نویسنده: هدی الحسینی
منبع: روزنامه الشرقالاوسط
تردیدی نیست که در حال حاضر بیشترِ توجه جهان معطوف به تحولات در خاور میانه و اوضاع جنگ روسیه و اوکراین است، اما در این میان کشور دیگری هم هست که نیازمند آن است تا جامعه جهانی به آن توجه مبذول کند. اینک بسیاری از روزنامهنگاران و فعالان حقوق بشر در امریکا در این مورد سخن میگویند که زمان بازگشت امریکا به افغانستان و خصوصاً زمان گفتوگوی امریکا با حکومتی که آن را طالبان در کابل رهبری میکنند، فرا رسیده است.
بعد از آنکه بیش از دوونیم سال قبل، ایالات متحده امریکا از افغانستان بیرون شد، این کشور در حالت انزوا قرار دارد و در آنجا طالبان حکومتی را ایجاد کردهاند که حقوق بنیادین زنان را رعایت نمیکند. از طرف دیگر، جامعه افغانستان بعد از خروج امریکا در حالت آشفتهگی و هرجومرج به سر میبرد؛ هزاران افغان مجبور به فرار از دیار خود شدهاند و مردم از گرسنهگی رنج میبرند و همچنین زلزلههای پسین، بخشی از جامعه افغانستان را دچار فقر و بیخانمانی کرده است. اگر این وضع ادامه یابد و طالبان نتوانند با جامعه جهانی یکجا شوند، پیامدهای زیانبار درازمدت در افغانستان برجا خواهد گذاشت.
ممکن است از جمله این پیامدها این باشد که رژیمهای سرکوبگر در منطقه مجال بیشتری برای گسترش نفوذ خود پیدا کنند. برای واشنگتن و همپیمانانش، این نگرانی وجود دارد که گروههای تروریستی قادر شوند دوباره خود را سازماندهی کنند و از افغانستان علیه کشورهای غربی عملیات تروریستی راه بیندازند. جالب توجه است که اخیراً چین و روسیه روابط خود را با «طالبان» استوارتر از قبل ساختهاند. نیز یکی از نگرانیها موضوع فعالیت تروریستی داعش خراسان است که کشورهای منطقه را میدان فعالیت خود ساخته و پایگاه اصلی آن، افغانستان است. داعش خراسان مسوولیت خود را از عملیات خونین 22 مارچ در حومه مسکو اعلام کرد که در اثر آن، حدود 140 تن کشته شدند. همچنین این گروه مسوولیت عملیات خونینی که در اوایل سال جاری میلادی در ایران به وقوع پیوست و نزدیک به 100 تن را به قتل رساند، برعهده گرفت.
اکنون که ما در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در امریکا قرار داریم، صداهایی در امریکا بلند میشود که خواستار آن است تا امریکا دوباره به افغانستان توجهش را معطوف کند. البته این بار افرادی که خواستار توجه به افغانستان هستند، نمیخواهند با موضوع بهصورت ایدهآل برخورد کنند و با معیارها و ارزشهای غربی مسأله افغانستان را بسنجند، بلکه وضع مطلوب افغانستان را با توجه به ارزشها و ایدهآلهای مخصوص جامعه افغانستان در نظر میگیرند. برخی در غرب میخواهند افغانستان به کشوری تبدیل شود که غرب بتواند با آن وارد تعامل و گفتوگو شود و بر اثر فشارهای محدود جامعه جهانی، حاکمان افغانستان مجبور شوند حقوق زن را محترم بشمارند و به نقض سیستماتیک حقوق بشر پایان دهند. غربیها دوست دارند افغانستان کشوری باشد که از یک سو از گسترش نفوذ چین و روسیه جلوگیری کند و از سوی دیگر به گروههای تروریستی اجازه ندهد که نیروهای خود را گرد آورند و به اهداف مورد نظر خود در سراسر جهان حمله کنند.
در حال حاضر، مردم افغانستان با چالشهای اقتصادی جدی مواجه هستند و نیز تلاشها برای بازسازی ویرانهها بعد از وقوع حوادث طبیعی از قبیل زلزله و سیلاب جریان دارد. مشکل دیگری که افغانستان با آن مواجه است، مسأله اخراج اجباری مهاجران افغان از پاکستان و ایران است. بعد از تهاجم امریکا به افغانستان در سال 2001، کمکهای همکاران بینالمللی افغانستان، 75 درصد از هزینههای حکومت را پوشش میداد و از این رو، حکومت پیشین افغانستان برای ادامه فعالیت به همکاران بینالمللیاش وابسته بود. با آنکه کمکهای امریکا پس از خروج از افغانستان نیز ادامه یافته و تا کنون بالغ بر میلیاردها دالر شده، با آن هم این کمکها نیازمندهای انسانی کشور را رفع نمیکند. طبق گزارش برنامه توسعه سازمان ملل متحد، اکنون تقریباً همه افغانها زیر خط فقر قرار دارند، علاوه بر آنکه اقتصاد کشور تا 30 درصد کوچکتر شده و 700 هزار فرصت شغلی از دست رفته است. در حال حاضر و بعد از آنکه پاکستان اعلام کرد که بیشتر از این از مهاجران افغان میزبانی نمیکند، افغانستان با چالش بازگشت یک میلیون نفر از مهاجران عودتکننده مواجه شده است. مسوولان پاکستانی میگویند، اخراج همه اتباع بیگانه که غیرقانونی در پاکستان زندهگی میکنند، برای جلوگیری از فعالیت گروههای تروریستیای که در مناطق مرزی سرگرم کارهای تروریستی هستند، امری ضروری است. با این حال، برخی از تحلیلگران به این باورند که این اقدام حکومت پاکستان ناشی از بحران اقتصادی مزمنی است که پاکستان با آن مواجه است. این در حالی است که اخراج مهاجران افغان از سوی کشورهای همسایه، امریکا را نگران ساخته که مبادا این مسأله باعث گسترش نفوذ چین و روسیه و نیز گروههای تروریستی در افغانستان شود.
چین و روسیه از جمله معدود کشورهایی هستند که تلاش میورزند روابط خود را با طالبان تقویت کنند. در سپتامبر 2023، چین اولین کشوری بود که از زمان استیلای طالبان بر افغانستان، سفیر جدید به این کشور فرستاد. همچنین مسکو مقامهای طالبان را به مجامع اقتصادی دعوت کرد و با آنها در مورد پروژههای مشترک اقتصادی به گفتوگو نشست. همچنان چین استوارنامه سفیر طالبان در بیجینگ را پذیرفت و سخنگوی وزارت خارجه چین تصریح کرد: «نباید افغانستان از جامعه جهانی دور نگه داشته شود.» با وجود این، سخنگوی وزارت خارجه چین از طالبان خواست که حکومت همهشمول تشکیل دهند و سیاستهای معتدل و حکیمانه را دنبال کنند و تعهد محکم خود را در امر مبارزه با گروههای تروریستی به نمایش بگذارند. در سال گذشته، مقامهای طالبان آمادهگی خود را برای پیوستن به ابتکار چینی «یک کمربند یک راه» اعلام کردند. وزیر تجارت طالبان گفت: «چین که در سراسر جهان اقدام به سرمایهگذاری میکند، لازم است که در افغانستان نیز سرمایهگذاری کند. ما همه آنچه را آنها نیاز دارند، در اختیار داریم، از قبیل لیتیوم، مس و آهن.» گفتنی است که افغانستان دخایر بزرگ معادن گرانبها را در اختیار دارد و شرکتهای چینی متعدد در این کشور فعالند و طرحهای بزرگی را در دست دارند تا استخراج از معدن بزرگ مس عینک لوگر را گستردهتر بسازند.
با وصف آنکه گذشته روابط طالبان و روسیه شاهد فراز و نشیب بوده، بعد از عقبنشینی نیروهای امریکایی از افغانستان، حکومت روسیه تصمیم گرفت سفارتش را در کابل باز نگه دارد و سفیر روسیه، دیمتری زیرنوف، نخستین دیپلمات بیگانه بود که با نمایندهگان طالبان به منظور فراهمسازی تدابیر امنیتی برای سفارت روسیه دیدار کرد. روسیه پیوسته با رویکرد غربستیزانه طالبان همراهی نشان داده و در عین حال در خصوص نیرومند شدن تروریسم در افغانستان نگرانی داشته است. گذشته از آن، برای مسکو راهاندازی خط لوله گاز میان ترکمنستان و افغانستان و پاکستان و هند اهمیت دارد و نیز دوست دارد راههای آهنی که اوزبیکستان را با پاکستان وصل میکند، ایجاد شود. روسیه به افغانستان وعده سپرده که نفت و گاز و گندم این کشور را همهساله تأمین میکند. با وجود این، منابع طالبان میگویند که اقدامات روسیه در این زمینهها بسیار کمتر از آنچه در حرف به آن تعهد کرده بود، بوده است.
کارشناسان بینالمللی تروریسم از این نگرانند که خروج امریکا از افغانستان، برای تبدیل شدن منطقه به کانون فعالیتهای تروریستان زمینهسازی میکند. با آنکه مثلاً در 2022، عملیات تروریستی در افغانستان 75 درصد در مقایسه با سال گذشته کاهش یافت و شاید علت عمدهاش به این برمیگشت که نیروهای خارجی از این کشور بیرون شدند، با آن هم آمارهایی که در مورد تروریسم جهانی منتشر میشود، بیانگر آن است که هنوز هم این کشور خطرناکترین کشور در سطح جهان است.
با وجود آنکه گروه طالبان از دیرباز است که علیه گسترش نفوذ داعش خراسان در افغانستان میجنگد، چون هر دوی این دو مجموعه دارای ایدیولوژی غیریتساز و ستیزهجو هستند، اما ارزیابی پنتاگون برای سال 2023 نشان میدهد که داعش خراسان افغانستان را بهعنوان پایگاهی برای برنامهریزی و هماهنگسازی عملیاتهای تروریستی در سراسر جهان قرار داده است. سازمان ملل متحد ادعا میکند که سازمانهای القاعده و داعش خراسان نیرومندتر از قبل شدهاند. مقامهای طالبان میگویند که این گروه برای از بین بردن داعش کار و پیکار میکند. در این راستا، در ماه می 2023، طالبان با پاکستان به توافق رسید که بهصورت مشترک در زمینه بهتر ساختن امنیت در طول مرز مشترک کار کنند. با وجود همه اینها، مسلم است که طالبان روابط دیرینه خود با «القاعده» را حفظ کرده و هنوز هم به این سازمان اجازه میدهند که در افغانستان حضور داشته باشد.
یکی از آگاهان به من گفت: «کشورهایی که تلاش به زمینهسازی برای بهرسمیتشناسی طالبان دارند، به این نکته تأکید میکنند که ایجاد دموکراسی با شکل و شمایل غربی آن در افغانستان، اصلاً از جمله اهداف غرب نبوده است. از بیست سال حضور نظامی در افغانستان برخی درسهای دشوار را فرا گرفتیم، از این رو لازم است آنها را به کار ببندیم. حکومت ایالات متحده امریکا نیاز دارد راهی برای تعامل با طالبان پیدا کند و با این گروه کمتر از ارزشهای غربی سخن بگوید. بهتر است راهحلی سراغ شود که برای همه جهتها خوشایند باشد. طبیعی است این کار مستلزم خلاقیت و تفاهم و گفتوگوست.» وی افزود: «بسیار بعید است که حکومت دموکراتیک با گرایشهای غربی در کابل به وجود آید، ولی امکان دارد یک حکومت افغانی در آنجا به وجود آید (حتا در صورتی که این حکومت از نوع حکومتی باشد که طالبان رهبریاش را برعهده داشته باشند) حقوق بنیادین شهروندان را رعایت کند و جلو گسترش نفوذ چین و روس در منطقه را بگیرد و به تروریستها اجازه ندهد در این کشور پایگاه بسازند. اگر چنین حکومتی در این کشور سر کار بیاید، شرایط جامعه جهانی برای به رسمیت شناخته شدن را برآورده میکند.»