همبسته‌لیک مشقی؛ نوروزنی نشانلش ضرورتیده
رسمی ساحه ده مدنی تنزل دن اذیت چېکه‌یاتگن افغانستان جمعیتیده نوروز کبی بیرم‌لر قیته قوریش و تېکلش اوچون امکانیت دیر. اما افسوس که حکمران و دین‌خویلر اۉز فتوالری بیلن بیر مدنی تمثال نی یوق قیلیش ممکن‌لیگینی اۉیله‌یدی، بو امکانیت نی زورلیک و ظلم یولی بیلن خلق نینگ قولیدن آلیش گه حرکت قیلماقده و شو یول بیلن اۉز حکمران‌لیک سایه‌بانینی یاییب جمعیت نینگ مدنی معیارلری اۉستیدن و شو طرزده آدم‌لر و جمعیتنی نظارت قیلیش و اولر گه قرشی حاکمیتنی عملگه آشیریش گه سعی‌وحرکت قیلماقده‌لر. بیراق انیق نرسه شو که آیین‌لر، نمادلر و مدنی-اجتماعی مراسملر قولی‌لیک بیلن یوق قیلینیب بولمه‌یدی. مثالی نوروز بیرمی دیر. نوروز اۉتمیش ییللرده دینی گروه‌لر نینگ فتوالری بیلن همان اهالی تامانیدن طنطنه‌لی طرزده نشانلنه‌دی و برچه کوکلم موسمی اېتیب کېلیشی بیلن نوروز نی خورسندلیک بیلن کوتیب آله‌دیلر.
وقت اۉتیشی و تورلی سیاسی، اقتصادی و مدنی شرایط رسم-عنعنه‌لر نینگ حذف قیلیش، کوچ‌سیزلنتیریش یا که رواجلنتیریش اوچون تاثیرچن دیر. اجتماعی رسم-عنعنه‌لرنی قولی‌لیک بیلن یوق قیلیب بولمسه ده، بیراق بو مملکتده بیر قنچه آیین‌لر یوق قیلینیب و ینگی آیین‌لر اۉرنینی اېگلله‌گن. اولر ارا نوروز بیرمی تورلی باسقیچ‌لرده مینگلب ییل اۉتیشی بیلن یوقالمه‌ی قالگن. بو آیین فرهنگی ناخودآگاه مدنیتی‌میز ده شونده‌ی جایلشگن که تاریخ بویلب یوق بولمه‌ی و حذف اېتیلمه‌گن. اجتماعی-مدنی رسم-عنعنه‌لریمیز ده تامیری بولگن بو بیرم، وقت اۉتیشی بیلن ایجابی و بنیادکارلیک وظیفه‌سینی بجرگن. شو نقطه‌ی نظر دن نوروز بیرمی گه جامعه‌شناس اوله‌راق قره‌ش ممکن.
جمعیتده بیر حادثه قنده‌ی ایشلشی گه قره‌گنده اجتماعی رسم-عنعنه‌لر و آیین‌لر اتفاق‌لیک و وحدت گه سبب بولیب و همدردلیک و اجتماعی مناسبت کوچلنیشی اوچون تاثیرچن اېکن‌لیگینی کوره‌میز. فرانسه‌لیک جامعه‌شناس امیل دورکیم نینگ ایشانچی گه کوره، وقت اۉتیشی بیلن اهالی نینگ بیر ییرده توپلنیشی، علاقه و همکارلیک نی سقلش، جمعتیده‌گی رسم-عنعنه‌لر نینگ آیدین اجتماعی ایشلریدن سنله‌دی که بیر جامعه نینگ بیر پارچه‌لیگی و ثباتی آرقه‌لی آیینی مراسملر گه ایشانچ بیریش و باشقه نسللر گه رسم-عنعنه‌لر نینگ ارزش‌لرینی انتقال بیریش گه سبب بوله‌دی. اونگه کوره، آیین‌لر نینگ بیرینچی اثری بو که آدم‌لر نینگ بیر-بیری گه یقینلشتیره‌دی و صمیمیت گه سبب بوله‌دی. دورکیم مراسملر و عنعنه‌لر ضرورتی حقیده ایتیشیچه، مراسملر آرقه‌لی گروه‌لر اۉز ارا تانیشیب و اۉزلرینی تایید و سقله‌یدیلر.
کیشی‌لر نینگ جمعی آگاهی‌لیک بیر بولیمی اولر نینگ آیین‌لر و مراسملر ده حضور تاپیشی گه باغلیق دیر، اوشبو یونه‌لیش آرقه‌لی کیشی‌لر جمعی حیات گه قیته قوشیله‌دی، رسم-عنعنه‌لر اهالی آره‌سیده وحدت گه سبب بوله‌دی، کیشی‌لر اونگه قتنشیب وظیفه‌لرینی باشقه‌لر گه نسبتن قیته تولید قیله‌دیلر. مراسملر نینگ دوام اېتیشی و معلوم وقت آره‌لیغیده تکرارلنیش نینگ سببی هم اولر نینگ تشقی اوره‌دن تشقریده‌گی وظیفه‌سی دیر؛ شو معناده مراسملر نینگ مستحکم بولیشی و معلوم بیر مراسمنی اۉتکزیش اوچون آدم‌لر نینگ توپلنیشی گه سبب فقط اوشه معین عادت و مراسم نینگ مستحکم‌لیگینی کفالت له‌یدیگن حرکت و اۉز ارا حرکت اېمس، بلکه شو شرایط‌لردن کېلیب چېقه‌دیگن تویغو دیر.
یشه‌یدیگن جمعیتی‌میز وحدت، بیرلیک و همدردلیکّه نیازمند دیر. نوروز نینگ همه‌شمول‌لیگی اوچون او جمعیتده اتفاق‌لیکّه سبب بولیشی ممکن. نوروز اجتماعی بیلگی اوله‌راق جمعیت نینگ روحینی کوچ‌لنتیریش، اجتماعی-فرهنگی بیرلیک کوچه‌یشی، اجتماعی علاقه‌نی کوچ‌لنتیریش و برچه اوچون قوشمه انسانی فضانی یره‌تیشی ممکن. نوروز دین، مذهب، قوم و تیل گه خاص اېمس‌لیگی اوچون افغانستان کبی متکثر و نیچه قتلملی بیر مملکتده اتفاق‌لیک و بیرلیکّه سبب بولیش امکانیتی گه اېگه دیر.
افغانستان بویلب آدم‌لر فرقلی مدنیت، تیل، مذهب و فرقلی اېلتلر نوروز بیرمی ایامیده، برچه نرسه‌لرنی چېتده قوییب و طبیعت اویغانیشینی نشانلش اوچون بیر ییرده توپلنه‌دیلر. نوروز ده آدم‌لر بیر-بیری نینگ احوالینی آلیب و تورلی کیشی‌لرنی کوریشه‌دی و اولر بیلن بیر دسترخوان اۉستیگه اۉلتیریب یا که توپلنیش امکانی بولگن مکان‌لرده ییغیلیشیب و فرق‌لر گه اعتبار بیرمه‌یدیلر. بو توپلنیش‌لر نقطه‌ی نظر دن نوروز فرهنگی بیر آیین اوله‌راق قنده‌ی قیلیب جمعیت نینگ بیرلیگی اوچون تاثیرچن رولی بولیشی ممکن. نفرت اوجیده بولگن و سیاسی حاکم‌لری آدم‌لر نینگ پرچه‌لنیشی گه سبب بولیب نفرت تشلش گه اۉرینه‌یاتگن بیر جمعیتده، نمادلر، مراسملر و آیین‌لر نشانلنیشی الزامی بیر ایش دیر. آدم‌لر آره‌سیده‌گی نفرت بارلیک دلیل‌لریدن بیری تانیمسلیک، سۉزله‌مسلیک و غم-شادلیک‌لرده بیر-بیری یانیده بولمسلیک دیر. آدم‌لر قۉشمه طرزده قۉشمه فضا ده نوروز نی نشانلش اوچون اولر نینگ بیر ییرده توپلنیش و اتفاق بولیشی گه سبب بوله‌دی. نوروز نینگ ظاهری توری شادلیک و خوش‌لیک کېلتیریش بولسه ده؛ بیراق اصلی ایشی همبسته‌لیک و همدردلیک نی کوچه‌یتیریش دیر.
