اخیراً مولوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان، در اظهارات بیسابقهای مدعی شده که سه کشور همسایه افغانستان از گروه داعش حمایت میکنند. برپایه ادعای او، یکی از آن کشورها برای داعش نیروی انسانی فراهم میکند، دومی به آن آموزش و پناهگاه میدهد و سومی هم حملههای آن را جهتدهی میکند. اگرچه متقی از کشور خاصی بهگونه آشکار نام نبرده، ولی طبق آنچه در رسانهها منتشر شده، گفته میشود که هدف وی کشورهای پاکستان، تاجیکستان و ایران است. اظهارات این مقام طالبان در رسانهها بازتاب وسیع یافت و به یک حساب باب بحث تازهای را در زمینه مبارزه با تروریسم در افغانستان گشود. اظهارات متقی به این دلیل نیازمند بررسیست که مدعی شده اگر آن سه کشور به مسوولیت خود عمل کنند، هیچ مشکلی در افغانستان و منطقه وجود نخواهد داشت.
در پیوند به اظهارات این مقام طالبان دو پرسش مطرح میشود:
1- ادعای متقی به چه میزان مقرون به صحت است؟
برای پاسخ به این سوال بهتر است به موضع آن سه کشور در قبال داعش به اختصار اشاره شود:
1-1 پاکستان و داعش
پاکستان از آنجایی که متهم به حمایت از تروریسم است، بهسادهگی به آن برچسب زده میشود؛ غافل از آنکه این کشور اگر حامی تروریسم هم باشد بسته به اقتضای منافعش چنین میکند، نه در همه اوضاع و احوال. مساله پناهدادن به تحریک طالبان پاکستانی (تیتیپی) توسط طالبان افغان نیز موجب شده که اسلامآباد به حمایت از داعش متهم شود. بلی، پاکستان از طالبان ناراحت است، ولی نه به میزانی که از داعش علیه آن استفاده کند. توسل به داعش برای اسلامآباد حکم «سیم آخر» را دارد که به این زودیها به آن دست نخواهد زد. حمایت پاکستان از داعش در برهه حاضر برایش زیانآور است؛ چون طالبان افغان خود را قربانی خط مقدم جنگ علیه تروریسم جهانی معرفی کرده و حمایت دنیا را جلب میکنند. اگر از یاد نبرده باشیم مارک میلی، رییس ستاد مشترک ارتش امریکا، در سپتامبر 2021 اظهار داشت که همکاری کشورش با طالبان در زمینه مبارزه با داعش محتمل است. پس اسلامآباد برای اقناع طالبان افغان در امر مبارزه با تیتیپی گزینههای موثرتر و کمهزینهبری در اختیار دارد که میتواند بیازماید. باز کردن باب ارتباط با نیروهای مخالف طالبان میتواند یکی از این گزینهها باشد.
2-1 تاجیکستان و داعش
تاجیکستان به دلیل همسایهگی با افغانستان و وضعیت همیشه آشفته این کشور غالباً نگران بوده است. نهتنها دوشنبه که این روزها بقیه جمهوریهای آسیای میانه نیز بابت وضع پریشان افغانستان اضطراب دارند. مهمتر از آن، دوشنبه عضویت سازمان پیمان امنیت جمعی و سازمان شانگهای به رهبری روسیه و چین را دارد؛ دو سازمانی که اعضای آن، مبارزه با داعش را ظاهراً رسالت خود میدانند. همزمان با اظهارات مقام طالبان، سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، اظهار داشت که تهدید اصلی علیه کشورهای عضو شانگهای از افغانستان سرچشمه میگیرد. اگر دوشنبه حامی داعش باشد، چگونه میتواند عضویتش در آن دو سازمان همچنان محفوظ بماند. اگر چین و روسیه از مساله واقفند، چرا علیه آن صدا بلند نمیکنند؟
بلی، برپایه گزارشها، شهروندان تاجیکستان در حمله بر شهرهای مسکو و کرمان نقش داشتهاند. به نظر میرسد که پشتوانه ادعای آقای متقی همین نکته باشد. در حالی که این ضرورتاً دلالت بر حمایت دولت تاجیکستان از تروریسم بهویژه داعش نمیکند. برای فعلاً طبق گزارشها، جماعت انصارالله و جنبش طالبان تاجیکستان که از سوی دولت این کشور تروریست خوانده میشوند، در مناطق شمالشرقی افغانستان حضور دارند. گفته میشود که اعضای انصارالله در کنار داعش در عراق و سوریه جنگیدهاند. گروه دومی هم پس از روی کارآمدن مجدد طالبان در افغانستان، روی کار آمده و هدف خود را سرنگونی امام علی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان، خوانده است. عاملان حمله بر مسکو و کرمان میتوانند عضو دو گروه فوق باشند که برپایه گزارشها در افغانستان پناه گرفتهاند، اگرچه شهروندان تاجیکستان به حساب میروند.
مزید بر آن، به نظر نمیآید که تاجیکستان ظرفیت استفاده از داعش علیه طالبان را داشته باشد. اگر هم داشته باشد، چنین نمیکند؛ چون که سود ندارد. واقعیت این است که نهتنها تاجیکستان بلکه سایر جمهوریهای آسیای مرکزی نیز پیشینه استفاده از نیروی نیابتی و استفاده از آن علیه منافع دیگران را ندارند. بهفرض که تاجیکستان قصد براندازی رژیم طالبان را داشته باشد، میتواند از جبهه مقاومت ملی حمایت نظامی کند؛ چیزی که اگر سود نداشته باشد، زیان قابل ملاحظهای هم ندارد. در برههای که تحرکات نظامی جبهه مقاومت ملی در مراکز شماری از شهرها اوج گرفته، ادعای متقی میتواند متاثر از میزبانی دوشنبه از این جبهه نیز باشد.
3-1 ایران و داعش
ایران بیش از هر کشور دیگر خود را قربانی ظهور داعش میداند. جمهوری اسلامی برای آنکه خطر داعش را از ایران دور نگه دارد، به جنگ با آن در سوریه و عراق رفت. حضور تهران در خاور میانه هم پس از آن تشدید شد. رابطه آن با طالبان هم پس از آن محکمتر شد. تهران که پیهم از خطر گسترش تروریسم در افغانستان صحبت میکند، هدفش داعش است نه سایر گروهها. رفاقت لرزان این روزهای ایران با طالبان نیز بیشتر به منظور مهار داعش است.
بهفرض که ادعای ملا متقی درست باشد، پرسش از سود ایران مطرح میشود. در حالی که این کشور خواهان بقای طالبان است. اگر هم فنای طالبان را میخواهد، گزینههای کارآمدتری را روی میز دارد که میتواند به کار بندد. رسانههای ایرانی نیز اظهارات متقی را بازتاب داده و نوشتهاند که طالبان قبلاً نیز پاکستان و تاجیکستان را به حمایت از داعش متهم کردهاند. در عین حال، اشاره کردهاند که هدف متقی از همسایه سومی روشن نیست.
ماحصل کلام اینکه اگر محاسبه سود و زیان را مبنای رفتار دولتها قرار دهیم که قاعدتاً هم چنین است، حمایت از داعش علیه طالبان برای هر سه کشور نامبرده نهتنها منفعت در پی ندارد که مضرت هم دارد. اگر مبنای رفتارشان چیز دیگر باشد، آن بحث دیگر است.
2- چرا متقی ادعای بیسابقهای را مطرح کرد؟
1-2 حضور طالبان در افغانستان برای همسایهگان و منطقه بیشتر مایه نگرانیست تا جهان غرب. دولتهای غربی که دور از افغانستان قرار دارند، تهدید تروریسم را زیاد جدی نمیگیرند. مقامهای امریکایی بارها مدعی شدهاند که کشورشان با استفاده از تکنالوژی مدرن قادر به مهار تروریسم از راه دور است. اما در منطقه وضعیت به میزانی وخیم است که طالبان افغان حتا از سوی پاکستان متهم به میزبانی از تروریستها میشوند. مقامهای روسیه و آسیای مرکزی نیز بارها ادعا کردهاند که بیش از 21 گروه تروریستی در افغانستان تحت سلطه طالبان حضور و فعالیت دارند. همینطور بیانیهای که اخیراً از سوی مقامهای عالیرتبه ایران و پاکستان منتشر شد، خبر از خطر گسترش تروریسم در افغانستان میداد. اظهارات تازه وزیر دفاع روسیه هم حایز اهمیت است. حالا، متقی با رد آن ادعاها و طرح ادعای جدید شاید میخواهد طالبان را قربانی تروریسم معرفی کند.
2-2 نتیجه طبیعی نکته فوق، لغزیدن طالبان به سمت امریکاست. اظهارات متقی زمانی معنادار مینماید که به اظهارات مقامهای روسی و ایرانی مبنی بر حمایت امریکا از داعش توجه کنیم. روسیه و ایران بارها واشنگتن را به حمایت از داعش علیه طالبان متهم کردهاند؛ چیزی که رژیم کابل به آن بها نداده است. برای نمونه، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در ماه جون سال گذشته مدعی شد که ایالات متحده از گروههای داعش و القاعده در افغانستان حمایت میکند. برپایه گفته لاوروف، امریکا میخواهد وضعیت افغانستان را همیشه ناآرام نگه دارد. پس از آن، حسن کاظمی قمی، سفیر جمهوری اسلامی برای افغانستان، در اوایل آگست همان سال در گفتوگو با رسانههای ایرانی مدعی شد که واشنگتن از گروه داعش بهمثابه ابزار فشار علیه طالبان استفاده میکند. وی حتا اظهار داشت که امریکا داعش را جاگزین نظامیان خود در افغانستان کرده است. اما اکنون متقی خطاب به گویندهگان آن اظهارات میگوید که «کشورهای متبوع شما از داعش علیه طالبان حمایت میکند، نه ایالات متحده.»
اظهارات متقی به یک حساب زیاد تازهگی هم ندارد. ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان، در ماه می سال پار در واکنش به اظهارات وزیر دفاع روسیه مبنی بر حضور گروههای تروریستی در افغانستان گفته بود که «کشورهای منطقه اجازه ندهند تا تخریبکاران وارد خاک افغانستان شوند.» محتوای گفته مجاهد با گفته متقی یکسان است، ولی دومی پس از گذشت نزدیک به یک سال صریحتر بیان شده است.
مزید بر موارد فوق، زلمی خلیلزاد، نماینده پیشین ایالات متحده در امور صلح افغانستان، نیز در نیمه دسامبر سال گذشته با نشر مطلبی در ایکس پاکستان و طالبان افغان را به گفتوگوی سازنده فرا خواند و در عین حال تاکید کرد که داعش نباید به ابزار فشار اسلامآباد علیه رژیم کابل تبدیل شود. همچنان سندی گاردین، روزنامه هندی، در فبروری سال جاری با نشر مطلبی مدعی شد که اسلامآباد از داعش در برابر طالبان حمایت میکند.
نکاتی که در پاسخ به سوال دوم اشاره شد، حکایت از لغزش طالبان به سمت امریکا میکند؛ چون که این کشور از یکسو مساله تروریسم در افغانستان را زیاد جدی نمیگیرد و از دیگرسو حمایت مالیاش زیاد جاذبه دارد. مهمتر از آن، بهرسمیتشناختن رژیم طالبان یا هم عکس آن، بیشتر بسته به اراده آن کشور است؛ چیزی که مقامهای طالبان نیز بارها اذعان کردهاند.