رنج آوارهگی و مهاجرت، هراس از بازداشت و تحقیر از سوی پولیس، از دردهای همیشهگی پناهندهگان افغانستان در کشورهای همسایه از جمله در پاکستان است؛ پناهندهگانی که بیش از چهار دهه است کولهبار مشقتها و بیخانمانیها را بر دوش میکشند و انواع شکنجهها و حقارتها را در پاکستان متحمل میشوند. مهاجران افغانستان در پاکستان هنوز هم با خطر بازداشت مواجهاند و هرازگاهی مورد آزارواذیت پولیس پاکستان قرار میگیرند. پولیس پاکستان بهتازهگی روند بازداشت و بررسی شهروندان خارجی بهویژه پناهندهگان افغانستان را از سر گرفته است. پولیس این کشور در اسلامآباد تایید کرده که ۱۵ شهروند افغانستان را بازداشت کرده، اما علت بازداشت این افراد را روشن نساخته است. با این حال، شماری از پناهندهگانی که از سوی پولیس پاکستان بازداشت شدهاند، مدعیاند که با پرداخت پول از بند رها شده و پولیس با آنان رفتار «توهینآمیز» داشته است. با برگشت طالبان به قدرت، هزاران شهروند افغانستان مجبور به ترک کشور شدند. در حال حاضر حدود چهار میلیون شهروند کشور به پاکستان پناه بردهاند که هزاران تن آنان در برنامههای خروج کشورهای مقصد، منتظر دریافت ویزهاند.
پولیس پاکستان پس از حمله انتحاری مرگبار هفته گذشته در شهر پیشاور که منجر به کشته و زخمی شدن حدود ۲۰۰ تن شد، روند بازداشت، بازجویی و آزارواذیت پناهندهگان افغانستان را از سر گرفته است. براساس ادعای شماری از بازداشتشدهگان، پولیس اسلامآباد جمعهشب، ۱۴ دلو، آنان را از منطقه «بهاراکهو» از خانههایشان بیرون کشیده و پس از چندین ساعت توقیف در بدل پول رها کرده است. این پناهندهگان همچنان ادعا دارند که با وجود اینکه مدارک قانونی را در دست داشتهاند، اما پولیس این کشور به اسناد آنان توجه نکرده و با پناهندهگان رویه زشت کرده است.
احمدمدثر (نام مستعار) یکی از خبرنگاران تبعیدی افغانستان در پاکستان است که از سوی پولیس این کشور بازداشت شده بود. او در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «حوالی ساعت 11:00 شب بود که پولیسها در بلاک ما آمدند. تمام افغانهایی را که اینجا بودند، با یک رویه زشت با خود بردند. متعاقب آنها، پولیسها داخل خانهها آمدند، با خانمها برخورد زشت کردند و خانهها را تلاشی کردند. وقتی ما را به حوزه مربوطه پولیس بردند، آنجا هم برخورد بسیار زشت با ما داشتند. پاسپورتها و تمام اسنادی را که ما داشتیم، گرفتند و بعدش بازرسی کردند که در افغانستان ما مصروف چه کارهایی بودیم و آنجا چه کار میکردیم.» آقای مدثر توضیح میدهد: «تحقیقاتشان که تکمیل شد، قرار بود ما را به یک آدرس دیگر انتقال بدهند. بینشان در مورد انتقال گپ میزدند. در همین فاصله با همکاران رسانهای در تماس بودم، خوشبختانه تلفنم از دسترسشان دور مانده بود. مخفیانه به همکاران پیام ماندم. آنها با یکی دو نفر از خبرنگاران پاکستانی به حوزه پولیس آمدند و از حوزه مرا بیرون کردند.»
این خبرنگاران تبعیدی مدعی است که پولیس این کشور در این مدت از شماری از بازداشتشدهگان در بدل رهایی درخواست پول کرده است. او علاوه میکند: «تقاضای پول هم میکردند. بعضی پولیسها عنوان میکردند که اینقدر پول بدهید، در غیر آن بندی میشوید و به جای دیگر شما را انتقال میدهیم. [وقتی] که بیرون شدم، خوشبختانه تعدادی دیگر از وطندارها هم باز رها شدند. [پولیسها] انگیزه بازداشت را نگفتهاند؛ اما از جاهای دیگری شنیدهایم که پولیس مدعی است که در این بلاک فعالیتهای علیه حکومت [پاکستان] صورت میگرفته است، اما رفتار آنها با ما مردم بسیار زشت بود.»
همچنان زهره (نام مستعار) که با شوهرش در پاکستان به سر میبرد، مدعی است که پولیس اسلامآباد شب «پر از وحشت و تحقیرآمیز» را برای آنها رقم زده است. او به روزنامه ۸صبح میگوید: «تقریباً ساعت 11 یا 11:30 بود، دو بار تعدادی از پولیسها آمدند و داخل خانهها شدند که ما خانمها تنها بودیم. پاسپورتهایمان را نگاه کردند و اتاقها و الماریها را گشتند و از خانمها سوالهای پرسیدند که چرا اینجا آمدهاید، چرا چه مشکل است که از کشور خود فرار کردهاید.» زهره میافزاید: «وقتی پاسپورتهایمان را نشان دادیم، با آن هم شوهر من و دیگر مردها را [به حوزه پولیس] بردند.» او تایید میکند که شوهر او و شماری دیگر از کسانی را که میشناسد، با پرداخت پول از بند رها شدهاند.
از سوی دیگر، کسانی که در این گزارش صحبت کردهاند، به دلیل نگرانیهای امنیتی نمیخواهند نامهایشان فاش شود، اما علاوه میکنند که دولت پاکستان باید از آزارواذیت پناهجویانی که از ترس قتل، بازداشت و تحقیر و توهین توسط طالبان، افغانستان را رها کردهاند، دست بردارد. به گفته آنان، پولیس پاکستان رفتار طالبان را با کسانی که به دلیل مشکلات امنیتی کشور را ترک کردهاند، تکرار نکند و برمبنای ارزشهای حقوق بشری و کنوانسیونهای بینالمللی مهاجرت رفتار کند.
سدیس بینظیر که دستکم دو ساعت را در بازداشت پولیس پاکستان به سر برده، به روزنامه ۸صبح میگوید: «پول دادیم، ایلا [رها] کردند. با هر کسی [در بدل رهایی با پرداخت پول] هر قسم صحبت کردند. تنهاتنها گوشه میکردند و میگفتند این مقدار پول بدهید. هر چه در جیب داشتیم، گرفتند. حدود ۱۵ هزار کلدار بود. اما بخت و طالع از هر کس متفاوت پول گرفتند و آزاد کردند. از 15 تا 20 هزار، مردم پول پرداخت کردند. مردم مجبور بودند، به خاطری که تکتک گوشیها را بررسی میکردند. حتا اسناد و کمپیوترها را قید کرده بودند.»
مریم بهروز (نام مستعار) از خبرنگارانی است که پس از بازگشت طالبان به قدرت به یکی از کشورهای اروپایی درخواست پناهندهگی داده است. او اکنون برای طی مراحل روند قانونی پناهندهگیاش در پاکستان به سر میبرد. خانم بهروز در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «بیش از یک سال شد که پولیس پاکستان هر روز به بهانههای مختلف از ما پول میگیرد. یک روز ویزه را بند میسازد، برای تمدید ما تا حال صدها دالر پرداختهایم. هر فامیل چندین نفر است، هر نفر که مکلف میشود حداقل برای تمدید ویزه ششماهه، بیشتر از 100 دالر بپردازد. وضعیت پناهندهگی ما هم معلوم نیست، اما فشارها هر روز زیادتر میشود و هر حمله هراسافکنی که در این کشور صورت بگیرد، جزایش را پناهندهگان میپردازند.»
در همین حال، شماری از فعالان جامعه مدنی، خبرنگاران و فعالان حقوق بشر که برای طی مراحل درخواستهای پناهندهگیشان از افغانستان به پاکستان رفتهاند، میگویند که دولت پاکستان باید مطابق تعهدات خود در روند خروج مصون شهروندان متضرر افغانستان از این کشور عمل کند و از موجودیت مهاجران برای زیر فشار گرفتن طالبان یا سایر بازیگرانی که در قضیه افغانستان نقش دارند، سوءاستفاده نکند، بلکه بربنیاد اسناد بینالمللی حقوق بشری در این زمینه رفتار کند. آنان رفتار جمعهشب پولیس اسلامآباد را نکوهش میکنند و خواستار روشن شدن دلایل این بازداشتهای شبانه هستند.
جهانزیب عقیلی (نام مستعار) از فعالان سیاسی و رسانهای کشور است که در حال حاضر در پاکستان به سر میبرد. او میگوید که ازسرگیری روند بازداشت پناهندهگان افغانستان از سوی پولیس پاکستان و نوعیت پرسشهای آنان برایش سوالبرانگیز است. او ابراز نگرانی میکند که اگر این روند ادامه یابد، ممکن شماری از کسانی که از زیر ستم طالبان فرار کردهاند، بازداشت شوند.
شماری از نظامیان پیشین که در پاکستان به سر میبرند، نیز نسبت به اقدامهای اخیر پولیس پاکستان ابراز نگرانی میکنند و تاکید میورزند که تمام مدارک قانونی را در اختیار دارند و نباید مورد آزارواذیت پولیس قرار بگیرند. آنان از کشورهای مقصد میخواهند که به پروندههایشان بهصورت جدی رسیدهگی کنند؛ زیرا در پاکستان نیز مصونیت ندارند.
اینهمه در حالی است که حدود دو هفته پیش شماری از زنان تبعیدی افغانستان در اسلامآباد، از پاکستان خواسته بودند که پناهندهگان را اخراج نکنند و مطابق تعهدات حقوق بشری با مهاجرانی که از ترس طالبان فرار کردهاند، رفتار کنند.
اکثریت مهاجران کشور که در پاکستان به سر میبرند، همواره در کنار سایر مشکلات زندهگی، از آزارواذیت پولیس این کشور نیز شکایت دارند و میگویند که در بیشتر وقتها پولیس به بهانههای مختلف از آنان با زور پول میگیرد. این مهاجران، دفتر کمیسیاریای عالی پناهندهگان سازمان ملل متحد را در این کشور نیز متهم به کمکاری و بیتوجهی به وضعیت خود میکنند. اما این نمایندهگی سازمان ملل متحد در پاکستان گفته است که روند ثبت نام پناهندهگان در دفتر «شارپ» جریان دارد و کسانی که با مشکل مواجه میشوند، میتوانند به شماره خدمات این نمایندهگی غیررسمی ملل متحد تماس بگیرند. پناهندهگان افغانستان در پاکستان اما میگویند برگهای که از سوی دفتر شارپ برایشان داده شده، نزد پولیس پاکستان اعتبار ندارد و آنان در معرض خطر قرار دارند.
در حال حاضر حدود چهار میلیون مهاجر افغانستانی در پاکستان زندهگی میکنند. طبق اسناد مهاجرتی پاکستان سه نوع پناهجوی افغانستان در این کشور حضور دارند. دسته نخست دارندهگان کارت اقامت (POR)، دسته دوم دارای کارت شناسایی محلی (ACC) و گروه سوم هم مهاجران غیررسمیاند که این کشور را محل عبور برای کشورهای مقصد انتخاب کردهاند.
اینهمه در حالی است که وزارت داخله پاکستان پیش از سال جدید میلادی با نشر خبرنامهای از شهروندان کشورهای دیگر بهویژه افغانهای ساکن این کشور که ویزه ندارند، خواسته بود که تا تاریخ ۳۱ دسامبر ۲۰۲۲ میلادی پاکستان را ترک کنند. بربنیاد آن خبرنامه، افرادی که بیش از یک سال اقامت غیرقانونی در پاکستان داشته باشند، در فهرست سیاه این کشور قرار خواهند گرفت و همچنان حضور بیشتر این افراد بهگونه غیرقانونی در این کشور، تا سه سال زندان را در پی خواهد داشت.
پیش از این نیز بارها پولیس پاکستان صدها تن از پناهندهگان افغانستان را در این کشور بازداشت کرده است. کودکان، زنان و مردان شامل بازداشتشدهگان هستند. چندی پیش پولیس پاکستان بیش از یک هزار شهروند افغانستان را که در میان آنان زنان و کودکان نیز شامل بودند، از ایالت سند بازداشت کرد. شماری از این زندانیان رها شدهاند و شماری دیگر هنوز هم در عقب میلهها به سر میبرند.