یادداشت: استاد سکینه، یکی از آموزگاران در شهر فیضآباد، مرکز ولایت بدخشان، است. او تا پیش از ممنوعیت آموزش دختران، کیمیا و بیولوژی تدریس میکرد. سکینه میگوید که بهعنوان دوست و داکتر با دانشآموزانش رفتار میکند و تعدادی از «موتیشنهای» دختران را در همکاری با داکتران تشخیص کرده که بسیاری از مبتلایان «موتیشن کلن فلتر سندروم» بودهاند. خانم سکینه میگوید که با استفاده از روشهای متفاوت در آموزش به دانشآموزانش کمک میکرد، اما اکنون از وضعیت دشوار دانشآموزانش که در بیسرنوشتی بهسر میبرند نگران است و انتظار دارد که مکتبها بهروی دختران باز شود.
۸صبح: معلمی را چهگونه بهعنوان یک شغل انتخاب کردید؟ حال معلمی برای شما شغل است یا دغدغه؟
سکینه: در مجبوریت انتخاب کردهام. در امتحان کانکور در رشته انجنیری کامیاب شده بودم که کابل بهدست طالبان سقوط کرد و آنان برای نخستین بار افغانستان را در کنترل خویش درآورده بودند. بعد از این تحول سیاسی و نظامی نتوانستم در رشته دلخواه خود تحصیل کنم و سپس رشته تعلیم و تربیه دانشگاه بدخشان را انتخاب کردم و سرانجام معلم شدم و حال معلمی برای من یک شغل است.
۸صبح: شما در مکتب کدام مضمونها را تدریس میکنید؟
سکنیه: پیش از ممنوعیت آموزش دختران بالاتر از صنف ششم، مضمون کیمیا و بیولوژی صنف دوازدهم را تدریس میکردم، چون از رشته کیمیا سند لیسانس خود را بهدست آوردهام و نسبت علاقهمندی و تخصص در این زمینه با علاقهمندی و دلسوزی تمام برای دختران این سرزمین مصروف تدریس بودم و اکنون در خانه هستم و انتظار دارم دروازه نهادهای آموزشی بهروی دختران باز شود.
۸صبح: اهمیت و ماهیت کیمیا بیشتر به کارهای تجربی برمیگردد. به این معنا که وقتی شاگردان آموزش میبینند باید کاربرد عملی آن را نیز ببینند، اما در بیشتر مکتبها این گونه نیست. شما در چنین وضعیتی چهگونه مفاهیم عملی را به شاگردان تفهیم میکنید؟
سکینه: بلی. کیمیا و بیولوژی در مجموع مضامین ساینسی براساس تجربه استوار است. تا جایی که مواد کیمیاوی و وسایل کیمیاوی در دسترس قرار داشت یا مواد محیطی، درس را با تجربه به دانشآموزان تدریس و نشان میدادم. برخی از موضوعات که وسایل آن را نداریم که درس را با تجربه برای دانشآموزان نشان بدهیم، کوشش نهایی خود را کردهام که به لحاظ نظری تدریس کنم. با آن هم درسهایی که نیاز به تجربه دارد، تنها نظری مشکلاتی را برای روند یادگیری و فهم درست از مفهوم و مواد کیمیاوی وارد میکند که این مشکل تقریباً سراسری است و تنها مختص بدخشان نیست. مهم درس و یادگیری است که دانشآموزان باید به آموزش و سهولتهای یادگیری دسترسی داشته باشند و این حق قانونی و انسانیشان است.
۸صبح: علاقهمندی دانشآموزان را به مضامینی که شما تدریس میکنید، چهگونه ارزیابی میکنید؟ چه فکر میکنید که چه چیزی باعث دلگرمی و علاقه بیشترشان به این مضامین میشود؟
سکینه: علاقهمندی شاگردان به مضمونهای کیمیا و بیولوژی بسیار زیاد است، بهخاطری که تمام مسایل مورد نیاز دوران بلوغیت و دیگر مسایل زندهگی را مرفوع میسازد و از آن آگاهی پیدا میکنند. علاوه بر این، کیمیا بر تجربه و درس عملی استوار است و این مساله باعث علاقهمندی و جذابیت درس برای شاگردان میشود، چون وقتی موضوع را با تجربه میبینند و در لابراتور برایشان نشان داده میشود، دلگرمی شاگردان زیادتر و فهم درس برایشان سادهتر میشود و از همین خاطر علاقهمندی دانشآموزان به مضمونهای کیمیا و بیولوژی زیادتر است. با خواندن این مضامین به آفرینش بسیاری از پدیدهها پی میبرند که همه اینها از عوامل جذابیت و علاقهمندی میتواند شمرده شود.
۸صبح: شما که تجربه چندین ساله معلمی را دارید، چه برنامههای مسلکی را در این زمینه آموزش دیدهاید و از نظر شما با توجه به سابقه کاریتان، یک معلم خوب چهگونه معلمی است؟
سکینه: یک معلم خوب باید پلان درست و واضح درسی داشته باشد، مواد درسی را برای دانشآموزانش فراهم سازد و همیشه درس خود را با تجربه و با زندهگی شاگردان ارتباط دهد. یک معلم خوب از روشهای متنوع در تدریس استفاده میکند، خود را با دانش نوین و روز عیار میسازد و به روحیه و روان شاگردان توجه جدی میکند و مشکلات آنان را استماع میکند. معلم خوب برای هر درس آمادهگی جداگانه و لازم میگیرد، روشهای مختلف را برای یادگیری دانشآموزان میآموزد تا اعتماد به نفس شاگردان را تقویت کند و آنان بتوانند یادگیری خلاقانه را تجربه کنند و باورمندی به استعداد و شکوفایی خود را پیدا کنند. هر معلمی که نتواند دانشآموز را به روند یادگیری تشویق و علاقهمند بسازد، در واقع معلم موفق نیست، چون معلمی در کنار شغل، یک مسوولیت و رسالت بسیار بزرگ است که جامعه به آن اعتماد میکند و انتظار دارد که فارغان مکتبها دانش نوین با ویژهگیهای صلحجو بودن و پذیرش تکثرگرایی را یاد بگیرند و به دیگران نیز یاد بدهند که زندهگی کردن در پرتو علم و دانش، زیباتر و با ارزشتر از زندهگی در نادانی است.
۸صبح: زیاد شنیدهایم و دیدهایم که تعداد زیادی از معلمان در مکتبها خوش دارند از سوی شاگردان ستایش شوند و رابطه معلمی و شاگردی به نوعی رابطه عسکری تنظیم شده در بسیاری از مکتبها. شما نیز این گونه هستید؟
سکینه: رابطه دیگران را قضاوت نمیکنم، اما رابطه من با شاگردانم بهگونهای است که آنان بهخصوص دختران نوجوان آن قدر به من نزدیک میشوند که مرا بهعنوان دوست و داکتر خود فکر میکنند، مشکلات خود را با من در میان میگذارند که در این میان چند «موتیشن» نزدشان تشخیص شده است، البته توسط من و به کمک داکتران. متاسفانه در این میان «موتیشن کلن فلتر سندروم» نیز بوده است. رابطه معلم با دانشآموز، رابطه صمیمی، دانشمحور و آموزندهگی است. در کنار این که معلم برای شاگردان درس میدهد، از دانشآموزان نیز میآموزد. سخن مشهوری است که «آموزش یک پروسه دوجانبه» است. بنابراین، تجربهای که از معلمی کسب کردهام، به وضوح میتوانم این مساله را تایید کنم که بدون هیچ چون و چرایی آموزش پروسه دوجانبه است. شاگردان نیاز به شکوفایی استعدادشان دارند و این امر طبیعی است که به معلم برمیگردد تا زمینه را برای شاگرد مساعد سازد که خود را تبارز بدهد.
۸صبح: از نظر شما کدام روشهای درسی در افغانستان در شرایط امروزی کارآمد نیست و بهجای آنها باید روشها و فنون جدید جاگزین شود؟
سکینه: هر روش کارآمدی خود را دارد تا معلم و شاگرد را به هدف برساند. در عصر کنونی با پیشرفت علم و تکنالوژی، روشهای یادگیری نیز دگرگون شده است. امروز اگر تاکید بر روشهای سنتی یادگیری شود، واضح است که کارساز نخواهد بود، چون روحیات شاگردان دیگر شده و آنان از کودکی با تکنالوژی بزرگ میشوند و میزان یادگیریشان نیز با روش سنتی متفاوت است و توجه کمتر به حفظ کردن و انبار معلومات در ذهن دارند. در مکتبها تا حال از روشهای سنتی آموزش استفاده میشود؛ اما مضامینی که در نصاب تعلیمی است و مسایلی که در آن بازتاب یافته، روش خاصی را برنمیتابد و در واقع نوعی یادگیری تلفیقی است که هم از سنت و هم از مدرنیته میآموزند و مفاهیم انتزاعی را با روشهای عملی به تجربه میگیرند.
۸صبح: مضامینی را که تدریس میکنید چهقدر با واقعیتها و داشتههای علمی امروزی همخوانی دارد و به قول مشهور بروز شده است؟
سکینه: کتابهای نصاب تعلیمی سالهای اخیر خیلی عالی و مفیدند، بهخصوص مضامین ساینسی با معیارهای پذیرفته شده نوین همخوانی دارند و از پیشرفتهای دانش جدید بهره گرفته شده و فورمولها و مسایل آموزشی مترقی و تجربه شده در جهان مدرن در این کتابها بازتاب یافته است. وقتی یک دانشآموز از مکتب فارغ میشود، به خوبی میتواند آگاهی لازم و کافی و همچنان درک درست از وضعیت نظام آموزشی و تحصیلی در کشور پیدا کند. اگر تدریس مبتنی بر همین مضامین و نصاب صورت بگیرد، پیشرفتهای خوب در عرصه تعلیم و تربیه در کشور به وجود خواهد آمد، بهرغم اینکه چالشها و نواقص در این نصاب وجود دارد؛ اما با توجه به ظرفیت دستگاه آموزش، این نصاب یک دستاورد و غنیمت است.
۸صبح: اگر شما بهعنوان یک معلم نقایص نصاب تعلیمی کنونی را برشمارید، آن نقایص چه خواهد بود؟
سکینه: هیچ نصابی در دنیا کامل نیست و همه کشورها براساس ضروریات بازار کار خود نصاب آموزشی را بازنگری میکنند. نهادهای تحقیقی زیادی را در این زمینه ایجاد میکنند و متخصصان عرصههای مختلف سالها روند یادگیری و نصاب آموزشی را بررسی میکنند و مبتنی بر واقعیتهای جوامع خود و نیازمندیهایشان نصاب را بروز میکنند. نصاب آموزشی افغانستان همان طوری که قبلاً هم متذکر شدم، مشکلات و نواقصی دارد که نیاز به بازنگری و بهسازی دارد، اما در شرایط موجود یک نصاب خوب و نزدیک به معیارهای نوین است. بهرغم داشتن غلطیهای املایی و انشایی، در کل میتواند بسیاری از ضروریات و نیازمندیهای دانشآموزان را مرفوع سازد.