مجله سیاستها و پالیسی خاورمیانه، مکتب هاروارد کنیدی
یادداشت: این مقاله توسط نوکس تامس، مشاور ارشد وزارت خارجه امریکا در امور اقلیتهای مذهبی در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما و دونالد ترمپ، نوشته شده و تنها حملات سازمانیافته و نسلکشی هزارهها را بعد از 15 آگست 2021 با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، به بحث گرفته است.
خاطرات مرضیه محمدی 16 ساله از امیدهای او میگوید: دیدن برج ایفل، لذت بردن از پیتزا در یک رستورانت ایتالیایی، بایسکلسواری در کابل و یادگیری نواختن گیتار. با این حال، درک آرزوهای یک دختر هزاره در افغانستان تحت کنترل طالبان، بسیار دشوار است؛ زیرا هیچوقت نخواهیم دانست که سرنوشت این رویاها چه خواهد شد؛ چون مرضیه و 53 دانشآموز دیگر در حمله انتحاری 7 میزان در یک صنف درسی کشته شدند.
این اولین حمله از ایندست نبود و آخرین هم نخواهد بود. اقلیت جامعه هزاره که از نظر قومی و مذهبی از اکثر افغانهای دیگر متمایز است، مورد حمله داعش و سایر تروریستها قرار دارد. براساس آمار گروههای تحقیقی، از می 2021 تا حال، دستکم 25 حمله با قربانی گرفتن بیش از 500 تن به هدف کشتن هزارهها در افغانستان انجام شده که بیشترین آن در منطقه دشت برچی در غرب کابل صورت گرفته است. یک تحقیق دیدهبان حقوق بشر دریافته است که از زمان به قدرت رسیدن طالبان در آگست 2021، بیش از 700 تن در چنین حملات کشته و زخمی شدهاند.
این واضح است که تشدید حملات، به یک مشکل مرگبار اشاره دارد. به منظور افزایش آگاهی در این مورد، به تاریخ 8 اکتوبر شورای جهانی هزارهها World Hazara Council (WHC) تظاهرات جهانی بیسابقهای را در 100 شهر جهان هماهنگ کرد. جوامع دیاسپورا در استرالیا، کانادا، آلمان، اندونیزیا، پاکستان، پولند، بریتانیا و جاهای دیگر و حتا در داخل خود افغانستان تجمع کردند. اعتراضات در تمام ایالات متحده از لسآنجلس تا شهر کنزاس و واشنگتن، گسترش یافت.
عذرا جعفری، کسی که بهعنوان اولین شهردار زن افغانستان خدمت کرده است، به من گفت: «سالبهسال، حملاتی به مناطق هزارهها صورت میگیرد… از مساجد گرفته تا زایشگاهها تا مکاتب، مردم ما هر روز قتلعام میشوند.» عذرا گفت که هدف از این تظاهرات «گسترش آگاهی در مورد نسلکشی هزارهها» است.
در جریان این اعتراضات، تظاهراتکنندهگان از سازمان ملل خواهان به رسمیت شناختن نسلکشی هزارهها و تشکیل یک کمیسیون تحقیق از سوی این سازمان شدند. حمیرا رضایی، از شورای جهانی هزارهها، به من توضیح داد که «به رسمیت شناختن نسلکشی هزارهها به سازوکار پاسخگویی و حذف فرهنگ معافیت از مجازات در افغانستان کمک خواهد کرد.» او خاطرنشان کرد که چنین یافتهای همچنین با «عدم تشخیص اینکه هزارهها به دلیل هویت قومی و مذهبیشان مورد آزارواذیت قرار میگیرند» مقابله میکند.
از آنجایی که متخصصان و فعالان این عرصه، باور دارند که هزارهها با آسیبهای جدی روبهرویند، سیاستمداران باید در نظر بگیرند که چگونه حقایق و یافتهها در مورد هزارهها، واضحاً نسلکشی شمرده میشود.
کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد نسلکشی و پیشگیری و مجازات آن، نسلکشی را بهعنوان «جنایت جنایتها» و انجام اعمال مشخص «به قصد نابودی کلی یا جزیی یک گروه ملی، قومی، نژادی یا مذهبی» تعریف میکند. نمونههایی از این نوع خشونت عبارتاند از: کشتن افراد یک گروه خاص، وارد کردن آسیب جسمی یا روحی، «تحمیل عمدی» و ایجاد شرایطی برای «تخریب فزیکی بهطور کلی یا جزیی» یک گروه.
گروه محلی داعش – خراسان، توانایی کشتار دستهجمعی را با حملات مکرر نشان داده است که افراد را بدون مجازات میکشد.
گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر در افغانستان، ریچارد بنت، دو هفته قبل از بمبگذاری اخیر در مرکز آموزشی کاج، گزارش داد که چگونه حملات مکرر شاخه خراسان داعش «ماهیت سیستماتیک دارند و منعکسکننده یک سیاست سازمانی در این مورد است. بنابراین این حملات دارای نشانههایی از جنایات بینالمللی از جمله جنایات علیه بشریت» است. او خاطرنشان کرد که هزارهها از نظر تاریخی یکی از گروههای تحت شدیدترین آزارواذیت در افغانستان هستند.
شاخه خراسان داعش برای نابودی فزیکی هزارهها بهطور کامل و جزسی کار میکند. این گروه متعهد شده است که هزارهها را به دلیل هویت مذهبی و قومیشان، نابود کند. موزیم یادبود هولوکاست ایالات متحده خاطرنشان کرد که «شاخه خراسان داعش از زمان پیدایش در سال 2015 نیز به این جامعه حمله کرده و هدف خود را نابودی شیعیان از جمله هزارهها اعلام کرده است.»
در این حالی است که آسیب روانی این حملات برای بازماندهگان و کسانی که از چنین حملات جان به سلامت میبرند، زخمهای ناتوانکنندهای برجا میگذارد و طالبان همچنان هیچگونه اقدامی در این زمینه نکردهاند. فرشته عباسی، از دیدهبان حقوق بشر، گفت: «از زمان تسلط طالبان، جنگجویان مرتبط با داعش بدون اینکه پاسخی جدی از سوی مقامهای طالبان داده شوند، حملات وحشیانه متعددی را علیه اعضای جامعه هزاره هنگام رفتن به مکتب، سر کار یا هنگام عبادت انجام دادهاند.» طالبان در حالی که دشمن سرسخت داعش هستند، به هزارهها کمک نمیکنند و وعدههای امنیتی آنها تسکین سرد و غیرقابل اعتماد است.
در این زمینه کسانی هم هستند که چنین جنایات را مصداق نسلکشی میدانند. در آگست امسال، کمیته تحقیق هزارهها در پارلمان بریتانیا به این نتیجه رسید که هزارهها در معرض خطر جدی نسلکشی به دست طالبان و شاخه خراسان داعش هستند، که «مسوولیت همه دولتها برای حفاظت از هزارهها و جلوگیری از نسلکشی احتمالی را ایجاد میکند.» سال گذشته، کارشناسان موزیم هولوکاست در ایالات متحده گفتند که هزارهها با «خطر جنایت علیه بشریت یا حتا نسلکشی» روبهرو هستند و این وضعیت بدتر هم شده است.
این در حالی است که هزارهها احساس میکنند چنین عزمی (به رسمیت شناختن نسلکشی) میتواند مشکلات آنها را تشخیص دهد و شرایط وخیم آنها درک شود. ایجاد یک کمیسیون ویژه توسط سازمان ملل – همانطور که هزارهها خود خواستار آن هستند – وضعیت را روشن و توصیههای لازم را ارایه میکند. در سوی دیگر اما لازم نیست دولتها منتظر سازمان ملل باشند. ایالات متحده و سایر کشورهای همفکر، خود میتوانند وضعیت را بررسی کنند.
در زمان ماموریتم در وزارت امور خارجه شخصاً در مذاکرات مربوط به نسلکشی هزارهها شرکت کردم و باور به این دارم که تنها دخالت مستقیم وزیر امور خارجه آقای بلینکن میتواند بررسی عادلانه و سریع این موضوع را تضمین کند. در غیر این صورت، بدون رهبری کافی، بررسی نسلکشی از سوی وزارت خارجه ایالات متحده اغلب آهسته و بروکراتیک است که از سیاسی شدن همچنان متاثر میگردد.
با در نظر گرفتن معیارها و مصداقهای مرتبط به نسلکشی، متوجه میشویم که شاخه خراسان داعش مرتکب نسلکشی شده است؛ ولی آیا به رسمیت شناختن نسلکشی، هزارهها را در افغانستان کمک میکند؟ پاسخ این است: در حالی که به رسمیت شناختن نسلکشی میتواند نوعی احترام و مرهمی برای درد و رنجهای هزارهها باشد، ولی نمیتواند کلمه جادویی باشد که قفل اقدامات جامعه بینالمللی را باز کند.
شورای جهانی هزارهها این نسلکشی را به رسمیت میشناسد، به همین دلیل است که آنها همچنین خواستار «اقدامات فوری برای محافظت از هزارهها در افغانستان، از جمله ایجاد یک مکانیسم دفاع شخصی با کمک و نظارت بینالمللی» هستند. به گفته عذرا جعفری، انجام این کار به مردم اجازه میدهد که در آرامش زندهگی، کار و تحصیل کنند.
توقف حملات آینده دشوار خواهد بود. استراتژی امنیت ملی جدید دولت بایدن فقط در مورد افغانستان در زمینه مبارزه با تروریسم بحث میکند. با این حال، امضاکنندهگان کنوانسیون نسلکشی، مانند ایالات متحده، موظفاند هم از نسلکشی جلوگیری کنند و هم مرتکبان نسلکشی را مجازات کنند. در سال 2007، دیوان بینالمللی دادگستری (ICJ) حکم داد هر کشوری دارای «توانایی تأثیرگذاری مؤثر بر اقدامات افرادی که احتمالاً مرتکب نسلکشی میشوند یا قبلاً مرتکب نسلکشی شدهاند»، موظف است «از همه ابزارهای منطقی در دسترس خود استفاده کند تا از نسلکشی جلوگیری کند.» در میان گذاشتن اطلاعات امنیتی و استخباراتی با هزارهها یا حملات ضد تروریسم فرامرزی بالای هستههای داعش، میتواند این تهدیدها را محدود کند.
احتمالات دیگری همچنان برای این کار وجود دارد؛ مانند تحقیقات توسط دادگاه جزایی بینالمللی با نظارت بینالمللی، که میتواند چرخه معافیت از مجازات را بشکند. موزیم هولوکاست توصیه میکند که «یک مکانیسم قدرتمند تحقیقی برای جمعآوری اسناد جنایات ارتکابی توسط همه عاملان در افغانستان» باید ایجاد شود. کارشناسان موسسه صلح ایالات متحده بر منابع اضافی نظارت بر حقوق بشر برای حمایت از پاسخگویی فشار آوردهاند که در نتیجه رهبری امریکا در این تلاش بسیار مهم خواهد بود.
اما برای جلوگیری از این قبیل مشکلات در آینده، کمک به جابهجایی هزارهها باعث نجات بیشتر جان مردم میشود. هدف قرار دادن مداوم هزارهها به دلیل مذهب و قومیتشان، به این معنا است که بسیاری از آنها واجد شرایط اسکان مجدد تحت کنوانسیون پناهندهگان سازمان ملل هستند. امریکای شمالی و اروپا و همچنین کشورهایی مانند استرالیا، نیوزیلند، جاپان و کوریا باید هزارهها را بهعنوان پناهنده اسکان دهند. همچنین، کشورهای نزدیک مانند هند، بنگلهدیش، اوزبیکستان و امارتهای مختلف خلیج فارس میتوانند درهای خود را به روی هزارهها برای وضعیت کار موقت باز کنند. بسیاری از آنها تحصیلات خوبی دارند و انگلیسی صحبت میکنند، بنابراین سرمایه انسانی نیروی کار آن کشورها افزایش مییابد. جابهجایی هزارهها، افراد آسیبپذیر را از آسیبهای آینده نجات میدهد.
در اخیر باید گفت با آنکه هزارهها به کمک نیاز دارند، اما هیچ پاسخ آسان و فوریای در این زمینه وجود ندارد. زندهگی مرضیه با یک اقدام بیرحمانه نفرتآمیز گرفته شد؛ زیرا او یک دختر هزاره بود که تحصیل میکرد. بدون اقدامات جدید، تروریستها بسیاری از مرضیههای دیگر را خواهند کشت. به رسمیت شناختن یک نسلکشی، گام مهمی خواهد بود؛ اما همانطور که عذرا جعفری خواهش کرد، «ما تغییر میخواهیم، ما خواهان شناسایی هستیم و نیاز داریم که این خشونت متوقف شود.»