اشاره: برای جواب به این سوال که جامعه اطلاعاتی امریکا دارای چند عضو و کدام ساختار و نیز سیاست خارجی این کشور در قرن 21 تابع کدام عوامل است، باید گفت که قبل از حادثه 11 سپتامبر 2001 جامعه اطلاعاتی ایالات متحده دارای 14 عضو بود که رهبری آن را سازمان اطلاعات مرکزی (سیا) برعهده داشت. اکنون اما جامعه اطلاعاتی آن کشور شامل 17 سازمان اطلاعاتی میشود که مدیر اطلاعات ملی رهبری آن را برعهده دارد. دو عضو جدید بلافاصله پس از حادثه 11 سپتامبر شامل شدند و یک عضو دیگر در دهه دوم این قرن در این خانواده اطلاعاتی افزوده شد. افزون بر اینکه ما شاهد افزایش در تعداد اعضا بودهایم، شاهد تغییرات در ساختار، اهداف و ابزار جامعه اطلاعاتی نیز بودهایم. به این منوال، سیاست خارجی امریکا مانند جامعه اطلاعاتی آن کشور تابع عوامل مشخص است و ما شاهد تغییرات در اهداف سیاست خارجی ایالات متحده بودهایم. تروریسم نوین، ساختارنظام بینالملل و انقلاب سایبری از جمله عوامل افزایش اعضا و تغییرات در جامعه اطلاعاتی ایالات متحده و سیاست خارجی آن کشور بوده است.
مقدمه
جامعه اطلاعاتی ایالات متحده امریکا و نیز سیاست خارجی آن کشور از آوان قرن بیستویک، مخصوصاً پس از وقوع حادثه 11 سپتامبر دچار تحولات اساسی و بیپیشینه شد که نظیر آن را شاید یکبار پس از حمله پرل هاربر، دیدهایم. سه عضو (مرکز تحلیل اطلاعات و مدیریت حفاظت از زیرساختها در وزارت امنیت داخلی، دفتر اطلاعات امنیت ملی در وزارت عدلیه و دفتر اطلاعات مالی تروریسم)، جدیداً به جامعه اطلاعاتی امریکا پیوستهاند که در مجموع تعداد اعضای آن به 17 میرسد و تحولات ایجادشده در عرصههای ساختار، ابزار و اهداف به وضوح مشاهده میشود. به منظور شناخت دقیق از جامعه اطلاعاتی کشورها، باید به کنشهای رفتاری، گفتاری و نوشتاری مسوولان کشورها مراجعه کرد؛ اگر کنش نوشتاری موجود باشد، بهتر است با استناد به آن از وضعیت و ساختار جامعه اطلاعاتی کشور مورد نظر مطلع شویم. نسل جدیدی از اسناد اطلاعاتی که شامل آرمانها و اهداف دولت امریکا میشود، پس از حادثه 11 سپتامبر تدوین و ارایه شده است. برخی از مهمترین این اسناد که در مقاله حاضر از آن استفاده شده است، شامل موارد زیر میشود:
1- استراتژی اطلاعات ملی ایالات متحده؛ تحول از طریق ترکیب و نوآوری در سال 2005؛
2- استراتژی ضد اطلاعات ملی ایالات متحده در سال 2005؛
3- استراتژی ضد اطلاعات ملی ایالات متحده در سال 2008؛
4- استراتژی اطلاعات ملی ایالات متحده در سال 2009؛
5- استراتژی ضد اطلاعات ملی ایالات متحده در سال 2009؛
6- برآورد چهارساله جامعه اطلاعاتی؛ سناریوهایی درباره آینده احتمالی پیش روی جامعه اطلاعاتی، سال 2009؛
7- روندهای جهانی[1] 2010 و 2025؛
8- برآوردهای اطلاعات ملی.[2]
9- استراتژی سایبری ایالات متحده در سال 2018؛
10- استراتژی اطلاعات ملی ایالات متحده در سال 2019.
این کنشهای نوشتاری توسط مدیر اطلاعات ملی و یا مجموعه تحت اثر آن منتشر میشود؛ به گونهای که استراتژی اطلاعات ملی توسط دفتر مدیر اطلاعات ملی، استراتژیهای ضد اطلاعات ملی توسط دفتر مدیر اجرایی ضد اطلاعات و اسناد مربوط به روندهای جهانی و برآوردهای اطلاعات ملی توسط شورای اطلاعات ملی تهیه و منتشر میشود.
افزایش اعضا و تحول در ساختار جامعه اطلاعاتی امریکا متأثر از عواملی چون ساختار نظام بینالملل، تروریسم و انقلاب سایبری بوده است. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و به وجود آمدن محیط جدید در سطح جهان به گونهای که ایالات متحده امریکا به عنوان هژمون بلامنازع در پایان قرن بیست و آوان قرن بیستویک عرض اندام کرد و نیز عملیات تروریستی القاعده در کنیا و تانزانیا، خصوصاً حمله 11 سپتامبر این شبکه بر مرکز تجارت جهانی در نیویورک و متعاقب آن التهاب این حملات در سطح جهان و داخل ایالات متحده و همچنان تحول در محیط سایبر و پیشرفت فناوری اطلاعات، همه در این تحول موثر بوده است.
چارچوب نظری
برای شناخت بیشتر و بهتر جامعه اطلاتی ایالات متحده امریکا به تغییرات پیشآمده در این جامعه باید توجه کنیم؛ تغییرات در ساختار، مأموریت و ابزار. بلافاصله پس از 11 سپتامبر این تغییرات رونما شده است تا اینکه در استراتژی اطلاعات ملی 2019 برایند کلیه تغییرات سهگانه به صورت برجسته مشاهده میشود.
عوامل مهمی همچون ساختار نظام بینالملل، تروریسم نوین و انقلاب سایبری در تغییرات و تحولات جامعه اطلاعاتی امریکا در قرن بیستویک نقش داشته است. شاخصهای تغییر و تحول در سازمانهای اطلاعاتی شامل عرصههای ذیل میشود:
1- تغییر در ساختار جامعه اطلاعاتی: براساس نظریههای مدیریت، هر نوع دگرگونی در شیوه سازماندهی و اداره یک نهاد ممکن است نوعی تحول ساختاری به شمار آید و از اینرو، تحول نظام مدیریتی سازمانهای اطلاعاتی نیز یکی از شاخصهایی است که بیانگر دگرگونی در این نهادها است. (جمشیدی، نصرتی، 1398: 172)
2- تغییر در اهداف و اولویتها: یکی دیگر از شاخصهای تحول نهادهای اطلاعاتی تغییر در اهداف و اولویتهای اطلاعاتی است. با دگرگونی و تغییر در محیط بیرونی، مانند بروز تهدیدات نوین امنیتی علیه دولتها، ظهور بازیگران امنیتی جدید و همچنین پیشرفتهای فناوری، سازمانهای اطلاعاتی نیز راهبردها و سیاستهای خود را دگرگون میکنند و خود را با شرایط روز تطبیق میدهند.
3- دگرگونی در ابزارها و روشهای اطلاعاتی: شاید بتوان گفت که حرفهایترین تحول در فعالیتهای اطلاعاتی، دگرگونی ابزارها و شیوههای جمعآوری و کنترل اطلاعات است و کنترل آنها به طور سنتی مبتنی بر عوامل انسانی بوده است. این در حالی است که روش و ابزارهای جمعآوری و کنترل سوژههای اطلاعاتی در قرن بیستم، به یمن پیشرفتهای چشمگیر در فناوری به شدت دگرگون شده و به سمت استفاده از ابزارهای فنی سوق یافته است. در واقع با اختراع رادیو، دوربین عکاسی، تلفن و فناوریهای پیشرفتهتر دیگر مانند ماهواره و اینترنت، کنترل و جمعآوری اطلاعات هرچه بیشتر از تکیه بر عامل انسانی فاصله گرفته است. (Gil et at, 2009: 9-16)
سیاست خارجی ایالات متحده امریکا در قرن 21 بنا بر رابطه علت و معلولی که با جامعه اطلاعاتی آن کشور دارد؛ دچار تحول و تغییرات بوده است، خصوصاً تغییرات در اهداف سیاست خارجی، از اهدافی مثل تروریسم مانند سازمان القاعده گرفته تا تروریسم نوین جهانی، چون داعش و سرانجام شروع یک جنگ سرد با هدف قرار دادن چین و روسیه.
پیوستها:
[1] . Global Trends
[2] . National Intellegence Estimates