مذهبی تروریسم، برچه فصل‌لر اوچون خوف
مسکو ده کنسرت سالونی‌ده قانلی هجوم اۉیوشتیریلیشی تروریسم جهانی تهدید اېکن‌لیگینیکورستدی؛ بو خطر نه معلوم چېگره نه خاص وقت گه باغلیق. بیرقطار سیاستچیلر داعش و بونگه اوخشه‌گن گروه‌لر جدی تهدید اېمس‌لیگینی اۉیلب و دنیا بویوک ییغیلیش‌لرده بحث گه آلینمسلیگی کېره‌ک دییر اېدیلر، بو واقعه اۉیوشتیریلیشی بیلن بونده‌ی اېمس و تروریسم بوتون دنیا اوچون جدی تهدید اېکن‌لیگیدن درک بیره‌دی.
۱۱ سپتامبردن سۉنگ القاعده گه قرشی عملیات یولگه قوییلدی، موصل و رقه ده داعش گه قرشی اۉروش باشلندی و اوندن کیین اېسه طالبان امریکا قۉشمه ایالتلری بیلن بېتیم امضاله‌دی، بولر طفیلی بیرقطار سیاستچیلر مذهبی تروریسم کوچ‌سیز بولگنینی اویله‌دیلر، بو اۉیلاولر برچه‌سی سۉنگی ییللرده ابوبکر بغدادی و ایمن ظواهری اۉلدیریلیشی بیلن باشلندی، اۉندن کیین دنیاده‌گی اېنگ ییریک ترورچی گروه بولگن طالبان نینگ حرکتیده تاکتیکی اۉزگریش‌لر یوز بیردی و بعضی آدم‌لر اسلامی تروریسم گه قرشی کوره‌ش تاریخیده ینگی دور نینگ باشلنیشی دیب حساب‌لشدی.
تروریسم حقیده‌گی ناتوغری حساب-کتاب‌لردن بیری مفکوره بیلن سالیشتیرگنده شخص‌لر نینگ رولینی تاکیدلش دیر. اېریم‌لر نینگ فکریچه، سیاسی-مفکوره‌وی آقیمده قنده‌ی دیر کاریزماتیک و نفوذلی شخص‌لر نینگ بارلیگی اونینگ کوچی و نفوذی نینگ اساسی عاملی بولیب، بو شخص‌لر یوق اېتیلگندن کیین اۉشه گروه نینگ فعالیت دایره‌سی پرچه‌لنه‌دی یا که کېسکین چېکلنه‌دی. آقیم‌لر نینگ کوچه‌یشیده، فعالیتینی کېنگه‌یتیریش ده نفوذلی و قدرتلی شخص‌لر مهم رول اوینه‌یشی گه شبهه یوق، لېکن مفکوره‌ی آقیم‌لرده بونده‌ی اېمس، بلکه مفکوره نینگ اۉرنی ییتکچی‌لر نینگ رولیدن انچه مهم‌راق دیر. شو مفکوره طرفدارلری تکرار تاکیدلب ایتیشلریچه: «داعیه فرزندلری نینگ اۉلیمی بیلن اۉلمه‌یدی.» تجربه گه بناً بو شعار بیر آز توغری و رهبرلر اۉلیمی بو مفکورلر نینگ یوق بولیشی گه باعث بولمه‌گن.
تروریسم گه قرشی کوره‌ش ده‌گی ېنه بیر ناتوغری حساب شو که بو آقیم نینگ کوچلی شاخه‌لرینی کېسیش بیلن، اونینگ تامیرلرینی قوریتیش اوچون مهم بیر اقدام قیلمسدن استه-سیکین بو معما نینگ زوالی و قوریشی گه گواه بولیش ممکن‌سیز دیر. بو افراطیت‌چیلیک و تروریزم گه قرشی کوره‌ش‌ده کتّه خطالردن بیری بولیشی ممکن. اۉتگن ۲۰ ییل ایچیده افراطیت‌چیلیک و ترریزم گه قرشی کوره‌ش اوچون کوپ تلاش‌لر بولدی یا که بونده‌ی مبارزه دوام اېتماقده‌لیگی ادعا بولردی، برچه ریجه‌لر اوشبو گروه جنگری‌لری نینگ میدان ده یوق قیلینیشی گه قره‌تیلگن اېدی. تحلیل‌چیلردن بیرقطای تروریسم خاص مفکوره دن کېلیب چیققنینی اۉیلر اېدیلر، بو مفکوره مرکزلر، شبکه‌لر و تورلی تشکیلات‌لرده‌گی کیشی‌لر تامانیدن ریکلام بولیب و رواج‌لنتیریله‌دی ماجرا گه چېک قوییش اوچون مفکوره اصلی گه مراجعت قیلیب و بو مفکوره نی آلدینی آلیش کېره‌ک، عمل ده بو ایش اوچون هېچ اقدام بولیشی کوریلمه‌یدی یا که اونی یوق قیلیش اوچون آز تلاش‌لر بولردی. تروریسم شاخه‌لری کېسیلیشی بیلن ینگی شاخه‌لر اوسر اېدی، چونکه تامیر تېریک بولیب و تازه اېدیلر.
بوتوغریده آلینه‌دیگن مهم عامل، دنیا بویلب مملکتلر و نفوذلی برچه مملکتلر نینگ تروریسم عاملی گه قرشی کوره‌ش تاکتیکی‌دن قوللنیش درکار. بو مملکتلردن هر بیری تروریسم نی یخشی-یامان گه بولگن، گرچند تیلگه آلمس اېدیلر. تروریسم سیاسی اجندا خذمتی گه کېرسه یامان بوله‌دی، طالبان کبی گروه بیر کون صلح و بیر کون معامله قیلیش تامان گه قرار تاپه‌دی. سیاسی اخلاقی و حقوقی ارزش‌لردن فاصله آلیب و پرگماتیسم گه قرار تاپسه سونره قویی گه قوله‌یدی. بو یانده‌شوو ممکن قیسقه مدت اوچون فایده‌لی بولسه، بیراق اوزاق مدت اوچون برچه زیانی گه دیر، چونکه آلاو بیلن اۉینیش دیر و نهایت اویینچیلر نینگ قول و یوزینی کویدیریشی ممکن.
تروریسم مذهبی و دگماتیک و مفکوره‌لردن کېلیب چیقه‌دی. هر ییر ده بو معما ظهور قیلیب کېنگه‌گن حالده، زوره‌وانلیک و ترورچیلیک حرکت‌لر گه سبب بولیب و سیاسی و خوفسیزلیک معادله‌لر ده تاثیرچن آقیم گه اۉزگریشی ممکن. بیر مملکت یا که منطقه ده بویوک مقیاس‌ده افراطی مفکوره‌لر رواجلنیب و میلیون‌لب انسان تون-کون اولر نینگ ریکلامی نی تېنگلب و هر کون مبلغ و دعوتچیلر نینگ گواهی بولسک و اداغ‌ده هم برچه نرسه خورسندلیک بیلن یولگه قویلسه و هېچ نرسه یوز بیرمسلیگی ممکن‌سیز دیر. بونده‌ی نرسه منطقی اېمس. بونده‌ی تصور تامیردن ناتوغری. هېچ قچان تروریسم درحال تاپیلیب و جدی خطر گه اۉزگرمه‌گن. تروریسم گه قرشی کوره‌ش و افراطیت‌چیلیک برابری‌ده بی‌فرق بولیش ییترلی اېمس کوچ و منبعلرنی قولدن بیریش دن باشقه نرسه بولمه‌یدی.
افغانستان دنیا نینگ باشقه مملکتلری گه نسبتن تروریسم و افراطی گروه‌لردن کوپراق جبر کورگن مملکت دیر. اساسی عاملی منطقه و خلق‌ارا قدرت‌لر ساووق اۉورش بولسین یا که اوندن کیین سیاسی و خوفسیزلیک مقصدلری اوچون تندرو گروه‌لرنی قۉللب-قوتلش گه باغلیق دیر. غرب شوروی اتفاقینی مغلوب قیلیش اوچون افغانستانده جهادنی قۉللب-قوتله‌دی و باشقه باسقیچ‌لرده غرب رقیب‌لری طالبان‌نی قۉللب-قوتلب و اولر گه تعلیمی مرکز و باش پنه یره‌تیب بیردیلر، اونی مغلوب قیلیش مقصدیده. ایکّی حالتده هم تروریسم اوسکونه اوله‌راق قوللندی و هر ایکّی حالتده هم افغانستان یاشیرینچ اۉروش میدانی گه اۉزگردی و ایکّی حالتده هم افغانستان خلقی قربان بولدیلر و ایکّی حالتده هم ناتینچ‌لیک و بویوک ماجرا منطقه و جهان نی خطر گه دوچ قیلگن.
سیاست اویینچیلری ریجه‌لرینی اۉزگرتیریش و اۉتمیش خطالرینی تکرار قیلمسلیک و تروریسم دن تازه‌لنگن بیر دنیا اوچون اۉیلش مقصدیده مسکو ده‌گی قانلی هجوم ېنه بیر بار خوف قونغیراغینی چلدی، بو ایش افراطی گروه‌لر چېتلنتیریلیب و تندرو کیشی‌لر یوق اېتیلمه‌گونچه ممکن‌سیز دیر، افغانستان بولسین یا که باشقه جای. گناه‌سیز انسان‌لر و خبرسیز اهالی ناتوغری و خطا اویله‌گن سیاستچیلر نینگ اویین قربانی بولمسلیگی کېره‌ک. افراطی گروه‌لر و زوره‌وانلیک نی یوق اېتیش اوچون اصلی تامیرنی تاپیش درکار. قیین، لېکن ممکن‌سیز اېمس.
