با گذشت حدود یک سال و شش ماه از آغاز سلطه طالبان بر کشور، هنوز هم حقوق بازنشستهگان پرداخته نشده است. کارمندان ملکی و نظامی بازنشسته که سالها برای شهروندان خدمت کردهاند، در این جریان با مشکلات فراوانی روبهرو شدهاند. آنان ضمن انتقاد از عدم پرداخت حقوق سالانه بازنشستهگی از سوی طالبان، میگویند که در کهولت سن با فقر و بیماری دستوپنجه نرم میکنند، اما طالبان به بهانههایی از پرداخت حقوق آنان شانه خالی میکنند. شمار زیادی از بازنشستهگان حکومت پیشین که جوانی خود را صرف خدمت به دولت کردهاند، اکنون هیچ درآمدی ندارند و خاطرنشان میسازند که حتا توانایی خرید مواد سوخت برای زمستان و دارو برای تسکین دردهای خود ندارد. آنان خواستار پرداخت هرچه زودتر حقوق سالانه خود از خزانه دولتاند؛ خزانهای که زیر کنترل طالبان قرار دارد. وزارت مالیه زیر اداره طالبان میگوید که طرح پرداخت حقوق بازنشستهگان از سوی کابینه این گروه تصویب شده، اما منتظر دستور ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر این گروه، هستند تا روند پرداخت آن را آغاز کنند.
بریالی، یکی از بازنشستهگان در ولایت کابل است. او مدت ۱۹ سال در بخش جواز رانندهگی ریاست ترافیک ولایت هرات وظیفه انجام داده است. بریالی که حدود ۶۰ سال سن دارد، از دو سال به اینسو حقوق سالانهاش را دریافت نکرده است. این بازنشسته کشور در صحبت با روزنامه ۸صبح روایت تلخی از برهم خوردن نظم خانوادهاش به دلیل مشکلات اقتصادی دارد. بریالی میگوید: «پرداخت نشدن پول تقاعد مشکلات زیادی برایم به بار آورده است. با هر بار مراجعه، وعده پرداخت را میدهند، اما خبری از پرداخت این پول نیست. پولی برای خریدن چوب ندارم. یک پسرم معتاد است و پسر دومیام عروسی کرده است. پسر سومیام پس از آنکه مشکلات اقتصادی ما بیشتر شد، به ایران رفت و چندان کمکی هم برای ما نمیکند؛ چون در آن کشور هم حقوق خوب نمیدهند. ۱۹ سال خدمت کردم و هیچ فکر نمیکردم که یک روز به این وضعیت برسم.»
بریالی در سال ۱۴۰۰ خورشیدی بازنشسته شد و از آن زمان تاکنون بارها نزد طالبان برای دریافت حقوقش مراجعه کرده، اما موفق به دریافت آن نشده است.
در کنار بریالی بازنشستهگان زیادی هستند که طالبان را به وعدهخلافی متهم میکنند و میگویند که این گروه اراده جدی برای پرداخت حقوق بازنشستهگان ندارد. محمدصادق، یکی از کارمندان پیشین شهرداری شهر کابل، دستکم 15 سال در بخش تنظیف این نهاد وظیفه انجام داده و از پنج سال به اینسو بازنشسته شده است. محمدصادق ۷۵ ساله، اکنون در بستر بیماری به سر برد و دردهای مزمن پای و کمر آرامشش را ربوده است. او حتا بهآسانی توانایی راه رفتن را ندارد.
محمدصادق به روزنامه ۸صبح میگوید: «وضعیتم را خودت میبینی، توانایی ایستاد شدن را ندارم. در این وضعیت هم چندین بار با موتر به خاطر گرفتن تقاعدی انتقالم دادند، اما امروز و فردا کرده پول ما را نمیدهند. همین حالا توانایی خرید نسخه داکتر و شفاخانه رفتن را هم ندارم، چه رسد به خرید زغال و مواد خوراکی خانه. دو سال است که امروز و فردا میگویند، اما حقوق ما را پرداخت نمیکنند.»
شیرپادشاه، یکی از بازنشستهگان ارتش دولت پیشین، میگوید: «همین اکنون ماهی سه هزار افغانی در کابل من کرایه خانه میدهم، جدا از بل برق و مصارف دیگر. از دو سال به اینسو پول قرض گرفتهایم و مصرف میکنیم. از دکانی که قرضدار هستم، طرفش رفته نمیتوانم. باید هرچه زودتر حقوق ما را پرداخت کنند و این حق ما است. پولی است که در زمان وظیفه از معاشات ما کم میشد. بهانههای ناحق نکنند. اگر نمیدهند، ما را سرگردان نکنند و واضح بگویند که ما معاشات را پرداخت کرده نمیتوانیم تا بفهمیم. ما خیرات هم نخواستهایم، این حق ما است.»
با این حال، وزارت مالیه طالبان اعلام کرده که طرح پرداخت حقوق بازنشستهگان از سوی کابینه این گروه تصویب شده و بهزودی روند پرداخت آن آغاز خواهد شد. احمدولی حقمل، سخنگوی وزارت مالیه طالبان، در صحبت با رسانهها گفته است که طرح پرداخت حقوق بازنشستهگی از سوی کابینه تصویب شده و برای هدایت ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر این گروه، فرستاده شده است. به گفته او، هر هدایتی که از سوی رهبری این گروه صادر شود، وزارت مالیه مطابق آن عمل خواهد کرد. سخنگوی وزارت مالیه طالبان چند ماه پیش نیز گفته بود که طرح پرداخت حقوق بازنشستهگان از سوی شورای وزیران این گروه نهایی شده و در این زمینه منتظر پاسخ نهایی رهبر خود هستند.
طالبان در حالی در پرداخت حقوق و امتیازات بازنشستهگان تعلل میکنند که رهبران این گروه در مورد پرداخت این پول اختلاف نظر دارند. در موردی مقامهای طالبان پرداخت پول تقاعدی را حرام توصیف کردهاند، اما بعدها نظر خود را تغییر داده و تعهد دادهاند که این حق کارمندان پیشین ملکی و نظامی دولت پرداخته خواهد شد.
براساس آمارهای موجود، در جریان نظام جمهوری بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ هزار بازنشسته در کشور حقوق سالانه خود را از اداره صندوق بازنشستهگان وزارت مالیه دریافت میکردند، اما با رویکارآمدن رژیم طالبان، این روند متوقف شده است. در 18 ماه گذشته، برخی از این بازنشستهگان به دلیل ضعف اقتصاد خانوادههایشان چندین بار اعتراض کرده و رژیم طالبان نیز بارها وعده داده است که حقوق بازنشستهگان را میپردازد، اما تاکنون به این وعده خود عمل نکرده است.
حقوق بازنشستهگی در افغانستان نسبت به بیشتر کشورهای جهان، بسیار ناچیز است. یک بازنشسته دولت در دوران بازنشستهگی کمتر از ۱۰ درصد حقوق خود را دریافت میکند. این حقوق هم در مقطعهای زمانی و رویکارآمدن نظامهای گوناگون در کشور دچار تغییر و نوسان بوده است. براساس قانون کار که در سال 1384 خورشیدی در افغانستان تصویب شد، سن بازنشستهگی در کشور ۶۴ سالهگی تعیین شده و یک کارمند دولت برای بازنشسته شدن و دریافت حقوق و مزایای لازم باید ۳۶ سال در دولت وظیفه اجرا کرده باشد.
در قانون کار افغانستان، جزییات بازنشستهگی مشخص شده، اما در مورد حقوق این گروه افراد چیزی نیامده و به سند قانونی که رییس جمهور صادر میکرد، ارجاع داده شده است. به همین دلیل، حقوق بازنشستهگان در افغانستان همیشه تابع تصامیم دولتها بوده است. در ۲۰ سال نظام جمهوری با اینکه میلیاردها دالر به افغانستان کمک شد، در حقوق بازنشستهگان هیچ تغییری به وجود نیامد. هرچند حقوق بازنشستهگی در افغانستان بسیار کم است و برای زندهگی یک شخص نیز کفاف نمیدهد، اما بازنشستهگان میگویند که برای کمک به اقتصاد خانوادههایشان به همین مقدار کم نیز قناعت دارند. مساله پرداخت حقوق بازنشستهگی برای کارمندان دولت در حکومت پیشین نیز جنجالی بوده و همواره شکایاتی از شیوه کار اداره تقاعد و نگرانی از موجودیت فساد در این اداره مطرح میشد.