در چند ماه اخیر، نگرانی جهانی نسبت به تقویت گروه داعش شدت یافته است. مشخصاً شاخه خراسان داعش در ماههای اخیر فعالیتهای خود را در منطقه گسترده ساخته است. میشود گفت که داعش خراسان به حد فعلی هیچ وقت قدرتمند نبوده است. گسترش ساحه فعالیت این شاخه داعش و افزایش حملات آن، نشان روشن تقویت این گروه است. افغانستان و پاکستان بهعنوان مراکز اصلی فعالیت این گروه، بیش از هر زمان دیگر در یک سال اخیر در تیررس داعش خراسان بودهاند. این گروه حملات بزرگ و پیچیدهای را در ایران و روسیه هم انجام داده که نشان میدهد ظرفیتش برای راهاندازی حملات برونمرزی افزایش بیپیشینه یافته است. کشورهای آسیای میانه نیز بهشدت از سوی این گروه تهدید میشوند. در داخل افغانستان، علاوه بر اینکه گروههای خاص قومیـمذهبی مانند هزارهها و شیعهها مورد حمله این گروه قرار دارند، گروه طالبان و نمایندهگیهای سیاسی کشورهای دوست طالبان نیز هدف قرار گرفتهاند. سفارتخانههای روسیه و پاکستان و مهمانخانه چینیها در کابل پیش از این مورد هدف قرار گرفتهاند. سفارتخانههای ایران، چین و هند بهتازهگی تهدید به حمله شدهاند.
حمله داعش در کرمان ایران و مسکو روسیه، پیشینه نداشت. این حملات، نگرانیهای جدی را در سطح جهان برانگیخت و داعش را به متن حوادث برگرداند. از 2015 که داعش خراسان فعالیتهایش را شروع کرد، بهشدت سرکوب شد. نیروهای خارجی همکار با دولت جمهوری اسلامی افغانستان و اردوی ملی ضربات سنگینی بر پیکر داعش خراسان وارد کردند که به تضعیف این گروه منجر شد. در چند مورد رهبران این شاخه داعش توسط دولت افغانستان بازداشت یا کشته شدند که آن هم ضربات سنگینی بر گروه داعش بود. شکست داعش در سوریه و عراق و تضعیف شاخه خراسان آن در افغانستان و پاکستان، این گروه را از سرخط خبرهای جهان حذف کرد؛ ولی راهاندازی حملات بزرگ و پیچیده اخیر، دوباره آن را به سرخط خبرها و متن حوادث برگردانده است. تضعیف گروه داعش خراسان این تصور را به وجود آورده بود که این گروه بهسادهگی توان بازسازی خود را ندارد، بنابراین دولت جو بایدن مسوولیت مبارزه با آن گروه در افغانستان را به طالبان واگذاشت و خود از این کشور خارج شد. در سال اول حاکمیت مجدد طالبان نیز تصور این بود که این گروه بر خاک افغانستان سلطه کامل دارد و انگیزه و توان کافی برای مبارزه با داعش خراسان را نیز داراست. وقایع اخیر اما این محاسبات را نادرست تثیبت کرده است. اخیراً موج بزرگی از نگرانیها در سطح جهان نسبت به فعالیتهای روزافزون این گروه برانگیخته شده است. مقامهای ایالات متحده، از جمله سناتوران این کشور، پیوسته به خروج آشفته این کشور از افغانستان اشاره میکنند و اذعان دارند که در نتیجه آن تحول سیاسی، گروه داعش خراسان به بازپروری خود پرداخته و خود را تقویت کرده است.
گروه داعش که مسوولیت حمله بر یک کنسرت در حومه مسکو را برعهده گرفت، پس از آن فراخوانی را صادر کرده و از طرفداران خود در سطح جهان خواسته است تا به گفته این گروه «صلیبی»ها را در نقطهنقطه جهان هدف بگیرند. این فراخوان از سوی ابوحذیفه الانصاری، سخنگوی داعش، صادر و در آن از اسراییل، امریکا و اروپا بهعنوان اهدافی برای جنگجویان این گروه یاد شده است. واکنشها به اقدامات اخیر داعش خراسان، در افغانستان، سطح منطقه و سطح جهان جریان دارد. رسانههای معتبر و منابع تحقیقی نسبت به رشد ظرفیت تروریستی این گروه ابراز نگرانی میکنند و سناتوان ایالات متحده هم به رییس جمهور این کشور گفتهاند که اگر داعش شهروندان یا منافع امریکا را هدف قرار دهد، باید در خاک افغانستان علیه آن اقدام شود. در داخل افغانستان، طالبان هر چند بهگونه رسمی از رشد داعش خراسان چیزی نمیگویند، اما تمهیداتی را برای جلوگیری از حملات این گروه در برخی نقاط کشور روی دست گرفتهاند. دیروز (یکشنبه، 12 حمل) گزارش شد که طالبان در مساجد قندهار هنگام برگزاری نماز تراویح نمازگزاران را تلاشی میکنند تا از حمله احتمالی گروه داعش جلوگیری کنند. تمهیدات امنیتی طالبان در قندهار پس از حمله داعش بر نمایندهگی کابل بانک نو در این شهر، روی دست گرفته شده است. این نشان میدهد که طالبان نسبت به توان داعش در راهاندازی حملات پیچیده نگران هستند و ـ هر چند در رسانهها نسبت به آن سخن نمیگویند ـ برای آن مهار آن تقلا میکنند.
از سوی دیگر، در روزهای گذشته طیارههای بدون سرنشین در آسمان کشور پیوسته گشتزنی میکنند. روز پنجشنبه (9 حمل) این طیارهها در آسمان ولایت نیمروز گشتزنی میکردند، روز شنبه (11 حمل) در آسمان قندهار و براساس برخی گزارشها در آسمان فراه نیز طیارههای بیسرنشین گشتزنی داشته و روز گذشته (یکشنبه، 12 حمل) از گشتزنی این طیارهها در آسمان پکتیکا و پنجشیر گزارش شد. از آنجایی که هنوز حریم فضایی افغانستان در اختیار نیروهای امریکایی است، این طیارههای بدون سرنشین مربوط امریکا هستند. ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان، نیز در واکنش به گشتزنی هواپیماهای بیسرنشین در آسمان قندهار، امریکا را به نقض حریم فضایی افغانستان متهم و از این اقدام انتقاد کرد. گشتزنی پیوسته پهپادهای امریکایی بر فضای افغانستان در وضعیتی که شاخه داعش خراسان هر روز بر فعالیتهای تروریستیاش میافزاید، نشان میدهد که دولت امریکا نیز از این بابت نگرانی شدید دارد.
با توجه به حوادث اخیر، به نظر میرسد داعش خراسان دیگر به حدی تقویت شده است که تهدیدات جهانی را خلق کند. برگشت امریکا به حریم فضایی افغانستان، نشان میدهد که اعتماد این کشور به طالبان در مورد سرکوب داعش از بین رفته و این کشور خود بهصورت محدود وارد عمل شده است تا بر اوضاع اشراف داشته باشد. اگر کشورهای منطقه و قدرتهای جهانی در وضعیت کنونی اقدامات جدی برای مهار داعش نکنند و فعالیتهای ضد تروریستی یکدست در منطقه روی دست گرفته نشود، جهان شاهد حملات بیشتر این گروه خواهد بود.
کمک طالبان به تقویت تروریسم
داعش خراسان که توسط نیروهای بینالمللی و ارتش جمهوری اسلامی افغانستان تضعیف شده بود، در زیر حاکمیت طالبان دوباره قدرتمند شده است. رویکرد سیاسی طالبان نسبت به گروههای تروریستی، به تقویت این گروه و سایر گروههای تروریستی کمک کرده است. همانگونه که فایننشال تایمز بهتازهگی در گزارشی گفته است که پس از سقوط دولت افغانستان به دست طالبان، بازگشت داعش و القاعده قابل پیشبینی بود، هر دوی این گروه در افغانستان زیر حاکمیت طالبان خود را بازسازی کردهاند. براساس گزارش فایننشال تایمز، این دو گروه در زیر حاکمیت طالبان به پناهگاههای قدیمی خود برگشتهاند.
گروه طالبان در جنگ با دولت افغانستان، حمایت برخی دیگر از گروههای تروریستی را با خود داشت. جنگجویان گروههایی مانند القاعده، تحریک اسلامی اوزبیکستان، تحریک طالبان پاکستانی (تیتیپی)، انصارالله و نهضت اسلامی تاجیکستان و حرکت اسلامی ترکستان شرقی در جنگ علیه دولت افغانستان، به طالبان بازو دادند. پس از برگشتانده شدن طالبان به قدرت، این گروه که سلطه خود بر افغانستان را مدیون حمایتهای گروههای تروریستی میدانست، به این گروههای راندهشده پناهگاه داد. گزارشهای متعددی از اینکه طالبان به اعضای این گروههای تروریستی خانه، تذکره و پاسپورت افغانستان، پول و زن دادهاند، نشر شده است. اخیراً هم گزارشی در مورد اینکه طالبان از استخراج معادن طلا در ولایتهای بدخشان و تخار به القاعده 25 درصد سهم میدهند، نشر شده است. این گروهها که از کشورهای مختلف رانده شده بودند و پناهگاه مطمینی نداشتند، در زیر حاکمیت طالبان پناهگاه و حامی پیدا کردهاند. با توجه به اینکه هر کدام از این گروهها آجندای خود را دارد و مبارزه با یک دولت را در برنامه گرفته است، به سربازگیری و تقویت خود اقدام کردهاند. پناهگاه امن طالبان برای این گروهها، به آنها فرصت کافی برای تنفس و تقویت داده است. بنابراین، سلطه طالبان عملا همه این گروهها را تقویت کرده است.
از سویی، گروه القاعده بهعنوان دوست نزدیک و دایمی طالبان، در ساختار امارت طالبانی حضور دارد. حداقل دو والی و یک مشاور طالبان عضویت گروه القاعده را دارند؛ به این معنا که القاعده عملا از منابع مادی و قدرت سیاسی در افغانستان سهم میگیرد. القاعده که تحت فشارهای جهانی بسیار تضعیف شده بود، در دو سال گذشته کمکم خود را بازسازی و تقویت کرده است. اکنون در کنار آنکه خطر افزایش حملات تروریستی داعش وجود دارد، القاعده نیز بار دیگر بهشکل آهسته و پیوسته به یک خطر تبدیل میشود. القاعده حالا با حمایت سیاسی و مالی طالبان و از منابع ملی افغانستان، خود را تقویت میکند.
گروه داعش خراسان که از میان گروههای تروریستی بهعنوان دشمن طالبان تلقی میشود، نیز با ورود دوباره طالبان به افغانستان و توسط این گروه ـ خواسته یا ناخواسته ـ تقویت شده است. طالبان به محض ورود به کشور، دروازه همه زندانها را باز کردند و زندانیها آزاد شدند. بخشی از این زندانیها تروریستان طالب و داعش بودند. جنگجویان طالبان که از زندان رها شدند، به ساختار این گروه برگشتند و همین اتفاق برای جنگجویان داعش نیز افتاد. آزاد شدن زندانیهای داعشی و بازگشت آنها به میدان جنگ، به تقویت صف این جنگجویان کمک کرده است. در اینجا به نظر میرسد طالبان ناخواسته به تقویت گروه داعش کمک کردهاند.
از سوی دیگر، گروه طالبان رویکردی را در پیش گرفتهاند که تندروی و افراطیت را تقویت میکند. تاسیس بیرویه مدارس جهادی در کشور، یکی از دلایل رشد افراطیت و در نهایت تروریسم است. دانشآموزان این مدارس، توسط ملاهای افراطی و طالب آموزش میبینند و عمداً برای اینکه در آینده جنگجویان آماده مرگ برای طالبان باشند، تندرو تربیت میشوند. این دانشآموزان در بیرون از مدرسهها بر دوستان و نزدیکان خود نیز تاثیر میگذارند. با توجه به اینکه همه نزدیکان و دوستان آنها عضویت طالبان را ندارند و مجالی برای پیوستن به این گروه نمییابند و یا پیوستن به طالبان را به نفع خود نمیبینند، امکان دارد که طرف داعش یا دیگر گروههای تروریستی تمایل پیدا کنند که در نهایت صف تروریسم تقویت میشود. دستگاههای تبلیغاتی طالبان، از جمله رسانههای متعددی که توسط این گروه ایجاد شده و یا مدیریت میشوند، با نشر ترانههای طالبانی و پیامهایی در مورد جهاد، برای افراطیت ذهنیتسازی میکنند. رهبران طالبان از جمله شخص ملا هبتالله بارها از جهاد جهانی و مسوولیت جنگجویان در این زمینه، سخن گفتهاند که این نیز میتواند به رشد بنیادگرایی و تقویت تروریسم کمک کند.
یکی دیگر از دلایل تقویت داعش خراسان در حاکمیت طالبان، بیتوجهی و انکار رهبران طالبان نسبت به حضور داعش در کشور است. رهبری طالبان که مست باده برگشت به قدرت بود، نگرانیها نسبت به حضور و فعالیت داعش خراسان را بیجا پنداشت. پس از آنکه داعش حملاتش را تشدید کرد، باز هم سخنگویان طالبان و رهبران این گروه به انکار حضور داعش در افغانستان ادامه دادند. حالا که کمکم از مرحله انکار عبور کردهاند، باز هم تا کنون ما شاهد راهاندازی کدام عملیات بزرگ علیه داعش از سوی طالبان نبودهایم. بنابراین، انکار و بیتوجهی طالبان نسبت به فعالیتهای داعش خراسان، به این گروه فرصت تنفس داد و بازگشت جنگجویان آنها از زندانها، صفوف آن را تقویت کرد.