قالین یکی از صنایع دستی دیرینه مردم افغانستان بهویژه مناطق شمال کشور شمرده میشود که از گذشتههای دور زنان و مردان هنرشان را با بافت گلهای رنگارنگ به روی آن به نمایش میگذارند. پس از تسلط طالبان و اعمال محدودیت علیه زنان و دختران، آنان به قالینبافی و بافتن سایر صنایع دستی رو آوردهاند. گسترش فقر و تشدید گرسنهگی نیز کودکان زیادی را وارد بازار کار از جمله صنعت قالینبافی کرده است. با این حال، شماری از قالینبافان در ولایت بلخ از نبود بازار فروش برای این صنعت مهم دستی و تاریخی کشور، شکایت دارند.
شماری از قالینبافان در بلخ میگویند که در بیش از دو سال گذشته به دلیل وضع محدودیتهای گسترده طالبان علیه زنان مبنی بر منع آموزش بالاتر از صنف ششم، تحصیل و کار، تعداد کارگاههای قالینبافی در این ولایت افزایش یافته است.
این باشندهگان بلخ اما نبود پشتیبانی از صنعت قالین را دلیل عمده کاهش صادرات و نبود بازار فروش داخلی عنوان میکنند. به گفته آنان، مردم بیکارند و علاقهمندی به مسایل تزیینی خانهها را از دست دادهاند و همه برای پیدا کردن یک لقمه نان سرگردانند.
شمسیه (مستعار) یکی از زنان قالینباف و مسوول یک کارگاه قالینبافی در شهر مزارشریف، به روزنامه ۸صبح میگوید که در سالهای پسین بهویژه پس از تسلط طالبان بر کشور، در کنار صنایع دیگر قالینبافی نیز رونق و بازار سابقش را از دست داده است. از سویی، به گفته او، نشستن طولانی در بافندهگی، زنان را با مشکلات صحی مواجه میسازد، اما اگر بافندهگان زیادتری سهم بگیرند، کارهایشان سادهتر میشود.
بانو شمسیه میافزاید: «بافتن یک قالین ۱۰ متره اگر تیم چهارنفره باشد، تا ۲۰ روز و یا یک ماه تکمیل میشود و اگر اعضای تیم زیاد باشد، زودتر بافته میشود. ما انواع قالین را میبافیم که مشهورش ترکمنی، بلوچی و ابریشمی است.»
این بانوی قالینباف میگوید که آنان پیوسته تلاش میکنند قالینهای با کیفیت عالی ببافند. او در مورد مصارف قالینهایش میافزاید: «یک قالین از 15 هزار افغانی تا ۶۰ هزار مصرف دارد، اما به مشکل به فروش میرسد که نمیتوانیم مشکلات اقتصادی خود را برطرف کنیم.»
تهمینه شریفی، یکی دیگر از زنانی است که با وضع اعمال ممنوعیتهای طالبان، مجبور شده برای فرار از افسردهگی و پیدا کردن یک لقمه نان به قالینبافی رو بیاورد. خانم شریفی میگوید: «به دلیل بیکاری و محدودیتها، با پنج عضو خانوادهام کارگاه ساختهایم تا برای ما مصروفیت پیدا شود و از طرفی هم بتوانیم از افسردهگی نجات پیدا کنیم. خودم مسوولیت یک خانواده ۱۵ نفری را دارم، در خانه کرایی زندهگی میکنیم و از صبح تا شام بافندهگی میکنیم که مصارف خانواده را تامین کنیم، اما قیمت قالین بسیار پایین است. یک قالین را ۱۸ تا ۲۰ هزار افغانی میفروشیم که مشکلات اقتصادی ما را حل نمیکند.»
در گذشته قالینهای دستبافت مزار شریف، مرکز ولایت بلخ، علاقهمندان زیادی در داخل و خارج از کشور داشت، اما با تسلط طالبان مشتریان خارجی این قالینها بهشدت کاهش یافته است.
با این حال، نبود بازار برای فروش قالین افغانستان بافندهگان قالین را نگران ساخته است. آنان میگویند که در دو سال گذشته هیچگونه توجهی به بازاریابی، رشد و فروش قالین در داخل و خارج افغانستان صورت نگرفته است.
صفورا، یکی از زنان بلخی که برای امرار معیشت خود به قالینبافی رو آورده، میگوید که زنان و دختران زیادی در دو سال گذشته به دلیل اعمال ممنوعیتهای طالبان، از آموزش، تحصیل و کار محروم شده و مجبورند برای پیدا کردن نان، قالینبافی کنند. این قالینباف میافزاید: «ما از رفتن به مکتب و دانشگاه بازماندهایم و از روی مجبوریت در اینجا آمدهایم و قالینبافی میکنیم. انتظار ما این است که لااقل قالینهای ما به بازارهای جهانی معرفی شود و فروش خوب داشته باشد.»
او میگوید: «من و خواهرانم قالین میبافیم. مشکلات اقتصادی زیادی داریم، مجبور هستیم با قالینبافی مشکلات اقتصادی خود را حل کنیم. خواست ما این است که حداقل برای صادرات و بازاریابی قالینهای ما در داخل و خارج توجه بیشتر شود.»
اتحادیه قالینبافان در شمال افغانستان چالشها در برابر صنعتکاران قالین در بلخ را میپذیرد. مسوولان این اتحادیه میگویند که هزاران تخته قالین به دلیل نبود بازار جهانی و دیزاینهای سابقه در انبارها و کارخانههای تولید قالینبافی باقی مانده است.
یکی از مسوولان این اتحادیه که نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، میگوید: «ما به بافندهگان و قالینفروشان خود حق میدهیم که میگویند قالینهای افغانستان فروش ندارد. در دو یا سه سال گذشته صدها هزار متر مربع قالین نزد ما باقی مانده و به بیرون از کشور صادر نشده است.»
این مسوول اتحادیه قالینفروشان میافزاید: «میدانید که دیزاین قالینها کهنه میشود و در بازارهای جهانی فروش ندارد. نیاز است که برای رشد و بازاریابی قالین کارهای بنیادی انجام شود تا این صنعت دوباره رونق پیدا کند و به نام خود افغانستان به جهان معرفی شود.»
گفتنی است که در گذشته بیشتر قالینهای دستباف از طریق بندر تجارتی آقینه به امارات متحده عربی و پس از آن به کشورهای اروپایی و امریکا صادر میشد و در بازارهای جهانی به نمایش گذاشته درمیآمد. با تسلط مجدد گروه طالبان بر افغانستان، هیچگونه تلاشی برای معرفی قالین کشور به خرج داده نشده و آستینی برای بازاریابی نیز بر زده نشده است.