نشست امنیتی مونیخ درباره امنیت بینالمللی و صلح در جهان پس از سه روز رایزنی و تبادل نظر، به پایان رسید. مقامهای رسمی و بلندپایه دهها کشور جهان در کنار جنگ اوکراین، نگرانیهای خود را از وضعیت بحرانی در افغانستان نیز ابراز کردند. وضعیت سیاسی، تهدیدات امنیتی، عدم رعایت مولفههای حقوق بشر و حقوق زن از سوی طالبان و تشکیل حکومت همهشمول در افغانستان از موارد مهمیاند که در این نشست مورد بحث قرار گرفتند. بیشتر اشتراککنندهگان در جریان سخنرانیها و نشستهای رسانهای تذکر دادند که طالبان «نیت واضح» برای مبارزه با تروریسم ندارند. آنان همچنان به این باورند که طالبان «ظرفیت مبارزه» با پدیده تروریسم را ندارند. از دید اشتراککنندهگان این نشست، طالبان خطری برای آینده افغانستان هستند. هرچند نمایندهگان شماری از کشورهای جهان روی چگونهگی تعامل با طالبان صحبت کردند، اما تأکید داشتند که هیچ برنامهای برای به رسمیت شناختن رژیم طالبان روی دست نیست. محبوبه سراج و حسنا جلیل به نمایندهگی از افغانستان در این نشست اشتراک کرده بودند. خانم سراج خواهان توجه ویژه جهان به وضعیت افغانستان شد و تأکید کرد که جهان باید همین حالا دست به کار شود و از هر گزینه ممکن برای خروج افغانستان از وضعیت کنونی، استفاده کند. حسنا جلیل نیز روی وضعیت رقتبار زنان زیر چتر طالبان صحبت کرد و خواهان حمایت جهان از زنان افغانستان شد.
پنجاهونهمین نشست امنیتی مونیخ روز جمعه، 28 دلو، در جنوب آلمان آغاز شد و روز یکشنبه، 30 دلو، به پایان رسید. هر چند تأکید بیشتر این نشست روی جنگ اوکراین بود، اما درباره وضعیت افغانستان نیز صحبتهایی بین نمایندهگان رسمی کشورها ردوبدل شد. در این نشست رییسان جمهور 50 کشور جهان و وزیران خارجه حدود 90 کشور دعوت شده بودند. محبوبه سراج، فعال مدنی و حقوق زن و حسنا جلیل، معین پیشین وزارت داخله و فعال حقوق زن، به نمایندهگی از کنشگران افغانستان در این نشست شرکت کرده بودند. مقامهای دولت روسیه، ایران و رهبران گروه طالبان در این نشست دعوت نشده بودند.
حسنا جلیل، معین پیشین وزارت داخله کشور و فعال حقوق زن که از راه دور در این نشست اشتراک کرده بود، در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید که نمایندهگان بیشتر کشورها هنوز وضاحتی ندارند که چگونه با طالبان وارد تعامل شوند؛ زیرا به باور او، طالبان چهرههای تروریستی سرشناس را در درون ساختار خود جای دادهاند و این امر سبب شده که جهان در تعامل با این گروه تردید داشته باشد. خانم جلیل میافزاید: «همه نمایندهگانی که در این نشست حضور داشتند، هم بالای نیت طالبان شک داشتند و هم روی ظرفیت طالبان شک داشتند که بتوانند با تروریسم در خاک افغانستان مبارزه کنند و کشورهای منطقه و فرامنطقه را اطمینان بدهند که گروههای تروریستی بار دیگر از خاک این کشور بر ضد آنان فعالیت نخواهند کرد.» این فعال حقوق زن علاوه میکند: «موقف امریکا و کشورهای اروپایی درباره به رسمیت شناختن طالبان بسیار واضح و منفی بوده است.»
حسنا جلیل پیام اعضای این نشست به زنان افغانستان را مثبت و موثر توصیف میکند و میگوید زنانی که در افغانستان هستند و از پالیسیهای نادرست طالبان بهگونه مستقیم متأثر شدهاند، باید در راس راهبرد مبارزههای مدنی قرار داشته باشند. خانم جلیل درباره توجه اعضای این نشست به زنان افغانستان توضیح میدهد: «افغانستان زمانی امن حساب میشود که زنانش در امنیت باشند. یک بحث بسیار خوب بود. حمایتها فوقالعاده زیاد بود. بیشتر پنالیستها روی زنان در افغانستان صحبت کردند.»
با این حال، محبوبه سراج، فعال حقوق زن که از طریق ویدیوکنفرانس در این نشست اشتراک کرده بود، تأکید کرد که افغانستان در حال فروپاشی قرار دارد و کشورهای جهان باید هر آنچه در برنامه دارند، روی دست بگیرند و برای نجات این کشور وارد اقدام شوند. او با انتقاد از سکوت جهان در برابر وضعیت افغانستان، گفت: «ما اینجا میمیریم. برای من مهم نیست که این دنیا چه میگوید و چگونه به آن میپردازد. هر چیزی که برای افغانستان دارید، همین حالا استفاده کنید و به ما برای خارج شدن از این وضعیت کمک کنید.»
بلاول بوتو زرداری، وزیر خارجه پاکستان، نیز نگرانیهای کشورش از افغانستان زیر چتر طالبان را ابراز کرد و گفت که مهمترین مساله برای اسلامآباد رفع تهدیدهای تروریستی احتمالی از خاک افغانستان است. به سخن او، این تهدیدها شامل سازمانهایی مانند تحریک طالبان پاکستان، ارتش آزادیخواه بلوچ، گروه داعش و شبکه القاعده میشود. وزیر خارجه پاکستان توضیح داده است: «گروههای تروریستی خارجی در افغانستان، پاکستان، چین و غرب را نگران ساخته است. حاکمان کنونی افغانستان توانایی کافی برای مبارزه با این گروهها را ندارند و کار خاصی هم در این زمینه انجام نمیدهند.» او خواهان تشکیل حکومت همهشمول در افغانستان شد و از طالبان خواست تا به تعهدات خود در قبال جامعه جهانی عمل کنند.
همچنان حجا لحبیب، وزیر خارجه بلجیم، یکی از سخنرانان میزگردی بود که در حاشیه این نشست درباره افغانستان برگزار شد. او گفت که طالبان آینده افغانستان بهویژه زنان و دختران این کشور را به خطر میاندازند. وزیر خارجه بلجیم در توییتی با اشاره به نشست امنیتی مونیخ نوشته است که کشورش به حمایت از مردم افغانستان متعهد است. او همچنین روی هماهنگی بیشتر جامعه جهانی و بازیگران منطقهای تاکید کرده است.
مایکل کال، نماینده رییس کمیته امور خارجه مجلس نمایندهگان ایالات متحده امریکا، در این نشست گفت: «ما نمیتوانیم با طالبان به خاطر نگرانیهای امنیتی مستقیم کار کنیم، اما چین حالا آنجا است و مسوولیتهایی دارد. مثلاً آقای حقانی، وزیر داخله طالبان، یک تروریست بهشدت تحت تعقیب است و با القاعده ارتباطات نزدیک دارد.»
کشورهای جهان در حالی طالبان را به ناتوانی در امر مبارزه با تروریسم متهم میکنند که کشورهای همسایه و غرب بارها از حضور شبکههای تروریستی در افغانستان زیر چتر گروه طالبان ابراز نگرانی کردهاند. یک طیاره بیسرنشین ایالات متحده امریکا در 10 اسد 1401 ایمن الظواهری، رهبر شبکه القاعده را در قلب کابل هدف قرار داد. هرچند طالبان تاکنون این موضوع را تأیید نکردهاند، اما ایالات متحده امریکا توضیح داده است که این عملیات نظامی به رهبری جو بایدن، رییس جمهور این کشور، انجام شده است.
از سوی دیگر، مقامهای رسمی دولت روسیه نیز بارها از حضور جنگجویان گروه داعش در افغانستان ابراز نگرانی کردهاند. به باور دولت روسیه، در حال حاضر بیش از شش هزار و 500 جنگجوی داعش در مناطق مرزی افغانستان با تاجیکستان مستقر شدهاند. سرپرست وزارت خارجه طالبان اما گفته است که مجالی برای فعالیتهای گروه داعش در افغانستان وجود ندارد و هرگاه جنگجویان این گروه سر بالا کنند، نابود میشوند.
با اینهمه، طالبان خواهان همکاری جامعه جهانیاند تا به ادعای این گروه، بهگونه مشترک بتوانند تهدیداتی که از افغانستان متوجه کشورهای دیگر میشود را برطرف کنند. ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان، در صحبت با رسانهها گفته است: «دنیا هم کشورها هم باید این ثبات را غنیمت بشمارند، با این همکار باشند، تا بتوانیم بهگونه مشترک تهدیدات منطقه و فرامنطقهای را حل کنیم و تنشها را کاهش بدهیم.»
بحث زنان افغانستان در نشست مونیخ
زندهگی دشوار زنان زیر چتر طالبان مساله دیگری است که در نشست مونیخ مورد بحث قرار گرفته است. حسنا جلیل، معین پیشین وزارت داخله و فعال حقوق زن پیامهای اشتراککنندهگان این نشست برای زنان افغانستان را مثبت میخواند. او در این نشست روی پنج نکته درباره زنان افغانستان زیر حاکمیت طالبان، تأکید کرده است. او میگوید: «روایتی که از وضعیت زندهگی یک زن افغانستان زیر چتر طالبان کشیده میشود، باید روایت قربانیان باشد که تعدادشان به میلیونها نفر میرسد. داستان افرادی باشد که تجربه دست اول را با پالیسی و خشونت طالبان دارند و زندهگیشان بهگونه مستقیم از حضور طالبان در افغانستان متأثر شده است، نه روایت خبرنگاران بیرونی که وارد افغانستان میشوند و یا شهروندان افغانستان که سرنوشت این زنان را تجربه نمیکنند.»
به گفته خانم جلیل، شهروندان افغانستان که در بیرون از کشور به سر میبرند و جامعه جهانی، باید نظر به تقاضا و نیاز افرادی را زیر حمایت خود قرار دهند که بهگونه مستقیم از سیاستهای تاریک طالبان متضرر شدهاند. خانم جلیل روی هماهنگی و همصدایی نهادهای مددرسان در افغانستان تأکید میورزد و علاوه میکند: «زمانی که جامعه جهانی میخواهد با طالبان وارد تعامل شود، زنان افغانستان را تنها به دید قربانیان خشونت طالبان نبیند، بلکه نمایندهگی سیاسی آنان نیز برایشان داده شود.»
از سوی دیگر، وزیران خارجه زن در نشست امنیتی مونیخ نیز در بیانیهای محدودیتهای وضعشده از سوی طالبان بر زنان در افغانستان را محکوم کرده و خواستار بازگشت زنان به جامعه بهویژه به کار در موسسههای داخلی و خارجی مددرسان شدهاند. وزیران خارجه آلبانیا، بلجیم، کانادا، آلمان، فرانسه، آیسلند، کوزوو، لیختنشتاین، منگولیا و اسلوونی که همهشان زن هستند، این بیانیه را در محل نشست امنیتی مونیخ منتشر کردهاند. در این بیانیه آمده است: «ما وزیران خارجه زن در نشست امنیتی مونیخ ۲۰۲۳، یکصدا تلاش طالبان برای حذف زنان از همه عرصههای زندهگی عمومی را بهشدت محکوم میکنیم.»
در کنار این، بلاول بوتو زرداری، وزیر خارجه پاکستان، نیز در مورد آینده افغانستان ابراز نگرانی کرده و در مورد آموزش و تحصیل زنان سخن گفته است: «همه ما میخواهیم زنان تحصیلکرده را در افغانستان ببینیم و اینکه دولت موقت به تعهدات خود در قبال زنان در کشورشان عمل کند.»
بحث زنان از آنجا برای اعضای نشست مونیخ حایز اهمیت و بحثبرانگیز بوده است که طالبان با تسلط افغانستان در اسد 1400 خورشیدی، زنان را بهتدریج از حوزه عمومی حذف کردهاند. بسته شدن مکاتب متوسطه و لیسه دخترانه، مسدود شدن دانشگاه به روی دختران و تعلیق کار زنان در موسسههای غیردولتی از بارزترین محدودیتهای طالبان بر زنان برشمرده میشوند. در کنار این، رفتن به حمامهای عمومی، پارکهای تفریحی، چگونهگی پوشیدن لباس و سفر بدون محرم از محدودیتهای دیگر است.
نشست مونیخ
اینهمه در حالی است که نشست امنیتی مونیخ از دهه 60 میلادی تا سال 2011 میلادی بهگونه وقفهای میان اعضای اتحادیه اروپا برگزار میشد. پس از سال 2011 میلادی اما شمار اعضای این نشست افزایش یافت و موضوعهای بیشتری در اجندای این نشست افزوده شده است؛ اما هنوزهم در این نشست بیشتر روی مساله «امنیت بینالمللی و صلح» تأکید میشود.
نشست مونیخ، یکی از نشستهای مهم در عرصه سیاست جهانی است. آنچه این نشست را از سایر گردهماییهای سیاسی دیگر متمایز میسازد، حضور رهبران و نمایندهگان کشورهای غربی است. براساس اظهارات منابع، در این نشست حدود 40 رییس جمهور و 90 وزیر خارجه از کشورهای مختلف جهان شرکت کرده بودند. نشست مونیخ همهساله برای سه روز در هتل «بایریشر هوف» شهر مونیخ آلمان توسط یک شرکت خصوصی میزبانی میشود. در این نشست تصمیمی گرفته نمیشود، اما اعضای شرکتکننده درباره موارد مهم در سطح جهان رایزنی و تبادل نظر میکنند و واکنش نشان میدهند. رییس کنونی این نشست آقای کریستوف هویسگن است.