عیاللر بیلن ۱۶نارنجی گون؛ تعلیمنی منع‌قیلیش و دینی مدرسه‌گه باریشگه مجبورلش
معصومه مرادی
مېن آرزونینگ یوباریلگن آوازینی ینه دقّت بیلن تینگله‌یمن، کېین منزلنی تۉغری آلگنیمگه ایشانچ حاصل قیله‌من. بقاللیک دوکانلری آره‌سیده‌گی یشیل بویاقلی دروازه مېندن بیر نېچه قدم نریده. کۉزیم مکتب‌نینگ عمومی دروازه‌سی اوستیده اېسکی شکسته یازووده یازیلگن چنگ و توزان باسیب یاتگن لوحه‌گه توشه‌دی. ساعت ۲:۵۶ دقیقه و مدرسه تعطیلیگه تۉرت دقیقه قالگن. اۉزیمنی مدرسه نینگ تېمیر دروازه‌سیگه یقینلشتیریب قیزلرنینگ ضعیف آوازینی اېشیته‌من، دروازه توستدن آچیلیشی بیلن، قیزلر گروه – گروه بۉلیب کوچه‌‌ده یۉل آله‌دیلر. قیزلرنینگ بۉیی اولر کيگن اوزون قاره چا‌در نماز آستیده، یوزلری اېسه مکتب اوچون مخصوص نقاب آستیده بوتونله‌ی یشیرینگن. شونینگ اوچون، خودّی شو قاپله‌مه‌لی قیزلر آره‌سیده آرزونی قیدیریب تاپیش قیین مېن اوچون.
یېلکه‌مگه سېکین تېگینیش جۉرلیگیده‌گی تنیش و صمیمي آرزو آوازینی اېشیتیب، مېن اۉگیریلیب، اونینگ کۉزلری نینگ نازک قیپ-قیزیل چیزیق باسیب اۉتگن ایکّی یارقین نقطه‌سیگه دقّت بیلن قره‌یمن. آرزو رهنمالیگی بیلن بیز اۉشه پیتده بوتونله‌ی بۉم-بۉش بۉلگن صنف خانه‌لریدن بیریگه باردېک. اوروشدن چرچه‌گن عسکرلر سینگری، چوکیلرنینگ هر بیری ترتیب‌سیز روشده بورچککه جایلشتیریلگن. صنفده‌گی تباشیری تخته‌ده «ضَرَبَ» فعلی یازیلگن و اونگه «ز‌ید» نامی بیلن بیر نېچه جمله‌لر توزیلگن.
مېنی اۉتیریشگه تکلیف قیلگندن سۉنگ، آرزو نینگ صحبتی شونده‌ی باشلنه‌دی: «هر بیرعایله‌ده‌گی بوبه‌لر عایله‌ده‌گیلردن بوتونله‌ی فرق قیله‌دی. اولر اېرککلر و عایله باشلیغی بۉلگنلری اوچون دایما عایله نینگ کۉزی و قولاغی؛ اۉزلری نینگ عکس‌العمللری، کیفیتلری، کیچیک و کتّه خطی-حرکتلری و اېنگ مهمی، حیرتلنرلی قرارلر بیلن اولر دایما تیار شی تورگن. مېنینگ بووم سوادسیز؛ لېکن او حافظ نینگ جوده کۉپ شعرلری، پنج کتاب و قرآنی کریم نینگ بیر نېچه بابینی یخشیلب یادلب آلگن. حافظ نینگ شعرلرینی بعضن تیل تگیده اۉقیب قرآن سوره‌لریدن تلاوت قیلیب یوریدی. آرزونینگ قۉشیمچه قیلیشیچه، بوبه‌سی اونی دایما قاری یاکه دیني عالِم صفتیده کۉرگن. اېرکک نېوره‌لری بونی ایسته‌مه‌گنی اوچون دایما اونگه مراجعت قیلیشردی. لېکن بو مسأله هېچ قچان آرزو اوچون مقبول بۉلمه‌گن؛ چونکه بو اونینگ ایستک و میللریدن اوزاق دیر. شو درجه‌ده‌کی، مکتبلرنینگ بیر مرته یاپیلیشی دیني مکتبگه باریش ایسته‌گی اوچون اساسلی بهانه‌گه ایلنه‌دی؛ بیر تاماندن، آرزودن قطعیت‌سیزلیک و چلکشلیک تویغوسینی آلیب تشلش اوچون، ایکّینچی تاماندن، اونینگ بوبه‌سی اۉزی نینگ اوزاق ییللیک آرزوسیگه اېریشه‌دی. آرزونینگ اۉشه وقت آره‌لیغیده تنلش نینگ باشقه امکانی یۉق، باشقه تاماندن، او مدرسه باشقه قیزلر بیلن بیرگه بۉلیش جایی دېب بیله‌دی. شو سببلی، بو رضایت کۉرسه‌ته‌دی. بو قرارنی بېخبر توپراقده یاسمین اۉستیریش یاکه یامغیر بیلن اۉلیک ایلدیزلرنی کۉچیریش کبی دیر.
آرزو قۉل بیکینی میزنینگ اوستیگه قۉیر اېکن، دېدی: « مدرسه‌گه شامل بۉلگنیمده بیر ییل بۉلدی چمه‌سی. بو مدت ایچیده، مېنگه کۉپینچه اۉزگریشلر آلیب کیلینگن. ایتیشیم کېره‌ککی، حاضرگچه مېن سیز بیلن بۉلگن برچه اۉزگریشلر، فقطگینچه کۉرینیش و کیینیشیمده دیر» آروز رنگ ناخن درجنلری حقیده مېنگه ایتیب بیره‌دی. بولرنینگ ایچیدن قیزیل، یشیل و ماوی رنگلی تیرناق بویاقلرینی قنچه یاقتیریشیگه قره‌مه‌ی، لېکن اولرنی ایشلته آلمه‌یدی. اونینگ سۉزلریگه کۉره، آلدینلر هر دایم آچیق رنگلی لباسلر و چادرلر کییب کېلگن، اما اېندی تیرناقلری بی‌رنگلیک عادتی و لباسلری هم خنک رنگلی کییملرگه المشگن. اونینگ اوچون بېزه‌ک شکلی بۉلگن اویدن چیقه‌یاتگنده تشقی کۉرینیشنی یره‌تیش قنچه‌لیک مهم‌لیگینی اونوتمه‌یلیک.
آرزو درسلیک کتابلرینی بیرمه بیر ترباغیدن چیقاریب مېنگه کۉرسته‌دی. صرف بهایی، صرف مقدماتی، شرح العوامل و مباحثه‌دن عبارت. او بی‌میللیک بیلن قۉلی بیلن کتابلری نینگ یوزینی سیلیب هم قۉیه‌دی. یازیب قۉیگن یاداشتلرینی سرغیش کتاب نینگ نازیک بیتلری ایچیدن چقاریب آلر اېکن و گپلرینی بونده‌ی دیب مینگه دوام بیره‌دی: «بو کتابلرنی اۉرگنیش اویاققه تورسین، مېن بو کتابلرنی حتی جوده قیینلیک بیلن یوزیدن اۉقیمن. بو کتابلرنی اۉقیب مطالعه قیلگندن سۉنگ باشقه بیر انسانگه ایله‌نیشم اوچون شبهه‌م یۉق. آروزنینگ سۉزلریگه کۉره، اوندن بۉلک بیر قنچه صنفداشلری همده دوستلری هم بو مدرسه‌گه درسگه شامل بۉلگنلر؛ لېکن جوده دل‌سردلیک بیلن درسلریگه دوام بېره‌دیلر؛ چونکه آق و قاره واقعیت بیلن کیلیشیش و توشینیلمه‌دیگن سۉزلر و جمله‌لر بیلن بو فضاده آشنا بۉلیش آرزو و باشقه شاگردلر اوچون جوده قیین دیر. احتمال، اولرنینگ اۉشه مکانده بۉلیشلری نینگ اېنگ کتّه سببی، مکتبلر نینگ یاپیلیشی بو قیزلرنی بیرگه بۉلیش و بیر-بیرینی کۉریش دیر. آرزو نینگ ایتیشیچه، اولر بو امکانیتدن اۉزلری نینگ آرزولریگه ضد بۉلگن دنیاده اۉزلری نینگ آلدینگی کونلریده‌گی قابلیبلری و اعتقادلرینی خریطه‌لش و شکللنتیریش اوچون فایده‌لنه‌دیلر.
آرزو بیلن صحبتیمیز مدرسه خادمی نینگ سوپورگیسیدن هواگه کۉتریلگن قلین چنگ بیلن توگه‌یدی؛ اما، شبهه‌سیز، آروزنینگ تقدیری و کېله‌جگی بو چاوکیلر و بو مکتب بیلن توگه‌مه‌یدی. وقت تقدیری انسان حیاتینی قنچه‌لیک یېنگمسین، اونینگ دیدینی، خواهش-ایستکلرینی، مقصدلرینی آسانلیکچه یۉق قیله آلمه‌یدی.
