حمله مرگبار داعش بر سالون کنسرت کروکوس در حومه مسکو، پایتخت روسیه، که بیش از ۱۳۰ کشته و ۱۴۵ برجا گذاشته، واکنشهای گسترده بینالمللی را برانگیخته است. سازمان ملل متحد و اکثریت کشورهای جهان این حمله را نکوهش کردهاند. ایالات متحده گفته که از احتمال حمله بر تجمعهای بزرگ در مسکو اطلاعات داشته و به روسیه نیز هشدار داده است. با این حال، احزاب سیاسی و جبهههای ضد طالبان در افغانستان، با نکوهش این حمله، تاکید کردهاند که حمایت کشورها از گروه طالبان حملات تروریستی را در منطقه افزایش میدهد. به گفته آنان، طالبان به تمام گروههای تروریستی جسارت بخشیدهاند و این گروه افغانستان را به پناهگاه امن هراسافگنی در جهان تبدیل کرده است. از سوی دیگر، فارن پالیسی یک گزارش را به نقل از منابع محرمانه دیپلماتیک منتشر کرده که در آن آمده است القاعده ماهانه ۲۵ میلیون دالر تنها از دو ولایت افغانستان از معادن طلا عواید به دست میآورد. براساس این گزارش، سهم القاعده از استخراج معادن طلا در دو سال گذشته بیش از ۱۹۴ میلیون دالر بوده است. افزون بر این، طالبان برای اعضای شبکه القاعده، زن و پاسپورت داده و زمینههای قاچاق هیرویین را فراهم کردهاند.
پس از سقوط افغانستان به دست طالبان، مخالفان این گروه و برخی از کشورها از حضور گروههای تروریستی تحت حاکمیت طالبان ابراز نگرانی کردهاند. گزارشهای متعدد شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز نشان میدهد که به شمول القاعده، بیش از ۲۰ گروه تروریستی در افغانستان در مصونیت به سر میبرند و در حال برنامهریزی برای اهداف فرامنطقهای و جهانیاند.
یکی از گروههایی که فعالیتهایش در زمان سلطه طالبان در افغانستان و منطقه افزایش یافته، داعش شاخه خراسان است. این گروه مسوولیت دهها حمله تروریستی را در بیش از دو سال گذشته در افغانستان و چندین حمله را در ایران برعهده گرفته است که در نتیجه آن صدها تن کشته و زخمی شدهاند.
گروه داعش شاخه خراسان پنجشنبه هفته گذشته مسوولیت حمله بر نمایندهگی کابلبانک نو در ولایت قندهار را برعهده گرفت که منجر به کشته شدن ۴۳ تن و زخمی شدن ۵۶ تن دیگر شد. این حمله با واکنشهای گسترده داخلی و خارجی از جمله شورای امنیت سازمان ملل مواجه شد و طالبان نیز آن را نکوهش کردند.
داعش پس از حمله مرگبار قندهار، مسوولیت حمله بر یک کنسرت در حومه مسکو، پایتخت روسیه را برعهده گرفته است؛ اما هنوز مشخص نشده که کدام شاخه داعش این حمله را انجام داده است. آمار کشتهگان این حمله داعش تا زمان تهیه این گزارش، از سوی کمیته تحقیقات روسیه ۱۳۳ تن و تعداد زخمیان ۱۴۷ تن اعلام شده است. براساس ادعای روسیه، ۱۱ مظنون و ۴ مهاجم این حمله مرگبار را بازداشت شده که قصد داشتهاند به سمت مرز اوکراین بروند.
در حالی که روسیه تا کنون در مورد ادعای داعش چیزی نگفته، اما مقامهای ضد تروریسم امریکا گفتهاند که شاخه خراسان داعش مستقر در افغانستان در پشت حمله مسکو است. یک مقام امریکایی به واشنگتنپست گفته که گروه داعش از دو سال قبل بر روسیه متمرکز بود و از مدتی به این طرف در حال برنامهریزی برای حمله به مسکو بوده است.
حمله داعش بر سالون کنسرت کروکوس در حومه مسکو، افزون بر واکنشهای گسترده بینالمللی، واکنش مخالفان طالبان را نیز در قبال داشته است. مخالفان این گروه، این حمله را «کاپی» حملات طالبان و داعش در افغانستان دانستهاند. تعدادی از چهرهها و نیروهای مخالف طالبان در بیانیههای جداگانه، حمله داعش بر مسکو را که داعش برعهده گرفت، با حملات طالبان در افغانستان مقایسه کردهاند.
امرالله صالح، معاون پیشین رییس جمهور افغانستان، گفته است که آنچه از حمله داعش در مسکو در شبکههای اجتماعی دیده است، به طرز «شوکآوری مشابهت با آنچه طالبان میکرد» دارد. او تاکید کرده که حمله مسکو «کاپیپست وحشیگری طالبان و ساخته خراسان گروه داعش» در افغانستان است.
«جبهه مقاومت ملی افغانستان» در بیانیهای رویداد مسکو را «حمله تروریستی» خوانده است. این جبهه گفته است: «تروریسم بهشكل هدفمندانه و سيستماتيك به طرف آسياى ميانه و فدراسيون روسيه در حال انتقال است.»
همزمان «جبهه آزادی افغانستان» نیز حمله داعش در مسکو را «تروریستی» خوانده و گفته است: «بارها شاهد حملات تروریستی در کشورهای همجوار و همسایه افغانستان بودهایم که عامل اصلی آن بدون شک تسلط یکی از همین گروههای تروریستی یعنی طالبان بر افغانستان است.»
سیدطیب جواد، سفیر سابق افغانستان در روسیه، نیز نوشته است: «عامل این بربریت تروریستهایی هستند که در افغانستان لانه دارند.»
رحمتالله نبیل، رییس عمومی سابق امنیت ملی افغانستان، در توییتی نگاشته است که جهان باید به این نتیجه رسیده باشد که «تروریست خوب اصلا وجود ندارد و نباید بیشتر از این خود را فریب دهند.» او تاکید کرده که زنگ خطر تروریسم در منطقه به صدا درآمده و باید متحدانه برای مقابله با این پدیده تلاش صورت گیرد.
از سوی دیگر، برخی از چهرههای حکومت پیشین به شمول حامد کرزی، رییس جمهور سابق افغانستان، این حمله را نکوهش کردهاند. کریم خرم، یکی از افراد نزدیک به حامد کرزی، نوشته است: «شدیدا نگران گسترش ناآرامی در منطقه هستیم. من از قبل گفته بودم که اگر چارهای سنجیده نشود، کار به اینجا میکشد.» ظاهرا اشاره او به حمایت طالبان از «گروههای تروریستی منطقهای» است.
پیش از این، روزنامه ۸صبح در یک گزارش تحقیقی دریافته بود که طالبان بهصورت گسترده از جهادگرایان خارجی در افغانستان حمایت کردهاند. یافتههای ۸صبح نشان میدهد که جنبش اسلامی ترکستان شرقی، انصارالله تاجیکستان، تحریک طالبان پاکستانی و دهها گروه دیگر در افغانستان از حمایت طالبان برخوردارند و بسیاری از آنان تذکره افغانستان را گرفته و با زنان بومی ازدواج کردهاند.
در کنار واکنشهای داخلی، برخی از کشورهای منطقه پس از این حمله تدابیر شدید امنیتی اتخاذ کردهاند. قاسم جومارت توکایف، رییس جمهور قزاقستان، دستور تقویت تدابیر امنیتی در این کشور را صادر کرده و گفته که تعامل با سایر کشورها برای مقابله با تروریسم افزایش یابد.
رژیم طالبان نیز حمله داعش در مسکو را نکوهش کرده است. وزارت خارجه این گروه، حمله مرگبار داعش بر سالون کنسرت در کروکوس روسیه را «تروریستی» خوانده است. تروریستی خواندن حمله داعش در روسیه از سوی طالبان، واکنش یکی از مقامهای سابق ایران را برانگیخته است. محمدرضا بهرامی، سفیر سابق ایران در کابل، در واکنش به این اقدام طالبان گفته است که وزارت خارجه طالبان حمله مسکو را تروریستی خوانده، اما پار سال از استفاده این اصطلاح درباره انفجارهای کرمان خودداری کرد. او نوشته است که طالبان «تاکید میکردند این واژه تولید غرب و ابزاری برای فشار بر کشورهای اسلامی است.» در حمله داعش در کرمان ایران، نزدیک به ۱۰۰ تن کشته و بیش از ۳۰۰ تن زخمی شدند.
همزمان با این، فارن پالیسی به نقل از یک گزارش محرمانه دیپلماتیک نوشته است که طالبان از زن تا سلاح، مسکن و پاسپورت برای فرماندهان و عوامل القاعده فراهم میکنند. در این گزارش گفته شده که طالبان به القاعده کمک میکنند تا به شبکه گستردهای از «امپراتوری هیرویین» دسترسی داشته باشد.
طبق گزارش، شبکه گستردهای از قاچاق مواد مخدر که در دو دهه گذشته بودجه مورد نیاز جنگ طالبان علیه دولت پیشین را تامین میکرد، اکنون در دسترس القاعده قرار گرفته است. یافتههای گزارش نشان میدهد که پس از تسلط طالبان در اسد ۱۴۰۰، مسیر قاچاق متامفتامین، اسلحه، پول نقد و طلا تغییر داده شده است. شبهنظامیان یمن، لیبیا، سومالیا و فلسطین نیز از طریق اردوگاههای آموزشی القاعده که از زمان تسلط طالبان دوباره احیا شدهاند، تردد میکنند و امنیت آنها توسط ریاست عمومی استخبارات طالبان تامین میشود.
در این گزارش آمده است که القاعده در دو سال گذشته ۱۹۵ میلیون دالر از معادن طلای بدخشان و تخار تاراج کردهاند. براساس یافتههای گزارش، القاعده هر هفته چندین میلیون دالر از معادن طلای بدخشان و تخار به دست میآورند.
فارن پالیسی بخشهایی از این گزارش محرمانه دپیلماتیک را افشا کرده که نشان میدهد القاعده از درآمد این معادن ۲۵ درصد سهم میگیرد و از ۲۰۲۲ تا کنون ۱۹۴.۴ میلیون دالر به دست آورده است. براساس این گزارش، ماهانه سهم القاعده ۲۵ میلیون دالر از عواید معادن طلا در دو ولایت است.
براساس گزارش فارن پالیسی، برای استخراج معادن توسط القاعده دهها هزار کارگر استخدام شده و «جنگسالاران دوست طالبان» از آنها محافظت میکنند. در این گزارش ۱۱ معدن طلا بررسی شده که القاعده در آن شریک بوده است. این پول توسط دو جناح طالبان با القاعده تقسیم میشود.
جناح سراجالدین حقانی در کابل و جناح ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان در قندهار، از شاخههای میانگروهی طالبان است که پول استخراج طلا معادن بدخشان و تخار را با القاعده شریک میسازند و هر کدام به دنبال تامین روابط خود با این شبکه است.
در گزارش محرمانه شرکت بریتانیایی ۱۴ عضو وابسته به القاعده را شناسایی کرده است که بهطور مستقیم از درآمدهای استخراج معدن سود میبرند. این افراد شامل هفت نفر در داخل افغانستان و هفت نفر دیگر در کشورهای مختلف جهان میشوند. طبق گزارش، هفت نفری که در افغانستان حضور دارند، از اعضای جنبش اسلامی ترکستان شرقی، جماعت انصارالله و تحریک طالبان پاکستانی هستند. هفت نفر دیگر اعضای القاعده عربستان، شبهجزیره، یمن، عراق، سوریه، شبهقاره هند و شرق افریقا هستند.
فارن پالیسی گفته این گزارشی است که در میان دیپلماتهای غربی و مقامات سازمان ملل دستبهدست میشود و با جزییات نشان میدهد گروهی که زمانی توسط اسامه بن لادن رهبری میشد، تا چه اندازه در میان طالبان نفوذ دارد. فارن پالیسی براساس این گزارش نوشته که «القاعده ثروت طبیعی افغانستان را غارت میکند و کمکهای بشردوستانه بینالمللی را میدزدد.» این گزارش توسط یک کمپنی خصوصی مستقر در لندن تهیه شده و فارن پالیسی یافتههای آن را بهطور مستقل تایید کرده است. گزارش براساس تحقیقاتی نوشته شده است که در ماههای اخیر در داخل افغانستان انجام شده و شامل فهرستی از عوامل ارشد القاعده و نقشهایی است که آنها در اداره طالبان ایفا میکنند.
در گزارش تصریح شده که القاعده به ترفندهای قدیمی خود در افغانستان بازگشته است. گزارش افزوده که این شبکه مانند قبل از طراحی حملات ۱۱ سپتامبر، اردوگاههای آموزشی شبهنظامیان را در افغانستان اداره میکند.
این نگرانیها در حالی مطرح میشود که پیش از این شورای امنیت سازمان ملل متحد در گزارشی گفته است که شبکه القاعده هشت اردوگاه آموزشی را در ولایتهای غزنی، لغمان، پروان و ارزگان و یک پایگاه را برای انبار اسلحه در پنجشیر ایجاد کرده است.