مقامهای محلی هرات فروش زعفران ایرانی به نام زعفران افغانستان را در بازارهای این ولایت «خیانت» دانسته و میپذیرند که یکی از عوامل کاهش بهای زعفران در بازار جهانی، فروش زعفران نامرغوب به نام زعفران افغانستان است. والی هرات این اقدام را خیانت میداند و پافشاری دارد که برخی شهروندان کشور زعفران بیکیفیت را به نام زعفران مرغوب افغانستان میفروشند. او تأکید دارد که کشورهای همسایه نباید تلاش کنند تا به فروش زعفران افغانستان در بازارهای جهانی آسیب برسانند. به تازهگی، زعفران افغانستان از سوی انستیتوت بینالمللی ذایقه اتحادیه اروپا، به عنوان بهترین زعفران جهان انتخاب شده است. پیش از این نیز طلای سرخ افغانستان به دلیل کیفیت بالایش شهرت جهانی داشت. از سویی هم، برخی کشاورزان هراتی، نگران کاهش بهای زعفران در بازارهای جهانی هستند و هشدار میدهند که تداوم کاهش بهای این گیاه، میتواند پیآمدهای ناگوار اقتصادی برای کشاورزان و بازرگانان داشته باشد.
از چندی به اینسو، بهای زعفران در بازارهای داخلی کشور و بازارهای جهانی کاهش شدید یافته است. معلومات نهادهای رسمی در هرات نشان میدهد که در بهای این گیاه طی سالهای اخیر حدود «پنج برابر» کاهش رونما شده است. به باور مقامهای محلی هرات، عامل اصلی کاهش بهای زعفران در بازارهای جهانی، صادرات زعفران بیکیفیت ایرانی با نام و بستهبندی زعفران افغانستان است، که برخی شهروندان «خاین» کشور این کار را انجام میدهند. والی هرات میگوید: «کشورهای اطراف ما تنها حدود 49 میلیارد دالر عواید نفتشان است. من نمیفهمم که از جان همین 20 تُن زعفران افغانستان چه میخواهند؟ کل تولید ما 22 تُن است، این 22 تُن کجای اقتصاد دنیا را تکان میدهد که حتماً باید آسیب ببیند.»
کاهشهای تعرفههای گمرکی برای زعفران صادراتی افغانستان، انگیزه اصلی صادرات زعفران ایرانی به نام زعفران افغانستان پنداشته میشود. والی هرات پافشاری دارد که برخی کشاورزان هراتی از کشت گونههای نباتی که برایشان مفاد داشت، «سرخورده شدند» و زعفران هرات باید نجات پیدا کند و نباید در این حالت باقی بماند. وزارت صنعت و تجارت کشور به تازهگی اعلام کرد که بهترین کیفیت زعفران جهان بار دیگر به افغانستان تعلق گرفته است. به گفته مقامها در این وزارت، زعفران کشور جایزه نخست «سه ستاره طلایی» انستیتوت بینالمللی ذایقه اتحادیه اروپا را در سال ۲۰۲۱ میلادی کسب کرده است. این نهاد بینالمللی آزمایش ذایقه در سال ۲۰۰۳ در شهر بروکسل تاسیس شد و از آن زمان تاکنون همهساله ذایقه صدها نوع مواد غذایی را آزمایش میکند. زعفران افغانستان به دلیل کشت و برداشت طبیعی، از شهرت جهانی برخوردار است.
فواد احمدی، سخنگوی وزارت صنعت و تجارت، به روزنامه ۸صبح گفت که این جایزه به نمایندهگی از افغانستان به شرکت زراعتی کیهان زعفران تعلق گرفته است. او افزود، انستیتوت بینالمللی ذایقه اتحادیه اروپا که در کشور بلژیک فعالیت دارد، یک نهاد بینالمللی معتبر در عرصه تعیین ذایقه و کیفیت محصولات غذایی در جهان به شمار میرود. سخنگوی وزارت صنعت و تجارت گفت که جایزه سه ستاره طلایی این نهاد بینالمللی در سال ۲۰۲۱ میلادی، به دلیل کیفیت عالی زعفران طبیعی کشور، به افغانستان اهدا شد و شرکت کیهان زعفران، پس از این میتواند نشان سه ستاره طلایی انستیتوت بینالمللی ذایقه را روی محصولات خود استفاده کند و در سطح جهانی از آن کار بگیرد. تا همین چند سال پیش در کشتزارهای زعفران هرات کوکنار کشت میشد، اما سود سرشار زعفران سبب شد تا کشاورزان دنبال کشت کوکنار را رها کنند و به کشت و برداشت زعفران روی آورند؛ گیاهی که به طلای سرخ شهرت دارد و بهترین و مهمترین جایگزین برای کوکنار در افغانستان است.
سیداشرف سادات، از فعالان مدنی هرات، باور دارد که حکومت افغانستان نتوانست بدیلهای مناسب را برای کشت کوکنار فراهم کند و این مسأله سبب شد تا خطر بازگشت دوباره کشاورزان به کشت کوکنار پابرجا بماند. محمدآقا محمدی، که در ولسوالی غوریان هرات زمینهای کشاورزی خود را زعفران کشت کرده است، در صحبت با روزنامه 8صبح، از کاهش بهای این گیاه نگران است و بیم آن را دارد که با تداوم روند کاهش بهای زعفران، دیگر نتواند آن را کشت کند. سیدعبدالرحیم حکیمی، یکی دیگر از کشاورزان هراتی، باور دارد که اگر بهای کشتهای بدیل کوکنار به ویژه زعفران کاهش نمییافت، کشاورزان به کشت مواد مخدر روی نمیآوردند و اگر حکومت آنها را حمایت کند، سراغ کشت کوکنار نمیروند. بشیراحمد احمدی، معاون ریاست زراعت هرات، میگوید بخش بزرگی از زمینهایی که در حال حاضر زیر کشت زعفران است، تا چند سال پیش در آنها کوکنار کشت میشد و مفاد اقتصادی کاشت زعفران، سبب شد تا کشاورزان از کوکنار به سوی زعفران روی آورند.
با اینهمه، کاهش بهای زعفران در بازارهای داخلی و خارجی به دنبال فروش زعفران ایرانی به نام زعفران افغانستان، سبب نگرانی کشاورزان هراتی شده و بیم آن میرود که با رکود بیشتر بازار فروش زعفران، آنان دوباره به کاشت کوکنار روی آورند.