نویسندهگان: یوری نشیدا و اوساهی شیمبن
مشتریان دایمی غرفه کاناکو کاتایاما در شعبه «کیتا اوراوا» بانک «سایتاکن شینکن» در سایتمای جاپان اخیراً متوجه چیز متفاوتی شدند. کاتایامای 36 ساله، یک پیراهن سفید، یک واسکت سیاه و یک پتلون پوشیده بود. پس از 50 سال تطبیق یونیفرم ويژه زنان، این بانک اکنون به کاتایاما و سایر کارمندان زن اجازه میدهد تا در محل کار لباسهای مورد نظر خودشان را بپوشند.
بانک سایتاکن شینکن یکی از تعداد رو به افزایش بانکهایی است که یونیفرم ويژه زنان در محل کار را لغو میکند. این بانک با این اقدام در تمام شعبهها و اتحادیههای اعتباریاش و با کنار گذاشتن سنت چند دههای یونیفرم کارگران زن، برابر جنسیتی را ترویج میکند. پیش از این بانک «آیوکی شینکین» در کاواگوچی در همین ولایت، یونیفرم را برای کارکنان زن در سال 2021 لغو کرد و بانک «کیوتو چو شینکین» در ولایت کیوتو در سال 2022 از این کار پیروی کرد.
بانک سایتاکن شینکن از مدتها به اینسو، کارمندان خانم را ـ البته به جز زنانی که در بستهای مدیریتی کار میکردندـ ملزم به پوشیدن یونیفرم متشکل از یک پیراهن با رنگ خاص، واسکت و دامن میکرد. با این حال، از ماه می 2022، کارکنان مجاز به پوشیدن دریشی یا سایر لباسها مطابق با ذوقشان هستند. همین قانون برای کارگران نیمهوقت و موقت نیز از ماه می 2023 به بعد تطبیق خواهد شد.
این قانون در سال 1969 وضع شد. قانونی که یونیفرمها را ملزم میکرد و توجیهش این بود که کارکرد آن «حفظ ظرافت و زیبایی» و بهبود عملکرد در محل کار است؛ اما طی یک نظرسنجی اتحادیه کارمندان درباره سیاست تطبیق این یونیفرم، برخیها گفتند که از دیدن تنها کارگران و کارمندان در یک یونیفرم خاص احساس ناراحتی میکنند. برخیهای دیگر گفتند که احساس میکنند، دیدن تنها زنان با یونیفرم باعث میشود که افراد داخل و خارج شرکت، کارمندان زن را مطیع مردان بدانند. اینگونه شد که اکثر به لغو پوشش ویژه زنان در محل کار رای دادند.
یکی از کارمندان بخش منابع انسانی بانک درباره خاستگاه تطبیق یونیفرم ویژه برای زنان چنین توضیح میدهد: «یونیفورم حس وحدت را در بین کارکنان افزایش میدهد و به آنها کمک میکند که از شرایط زندهگی خصوصی به اوضاع محل کار عبور کنند؛ کاری که در مدیریت پول مهم است.» به گفته وی، با وجود این، بانک تصمیم گرفته تا پوشیدن یونیفرم را لغو کند. این کارمند میافزاید: «ما به حذف تصویر مطیع زنان یونیفرمپوش اهمیت میدهیم. ما میتوانیم اعتماد مشتریان خود با روشهای دیگر را جلب کنیم. به همین دلیل به این فکر میکنیم که چگونه میتوانیم با لباسهایی که میپوشیم، به جای ایجاد یکپارچهگی در ظاهر، با پوشیدن لباسهای یکدست، جلوه مطلوبی به مشتریان بدهیم.»
در تعدادی از مشاغل و صنایع مثل دفاتر پستی و فروشگاههای تلفن، کارگران زن و مرد ملزم به پوشیدن یونیفرم هستند؛ پس چگونه پوشیدن یونیفرم در موسسات بانکی فقط برای کارکنان زن عادی شد؟ به گفته ماکیکو هابازاکی، پژوهشگر مطالعات جنسیتی در دفتر ارتقای تنوع دانشگاه سایتاما، این امر نتیجه تاریخ منحصربهفرد موسسات مالی است.
با شروع دهه 1960، زمانیکه جاپان رشد اقتصادی سریعی را تجربه میکرد، موسسات بانکی زنان را بهصورت انبوه بهعنوان کارمند استخدام میکردند تا تصویری قابل دسترس را ایجاد و مشتریان جدید را جذب کنند. قانون یونیفرم فقط زنانه توسط مدیران مرد وضع شد که فکر میکردند، وقتی کارمندان زن دستمزد کمتری نسبت به همکاران مردشان میگیرند، خرید دریشیهای قیمتی برای آنها دشوار است.
هابازکی توضیح میدهد که پس از رکود اقتصاد جاپان در اوایل دهه 1990، بسیاری از موسسات بانکی برای کاهش هزینهها، یونیفرم برای کارمندان زن را لغو کرد. با این حال، بسیاری از آنها پس از چند سال این قانون را بازگرداندند و گفتند که اتحاد کارمندان را تقویت میکند و وجهه بانک را ارتقا میبخشد.
در طی پنج یا شش سال گذشته، موسسات مالی نسبت به مسایل اجتماعی و نیاز به برابری جنسیتی حساس شدهاند و همین امر منجر به اقدام دیگر برای لغو اینگونه یونیفرمها شده است. کویی تانیاما، یکی از مدیران بخش مرکز لباس نیپون که یک بنیاد منافع عمومی است، معتقد است: «لباس هنوز یک راه موثر برای بهبود برندسازی شرکتها هست و در برخی مواقع، احیای دوباره علاقهمندیها وجود خواهد داشت.»
یونیفرم ویژه در محل کار برای زنان حتا در حال حاضر نیز وجود دارد. یکی از بانکهای بزرگ جاپان به نام «میزوهوو» کارمندان مرد و زن در شعبههایش را که بیرون از غرفهها کار میکنند، ملزم به پوشیدن لباسهای یکدست کرده تا از اشتباه گرفتن آنها با مشتریان جلوگیری شود. یونیفرم در این بانک فقط برای حسابدار زن اختیاری است.
هابازاکی از این چشمانداز متنوع استقبال میکند و امیدوار است که در نهایت همه الزامات یکنواخت لغو شود. او میگوید: «چارچوبی که در آن کارگران مرد برای قراردادهایی که برای فروش هماهنگی میشود، بیرون میروند و کارمندان زن بهعنوان حسابدار خدمت میکنند، یادآور تقسیمبندی سنتی کار جنسیتی در جاپان است.» وی میافزاید: «یونیفرمها در تجسم آن سیستم و تشویق به گسترش آن نقش داشته است.»