میلادی وزارت خارجه آلمان اعلام کرد که ماهانه یک هزار پناهجوی آسیبپذیر افغان را به این کشور انتقال خواهد داد. روند شناسایی افراد آسیبپذیر را سه نهاد در آن کشور از جمله سازمان خبرنگاران بدون مرز به پیش خواهند برد. این پروسه تا سال ۲۰۲۵ میلادی ادامه خواهد داشت.
با این حال، خبرنگاران آسیبپذیر در افغانستان از نهادهای حامی خبرنگاران مانند کمیته مصونیت خبرنگاران و انجمن ژورنالیستان آزاد میخواهند که ضمن حفظ بیطرفی در این روند، خبرنگاران واقعی را در هماهنگی با سازمان خبرنگاران بدون مرز و رسانههای داخلی، شناسایی کنند و جلو فرستادن خانواده و نزدیکانشان زیر نام خبرنگار به کشور آلمان را بگیرند.
خبرنگاران افغان که نزدیک به دو دهه برای آزادی بیان، دموکراسی، حقوق بشر و حقوق زنان و کودکان در افغانستان فعالیتهای چشمگیری داشتهاند، از سازمان خبرنگاران بدون مرز انتظار دارند تا روند بررسی مدارک خبرنگاران و نهادهای رسانهای آنان را بهگونه دقیق انجام شود و خبرنگاران آسیبپذیر با هویت مشخص رسانهای شناسایی شوند.
این در حالی است که از میان بیش از 10 هزار درخواست تازهای که به سازمان گزارشگران بدون مرز (RSF) مواصلت ورزیده، حدود سه هزار و 500 درخواستی در حال حاضر زیر بررسی قرار دارد. همچنان فرم آنلاین این سازمان تا ختم بررسی این پروندهها بهگونه موقت بسته شده و در روزهای آینده دوباره فعال خواهد شد.