مملکت تعلیمی تېزیمی نینگ طالبانی قیلیش خوفی
سابق حکومت قولشی و طالبان قیته حاکمیت نی آلیشیدن سۉنگ، برچه ساحه‌لرده تازه‌لش قونغیراغی چلینگن. طالبان غالب بولیش بیرینچی کون‌لریده تازه‌لش جریانینی باشله‌دیلر و سابق حکومتدن قالگن یا که طالبان گه ضد برچه نرسه‌لرنی سوپوردیلر. ایچکی و خلق‌ارا جدی مناسبت‌لر بیلن طالبان همان تازه‌لش جریانی گه چېکه قویمه‌گن و چېک قوییش‌لری اصلا سېزیلمه‌یدی؛ چونکه بو گروه جمعیت و دولت نی حتا ظاهر ده اېمس بلکه ماهیت ده طالبان نی قیلیش آرتیده دیر. طالبان برچه اداره‌لرینی تازه‌له‌گن بولسه‌ده، بیراق معارف و عالی اوقوو وزیرلیک‌لرینی کوپراق تامیر دن تازه‌لشنی اېسته‌یدیلر.
مملکت نینگ تعلیمی تېزیمی سۉنگی ۲۰ ییل ایچیده زمانه‌وی بولمه‌گن بولسه اېدی اما زمانه‌وی شکل اېدی و عصر قاعده‌لری گه تېنگ اېدی، بیراق طالبان بو آزگینه یوتوقنی یوق بولیش خوف بیلن دوچ قیلگن. طالبان نینگ یالغیز تعلیم نفسی بیلن اېمس بلکه زمانه‌وی تعلیم بیلن دشمن‌لیگی بار. بو افراطی گروه اۉز قاعده‌لری گه تېنگ اسلوب طرفداری دیر و اونی یوکسلتیریش اوچون سعی‌وحرکت قیلماقده‌لر. اوزاق قیشلاق‌لرده جهادی مدرسه‌لرنی قوریش و اهالی نینگ اوشبو مرکزلر گه باله‌لرینی یوللش اوچون ترغیب قیلیش، طالبانی تېزیمنی رواجلنتیریش اوچون یقال مثال دیر. طالبان نینگ زمانه‌وی تعلیم بیلن ضدیت‌لیگی خصوصیده اۉتگن ۲۰ ییل ایچیده تجربه بولگن؛ بیراق طالبان ییتکچیسی ملا هبت‌الله نینگ معارف و عالی تحصیلات وزیرلیک‌لری گه بولگن باسیم‌لری یقال مثال بولیشی ممکن. اونگه وفادار کیشی‌لر نینگ بو ایکّی وزیرلیک ده اېتیب تعیینلنیشی، یوقاریده‌گی ادعانی تصدیقله‌یدی. حبیب‌آغا و ندامحمد ندیم معارف و عالی تحصیلات نی ییتکچیلیک قیلماقده‌لر و طالبان رهبری اولر گه ایشانه‌دی و اولر هم یالغیز اوندن پیروی‌لیک قیله‌دیلر. مذکور ایکّی مولوی اۉتمیش‌لری گه نسبتن مملکت تعلیمی تېزیمینی طالبانی قیلیش مقصدیده جدی آدیم کوتاریشگن. شونینگدیک خاتین قیزلر گه یره‌تیلگن چېکلاولرنی نه‌فقط یینگیللشتیرمه‌گن، بلکه آغیرلشتیرگن.
مکتب و بیلیم یورت‌لر ایشیگی قیز اوقووچیلر و طلبه‌لر یوزی گه یاپیلیشی کوپراق مملکت نینگ تعلیمی تېزیمی گه زیان ییتکیزگن. تعلیمی تېزیم اۉتگن ۲۰ ییل ایچیده اېرکک و عیاللر نینگ قۉشمه سعی‌وحرکتی طفیلی آزگینه زمانه‌وی لشتیریلیب و زمانه‌وی لشتیریش یونه‌لیش گه قرار تاپگن اېدی. بیراق طالبان جمعیتدن خاتین قیزلرنی حذف قیلیش بیلن آزگینه‌لیک بو یوتوقنی یوق بولیش خوفی بیلن دوچ قیلگن. طالبان ایکّینچی مرته قدرت نی آلیشیدن اول، بیر قنچه عیاللر بیلیم یورت‌لر ده استاد و معارف همده عالی تحصیلات وزیرلیک‌لری نینگ یوقاری لوازم‌لری ده اېتیب تعییلنگن اېدیلر اوقیش یانیده تعلیم تولید هم قیلر اېدیلر. حاضرگی کونده مملکت تعلیمی تېزیمیدن مسلکی و ملَکه‌ی بو کوچ حذف اېتیلیشی، یامان عاقبتی بولیشی ممکن.
تعلیمی تېزیمنی طالبانی قیلیش مملکت نینگ تعلیمی تېزیمی گه جدی زیان ییتکیزگن. سابق حکومتده تعلیمی نصاب کوپ زمانه‌وی بولمسه ده، اونچه‌لیک سنتی و طالبانی هم اېمس اېدی. اوشبو نصاب هم اېریم تنقیدلر بیلن دوچ اېدی، لېکن افراطی‌لر نینگ تولید قیلیش حد گه قدر اېمسدی. طالبان نینگ بو حرکتی و قراری دوام قیلگن حالده، افراطی بیر نسل ظهور قیلیب و ترورچیلیک اقدام‌لر گه قوانیش‌لری گه سبب بولیشی ممکن. شونی اوچون طالبان گه ضد یا که غیرطالبانی تېزیم تعلیمی بیلن عادت قیلگن نسل، طالبان نینگ تعلیمی تېزیمینی قبول قیله آلمه‌یدی. ییگیت‌لر نینگ مکتب و بیلیم یورت گه باریش‌لری تقیق‌لنگن بولمسه ده، بیراق اوقیش اوچون اونچه‌لیک قیزیقمه‌یدیلر؛ نېگه که طالبانی اوقیشدن کوره اوقیمسلیکنی افضل کوره‌دیلر. جمعیت نینگ بیر بولیمی بونی سېزگنلری یخشی آدیم، لېکن حاضرگی احوال دوام اېتگن حالده یامان عاقبتبی بولیشی ممکن. ندامحمد ندیم عالی اوقوو وزیری صفتیده افغانستانده یالغیز بیر مذهب بار و برچه اوندن پیروی‌لیک قیلیشنی ادعا قیلسه تعلیم تېزیمیده یاشیرینچ فاجعه بارلیگیدن قولی‌لیک بیلن درک بیره‌دی. شونینگدیک غیرطالبانی کتاب‌لر کتاب‌خانه‌لردن ییغیلیب و سودا-ساتیغی آلدی آلینیش بویروغینی بیرسه، تعلیم تېزیمنی طالبانی قیلیش جدی اېکن‌لیگینی سېزیش ممکن.
مملکت نینگ تورلی بیلیم یورت‌لریدن ملَکه‌لی و مسلکی استادلر چېتلنتیریلیشی طالبان گروهی نینگ باشقه اقدام‌لریدن بیری دیر. طالبان قدرت نی آلیشی بیلن کابل، بلخ و هرات بیلیم یورت‌لری سابق استادلر دن قریب بوشه‌گن. بیر قطاری تعلیمی تېزیم طالبانی بولیشنی قبول قیله آلمسلیک اوچون لوازم‌لریدن چېتده کېتیب و باشقه مملکت‌لر گه باش پنه‌اېزلب باردیلر. بعضی‌لری هم بونده‌ی قیلمه‌گن بولسه ده، طالبان نینگ تازه‌لش جریانی اولرنی سوپوردی. اولر اۉرنیده کیملر اېتیب تعیینلنه‌دی، انیق: طالبان اعضالری و بو گروه گه طرفدار ملالر. طالبان یالغیز مکتب و بیلیم یورت‌لر کېره‌ک اېمس و اولر جهادی مدرسهلر گه اۉزگریشینی اعلام قیلیش‌لری قالگن. البته بو ایکّی تعلیمی نهاد نینگ جهادی مدرسهلر ماهیتی بیلن اونچه‌لیک فرقی قالمه‌گن.
نیچه هفته آلدین طالبان عالی اوقوو وزیرلیگی قیشلاق‌لرده‌گی دینی مدرسه‌لردن فارغ بولیب و تعلیم کورمه‌گن ۵۱ مینگ ملا و مولوی گه ماسترلیک سند بیریش اوچون اولردن ظاهری امتحان آلدی. طالبان امارتیده بو ماشینی ماسترلر، خاتین قیزلر و حتا اېرککلر کبی بیکار قالمه‌یدی، بلکه خالص‌سازلیک پروسه یکونلنیشی اوچون قولی‌لیک بیلن ایشگه آلینه‌دیلر. بو طالبان نینگ زمانه‌وی تعلیم گه اعتبار بیرمه‌ی و اۉرنیده طالبانی تېزیمنی عملگه آشیریش اوچون یقال مثال بولیشی ممکن. اۉتگن ایکّی یریم ییل ایچیده طالبان معارف و عالی تحصیلات وزیرلری ملا و مولوی‌لر نینگ علمی درجه‌سینی تثبث قیلیش اوچون امتحان آلیش گه مکلف قیلینگن. طالبان بو ایکّی عملداری نینگ مقصدی احتمال اوقیمه‌گن قیشلاق ملالری گه خذمت قیلیش دیر. عین‌حالده دنیا و افغانستان خلقی باشقه نرسه اېسته‌یدی: خاتین قیزلر یوزی گه مکتب و بیلیم یورت‌لر ایشیگی آچیلیشی.
بیلیم یورت‌لرده طالبان نینگ ظاهری مطلوبی بولگن شرعیات فاکولته‌لری، تازه‌لش جریانیدن امان قالمه‌گن. اولر اوشبو بولیمنی شرعی‌راق قیلیب و اسلامی ثقافت‌نی اسلامی‌راق قیلیشنی اۉیلش‌لری ممکن. بو ایش اوچون بیر قطار مضمون‌لر نی حذف قیلیب و اولر نینگ وقتینی ثقافت اوچون اختصاص بیرگنلر. البته اسلامی ثقافت آلدین هم نصاب ده شامل بولیب و سبق بیریلیشی اوچون علیحده وقت اجره‌تیلگندی و بوتوغریده هېچ قنقه قیینچیلیک یوق اېدی؛ بیراق طالبان ثقافت مضمون‌لری اوقیتیلیشی اوچون اولرنی حذف قیلیش اېریم قیینچیلیکّه سبب بولیشی احتمالی بار. سابق حکومت ده هم ثقافت اوقیتیلیشی اېریم تنقیدلر گه دوچ اېدی، لېکن حاضر طالبانی بولیشی اوچون خواطرلر آشگن.
طالبان بونگه سوینمه‌گن و بیر قطار معلومات‌لر اساسیده، شرعیات فاکولته‌لرینی غیرطالبانی اوقیتووچیلردن تازه‌له‌گن. البته بوتوغریده طالبان عالی تحصیلات وزیرلیگی تامانیدن مکتوب صادر بولگن. اوشبو مکتوب اساسیده شرعیات فاکولته‌لری نینگ استادلریدن علمی درجه‌لرینی اثباتلش اوچون امتحان آلینه‌دی. عین‌حالده اولر نینگ هر بیری ییللر بویلب بیلیم یورت‌لر ده درس بیریب و طالبان حرکتی نینگ عمری قدر تجربه گه اېگه. اوندن کوره مهم راغی، اوقیمه‌گن طالبان گروهی تحصیلی مدرک‌لری بولیب و ییللر بویلب درس بیرگنلردن عملی و اخلاقی امتحان آلیش صلاحیت‌لری یوق. طالبان نینگ بو جریان نی یولگه قوییشدن مقصدی نهادلرنی تازه‌لش دیر. بو گروه حتا اسلامی بیلیم استادلری گه هم شفقت قیلمه‌یدی، اوشبو بولیم هم طالبان اسلوبی و قاعده‌لری گه تېنگ تدرس بولیشنی اېسته‌یدیلر.
طالبان، امتحان‌لر اداره‌سی نینگ حاضرگی باشلیغی و عالی تحصیلات اوچون بو گروه نینگ سابق وزیری عبدالباقی حقانی، بیلیم یورت‌لر استادلری بیلن اۉتکزگن ییغیلیشیده، آچیق شکلده بیان قیلگنی کبی: «افغانستانده اۉتگن ۲۰ ییلده درس اوقیگن طلبه‌لردن هېچ نرسه کوتمسلیک کېره‌ک. افغانستانده تحصیل و تعلیم اساس‌لری ینگیدن قوییلیشی لازم و طلبه‌لر بیرینچیدن ارزش‌لر اساسیده تربیه‌لنیشی لازم. اوقیتووچیلر هم کېله‌جک نسل نی بیز نینگ دردیمیز گه دوام بوله‌دیگن نسل اوله‌راق تربیه‌لشی کېره‌ک» دیگنی کبی مملکت نینگ تعلیمی تېزیمی اوستیگه ایشلماقده‌لر.
حقانی خلق‌ارا برچه مناسبت‌لر وتنقیدلر گه بی‌فرق بولیشنی بیلدیرگن بیاناتی، حاضرگی کونده عملگه آشیریلماقده.
