طالبان در افغانستان سومین سال است که زنان را از همه حقوق انسانیشان محروم کردهاند. زنان در جریان بیش از دوونیم سال گذشته، به فرمانهای منعکننده طالبان علیه زنان، بهطور پیوسته در خیابانها، مکانهای سربسته و فضای اجتماعی به رغم سرکوب گسترده و توقیفهای خودسرانه این گروه، اعتراض کردهاند. آنان با راهاندازی صدها برنامه اعتراضی خواستار رفع تمام فرمانهای تبعیضآمیز و نفیکننده حقوق زنان و سرنگونی رژیم طالبان شدهاند. زنان و دختران در اعتراضاتشان از جامعه جهانی خواستهاند که رژیم طالبان را به رسمیت نشناسد. در تازهترین مورد، زنان و دختران در ولایت تخار پس از ماهها حبس خانهگی با وجود تهدیدات مکرر طالبان، به مناسبت ۸ مارچ به خیابان آمدهاند. همزمان دهها زن معترض و فعال حقوق زن با صدور بیانیهها و راهاندازی برنامههای اعتراضی، خواستار بهرسمیتشناسی آپاتاید جنسیتی در افغانستان شدهاند که از سوی طالبان اعمال شده است.
افغانستان سومین ۸ مارچ را بدون حضور زنان در اجتماع، آموزش، تحصیل و کار پشت سر گذاشت. در بیش از دوونیم سال گذشته طالبان دهها فرمان علیه زنان صادر کردهاند که دسترسی آنان به آموزش، کار، گشتوگذار و پوشش را محدود کرده و حتا از بین برده است.
زنان معترض، فعالان حقوق زن، نیروهای مختلف سیاسی و نهادهای حقوق بشری به مناسبت ۸ مارچ، وضعیت زنان در سیطره حاکمیت طالبان را نگرانکننده توصیف کردهاند. آنان گفتهاند که طالبان پس از سلطه بر افغانستان، تمامی آزادیهای مدنی، حقوق اساسی و دستاوردهای بیستساله زنان را از بین بردهاند.
با این حال، جنبشهای اعتراضی زنان افغانستان به مناسبت ۸ مارچ، با صدور بیانیهای خواستار رسیدهگی جهانی به نقض گسترده حقوق بشری در افغانستان شدهاند. آنان گفتهاند که طالبان باید به دلیل «نقض حقوق بشر، ارتکاب جنایات جنگی، آپارتاید جنسیتی، نسلکشی و محروم ساختن زنان از ابتداییترین حقوق انسانیشان» پاسخگو ساخته شوند.
این زنان خواستار رهایی منیژه صدیقی که از چندین ماه به این طرف در بند طالبان به سر میبرد، نیز شدهاند. به گفته آنان، این بانوی معترض در وضعیت بسیار بد در زندان طالبان به سر میبرد و مادرش نیز به دلیل فشارهای روحی و روانی بهشدت بیمار شده است. آنان تاکید کرده که خانواده بانو صدیقی به او دسترسی ندارد و طالبان در دادگاه غیابی وی را محکوم به حبس کردهاند.
همزمان دهها جنبش اعتراضی زنان با ارسال پیام و بیانیه به رسانهها، تاکید کردهاند که جامعه جهانی به رغم سرکوب گسترده طالبان، «نظارهگر فاجعه هولناک بشری» در افغانستان است. جنبش زنان مقتدر افغانستان در یک بیانیه گفته است: «زنان افغانستان تحت سلطه طالبان زنستیز و مزدور از داشتن هر گونه حقوق انسانی حتا تنفس در هوای آزاد محروم گشتهاند و جهان همچنان نظارهگر این فاجعه هولناک بشری در افغانستان است.» این جنبش در مورد رفتار طالبان با زنان گفته است: «قصه تراژدی افغانستان و فهرست اقدامات این هیولای ضد زن علیه زنان افغانستان، لازم به یادآوری نیست، اما بهطور خلاصه میتوان گفت که در تاریخ معاصر چنین پدیده تبعیض و ستم بر زنان بیپیشینه بوده است.»
این جنبش در مورد وضع مقررات طالبان افزوده است: «خطرات این شیوه اعمال قوانین بیلجام بر زنان و انسانهای آزادیخواه و عدالتجو، صلح منطقه و جهان را با خطرات جدی مواجه خواهد ساخت. تبعیض علیه زنان، اتفاق خطرناکی است که بهتدریج ما شاهد حوادث خطرناکی بر زنان و دختران افغانستان خواهیم بود.»
در بیانیهها و پیامهای زنان به مناسبت ۸ مارچ، از نهادهای بینالمللی حقوق بشری بهویژه سازمان ملل متحد، شورای امنیت این سازمان، شورای حقوق بشر، دادگاه بینالمللی کیفری و سایر نهادهای بینالمللی خواسته شده که در مورد جنایات طالبان تحقیق کنند.
همزمان دهها تن از زنان و دخترانی که به کشورهای غربی و کشورهای همسایه افغانستان رفتهاند، نیز در تجمعهای اعتراضی خواستار رسیدهگی به وضعیت زنان شدهاند. زنان مهاجر افغانستان در بریتانیا، استرالیا، آلمان و برخی از کشورهای دیگر با راهاندازی اعتراضات از جامعه جهانی خواستهاند که فاجعه بشری در افغانستان را جدی بگیرند.
همچنان گروهی از زنان در ولایت تخار به مناسبت ۸ مارچ پس از ماهها تحمل حبس خانهگی به خیابان آمده و علیه طالبان شعار دادهاند. در نوار تصویری که از آنان در شبکههای اجتماعی منتشر شده، معترضان میگویند که آنان در روز جهانی زن زندانیاند.
در همین حال برخی از جریانهای سیاسی و نظامی مخالف طالبان با انتشار بیانیههای جداگانه، به آنچه آنان «بیتوجهی جهان» در برابر نقض گسترده حقوق بشری در افغانستان خواندهاند، اعتراض کردهاند.
شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان که متشکل از مقامهای رهبری حکومت پیشین، فرماندهان پیشین جهادی و فعالان سیاسی است، به مناسبت ۸ مارچ جهان را به بیتوجهی در برابر وضعیت زنان در افغانستان متهم کرده است. در بیانیه این شورا آمده است: «متاسفانه دنیا تا کنون علیرغم واقعیتهای تلخ کنونی و با آگاهی از ماهیت گروه طالبان و موضع آن در برابر زنان، نهتنها هیچ اقدام موثر در رفع محدودیتها انجام نداده است، بلکه از در تعامل با این گروه و حتا حمایت از آن برآمده است.»
همزمان جبهه آزادی افغانستان که در دو سال گذشته فعالیتهای تهاجمی و چریکی علیه طالبان داشته، اعتراضات زنان را بارزترین نماد ایستادهگی و مقاومت آگاهانه و شورانگیز جامعه افغانستان در برابر سلطه طالبان خوانده است. این جبهه از جامعه جهانی خواسته است که از هر گونه تعامل با «زنستیزترین رژیم سیاسی-ایدیولوژیک» جهان معاصر خودداری کند. این جبهه ضد طالبان همچنان از جامعه جهانی خواسته که آپارتاید جنسیتی در افغانستان زیر سلطه طالبان را به رسمیت بشناسد.
در کنار نهادها و سازمانهای مدنی و سیاسی داخلی، سازمانهای جهانی حقوق بشر نیز به مناسبت ۸ مارچ وضعیت زنان در سیطره طالبان را نگرانکننده توصیف کردهاند. به گفته آنان، طالبان با صدور بیش از ۵۰ فرمان منعکننده، دسترسی زنان به همه حوزههای زندهگی را محدود کرده و آنان را به حاشیه راندهاند.
با این حال، سازمان عفو بینالملل به مناسبت ۸ مارچ گفته که طالبان حقوق زنان و دختران در افغانستان را بهشکل شدید نقض کردهاند. اسمریتی سینگ، مدیر منطقهای عفو بینالملل در جنوب آسیا، افزوده که زنان مدافع حقوق بشر، فعالان و معترضان بهطور معمول مورد آزارواذیت، توقیفهای خودسرانه و شکنجه قرار گرفتهاند. اسمریتی سینگ نوشته است: «افغانستان در خطر تبدیل شدن به یک بحران فراموششده است.» او همچنان از عملکرد غیرمحسوس جامعه جهانی انتقاد کرده است. به گفته او، عدم برخورد قاطع جهان با نقض گسترده حقوق بشر توسط طالبان، این گروه را برای ادامه سوءاستفاده و تبعیض سیستماتیک علیه زنان جسورتر ساخته داده است. این مقام عفو بینالملل تاکید کرده که مصونیت از مجازات در زمینه نقض حقوق زنان از بین برود و جامعه جهانی طالبان را در قبال جنایات و نقض حقوق بشر پاسخگو بسازد.
همزمان ریچارد بنت، گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد برای افغانستان، در ۸ مارچ خواستار رهایی و فوری زنان و دختران از زندانهای طالبان شده است. او با انتشار بیانیهای تاکید کرده که در کنار زنان و دختران در افغانستان ایستاده است. در بیانیه بنت آمده است: «در روز جهانی زن، من در کنار زنان و دختران افغانستان هستم که با سطح بینظیری از تبعیض سازمانی و سیستماتیک روبهرو هستند. من به شجاعت، خلاقیت و رهبری آنها که حقوق خود را مطالبه میکنند، درود میفرستم.»
در پی اعتراضها علیه اقدامات تبعیضآمیز طالبان در برابر زنان، نماینده ویژه بخش زنان ملل متحد برای افغانستان گفته که مبارزه برای حقوق زنان در افغانستان، مبارزه جهانی برای حقوق زنان در همهجاست. آلیسون داویدیان، نماینده ویژه بخش زنان سازمان ملل برای افغانستان، گفته است که وضعیت زنان در افغانستان باید محور نگرانیها و اقدامات جهانی قرار گیرد. او افزوده است که فضا برای زنان و دختران و همراه چشمانداز آینده افغانستان برای رهایی از جنگ، فقر و انزوا بهسرعت نگرانکننده در حال کوچک شدن است.
همزمان هدر بار، مسوول بخش زنان دیدبان حقوق بشر، از «مقامهای بالفعل» خوانده شدن طالبان از سوی مقامهای سازمان ملل و دیپلماتان برخی از کشورها، انتقاد کرده است. او در توییتی نوشته است: «یک چیز کوچک اما مهم که دیپلماتان، امدادگران و مقامهای سازمان ملل و یوناما باید انجام دهند، این است که طالبان را مقامهای بالفعل خطاب نکنند.»
به دنبال واکنشهای گسترده مبنی بر منع محرومیت زنان در افغانستان از حقوق بنیادیشان، دفتر هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما)، بار دیگر محدودیتهای طالبان علیه زنان را محکوم کرده است. در بیانیه یوناما آمده است: ««جای اندوه است که دقیقاً برعکس آن را در افغانستان میبینیم، یک سرمایهگذاری منفی فاجعهبار و عمدی که صدمات شدیدی بر زنان و دختران وارد میکند و تنها سبب ایجاد مانع برای صلح و رفاه میشود.» این در حالی است که سازمان ملل متحد شعار امسال ۸ مارچ، روز همبستهگی زن را «سرمایهگذاری در مورد زنان و تسریع پیشرفت آنها» عنوان کرده است.
علاوه بر آن، در واکنش به نقض گسترده حقوق زنان توسط طالبان، حداقل نه سازمان حقوق بشری زیر نام «اتحاد برای حقوق بشر در افغانستان» در بیانیهای مشترک نیز گفتهاند که حملات سرکوبگرانه و فزاینده طالبان علیه زنان منجر به وخامت اوضاع و عمیقتر شدن بحران انسانی در افغانستان شده است. عفو بینالملل، دیدبان حقوق بشر، خانه آزادی، سازمان جهانی علیه شکنجه و فدراسیون بینالمللی حقوق بشر، از جمله اعضای «اتحاد برای حقوق بشر در افغانستان» هستند که از دادگاه بینالمللی کیفری خواستهاند تا عاملان ارتکاب جنایات علیه زنان در افغانستان را پاسخگو بسازد و عدالت را تامین کند.
همچنان جامعه جهانی یکی از پیششرطهای «حرکت به سمت عادیسازی روابط» با طالبان از جمله بهرسمیتشناختن آن را رعایت حقوق زنان و ایجاد حکومت فراگیر قرار داده است.
طالبان پس از تسلط بر افغانستان، زنان و دختران را از ابتداییترین حقوقشان از جمله رفتن به مکتب برای دختران بالاتر از صنف ششم و دانشگاهها منع کردهاند. همچنان منع کار در نهادهای دولتی و غیردولتی، عدم ورود به پارکها و ورزشگاهها از سیاستهای تبعیضآمیز دیگر طالبان علیه زنان بوده است.
پیش از این متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه امریکا، در نشست مطبوعاتی هفتهگی خود در پاسخ به سوالی، آغاز سال نو تحصیلی در افغانستان بدون حضور دختران را غمانگیز خوانده است. او افزوده است: «پیشرفت در حقوق بشر و موضوع زنان برای تلاشهای ما در افغانستان حیاتی است و در هر فرصتی از طالبان خواسته شده که اجازه بازگشت دختران به مکاتب را بدهند و فرامین تبعیضآمیز علیه زنان و دختران را لغو کنند.»
طالبان در بیش از دوونیم سال سلطه خود بیش از ۵۰ فرمان به هدف وضع محدودیت بر دختران و زنان و محروم کردن آنان از تحصیل، کار و حضور در فضای عمومی صادر کرده و تقریباً همه زنان را خانهنشین و وابسته به مرد خانواده ساختهاند.
گفتنی است که گزارشگران ارشد سازمان ملل متحد بارها در نشستهای بینالمللی حقوق بشری گفتهاند که فرمانهای طالبان مصداق «آپارتاید جنسیتی» است که میتواند «جنایت علیه بشریت» قلمداد شود. آنان خواستار رسیدهگی دادگاه بینالمللی لاهه به نقض گسترده حقوق بشری توسط طالبان نیز شدهاند.
طالبان در واکنش به نگرانیهای جهانی نسبت به نقض گسترده حقوق بشر بهویژه حقوق زنان، گفتهاند که این گروه به زنان براساس «شریعت اسلامی» حق دادهاند. این در حالی است که دهها گزارش از وضعیت بد زنان در زندانهای طالبان و کودکهمسری و ازدواجهای اجباری و زیر سن از سوی مقامها و جنگجویان این گروه به ثبت رسیده است.