خلیل روادی
واصف باختری از خلیل روادی، عاکف گوران، صدقی مکری و هارون صدقی، شاعران معاصر کُرد، هفده پارچه شعر را در قالبهای نیمایی و سپید ترجمه کرده است.
این ترجمهها در وضعیتی که ما هنوز از شعر شاعران کُرد شناخت اندکی داریم و شاید هم شناختی نداریم، اهمیت بزرگی دارد. تا جایی که من میپندارم، واصف باختری نخستین شاعر افغانستان است که با چنین ترجمههایی روزنهای را به سوی شعر کردستان گشوده است.
همین ترجمهها نشان میدهد که شعر کرد با هویت خود از اندیشههای انسانی و آزادیخواهانه لبریز است؛ شعر مقاومت و پایداری است؛ شعر ایستادهگی در میدان بزرگ مبارزه است، برای آزادی، هویت، تاریخ و فرهنگ.
در کتاب «سفالینهیی بر پیشخوان بلورین فردا» واصف، هفت پارچه شعر خلیل روادی را ترجمه کرده است.
روادی، در شعر «بیگانه» از پریشانی و تنهایی خود میگوید؛ از خود نمادی میسازد تا پریشانی و تنهایی مردم و سرزمین خود را بیان کند. پریشانی و تنهایی او، پریشانی و تنهایی همهگانی است.
مادرم
در «سنندج» زندهگی میکرد
خواهرم در روستایی از دیار بکر
وان برادر نیز در اربیل
لیک من – این پارهای از قلب یک تاریخ، یک تاریخ گمگشته –
سالها شد پایبند کوچههای تنگ کرکوکم
با چنین انبوههای از مردم بیدرد و روزان و شبان سرد
من بهسان سرزمین خویش دشمنکام و بدفرجام
من بهسان سرزمین خویش تنهایم
من بهسان سرزمین خویش متروکم
(سفالینهیی چند بر پیشخوان بلوری فردا، ۱۳۹۵، ص ۴۶۹)
آوارهگی قوم کرد و آرزوی رسیدن آنها به سرزمین یگانه، خط کشیهای سیاسی و استعماری غرب که کردها را در کشورهایی چون عراق، ایران، ترکیه، سوریه و… پراکنده ساخته است، در این شعر بازتاب دارد. افزون بر این، حکومتهای تمامیتخواه با سیاستهای یگانهسازی قومی، پیوسته در تلاش هویتزدایی این قوم بزرگ بودهاند. در این شعر این اندوه سیاسی ـ تاریخی بیان شده است.
«شناسنامه جعلی» یکی از شعرهای خلیل روادی، ایستادهگی در برابر آنانی است که میخواهند هویت او را جعل کنند و هویت او را که شناسنامه تاریخ و فرهنگ او است، از او بگیرند.
بیگانهی زورمند
در سرزمین من
در شهر من
در کوچهی من
شناسنامهی مرا بررسی میکند
تا جعلی نباشد
از خشم تا مرز دیوانهگی به پیش میتازم
اما ناگهان خندهام میگیرد
زیرا این شناسنامه بهراستی جعلی است
آن را بیگانهی دیگری صادر کرده است
و واژههای زبان دیگری
در جدولهای آن آشیان گزیدهاند
اما ای تاریخ، تو گواهی
که من خود جعلی نیستم
قلب من جعلی نیست
چشم من جعلی نیست
ایمان من جعلی نیست
تبارنامهی من جعلی نیست
کُردستانی که بادبان کشتی آن
از افقهای دور، پدیدار است
جعلی نیست
ای کوهساران کردستان
هنگامی که فرزند شما
با مشت گرهکرده
با خشم فریاد میزند:
نیست،
باید پادآوای شما،
جهان را به لرزه آرد:
نیست!
نیست!
نیست!
نیست …
(همان، ص ۴۷۵-۴۷۶)
خلیل روادی از فاشیسم استخوانسوز بیگانهگان زورمند سخن میگوید. آنان شناسنامه او را بررسی میکنند؛ چون او را از هویتش جدا ساختهاند و حال در تلاش آن هستند تا مردم این هویت جعلی را از خود دانند و با این هویت جعلی زندهگی کنند.
وقتی هویت تو جعل میشود، هستی تاریخی تو رنگ میبازد. مردمان با هویت خود در تاریخ و فرهنگ حضور دارند. به زبان دیگر، این تاریخ و فرهنگ است که هویت یک قوم را میسازد.
شاعری که برای پاسداری هویت و تاریخ خود میجنگد و برپا میایستد و به فاشیسم «نه» میگوید، این دیگر پرشکوهترین گونه شعر پایداری است.
امروزه ما خود شاهد چنین فاشیسمی هستیم. شماری از فاشیستان در همهجا پیوسته در تلاش آناند تا هویت اقوام گوناگون یک کشور را در زیر چتر هویت یک قوم درآورند. فاشیسم در همهجا به بهانه وحدت ملی، میخواهد تاریخ، فرهنگ و هویت اقوام دیگر را از میان بردارد یا چنان مسخ کند که دیگر نخواهی نسبتی به آن داشته باشی!
قوم بزرگ کُرد در کشورهای ترکیه، ایران، عراق و سوریه با چنین سرنوشتی روبهرو است. حاکمان فاشیست در این کشورها، تلاش دارند تا پیوند آنان را با ریشههای تاریخی و فرهنگیشان قطع کنند. بدون تردید، این خود بزرگترین ناروایی در حق قومی است که جایگاه بزرگی در تاریخ منطقه دارد.
امروزه چنین سیاستهای سیاه، زیر نام ایجاد وحدت ملی و هویت ملی در شماری از کشورهای منطقه جریان دارد. روزگاری در ترکیه در نشستهای رسمی برای کُردان حق آن داده نمیشد تا به زبان مادری خود سخنرانی کنند. مگر با چنین سیاستهایی میشود هویت ملی ساخت؟!
فاشیسم خود این را میداند، اما این در ذات فاشیسم قومی است که پیوسته تلاش میکند تا تاریخ را به سود قوم و قبیله خود جعل کند، هویتهای قومی دیگر را از میان بردارد، یا آنگونه ناتوان سازد که دیگر توان قامت بلند کردن را نداشته باشند.
هویت ملی را ملت میسازد و ملت در نتیجه رشد و توسعه اقتصادی و فرهنگی پدید میآید، با همدیگرپذیری و فرهنگ تفاهم. هویت ملی از درهمآمیزی همه هویتهای اقوام ساکن یک کشور پدید میآید و هویت ملی باید بازتابدهنده همه هویتهای اقوام گوناگون ساکن در یک سرزمین باشد.
در چنین کشورهایی، هویت یک قوم به تنهایی خود نمیتواند به هویت همهگانی بدل شود. اگر حاکمان فاشیست چنین بخواهند، باید در برابر آنان ایستاد و مبارزه کرد؛ برای آنکه با فاشیسم نه ملت ساخته میشود و نه هم هویت ملی.
خلیل روادی در شعر کوتاه «تنها خواهشی دارم» مخاطب جهانی دارد. سیاستها و سیاستگرانی را مخاطب میسازد که روی خط لگدکوبی شرف و آزادی انسانها ایستادهاند. او در این شعر به سرزنش جهانی پرداخته است که اختیار خود را در دست آنانی داده است که از شرافت انسانی فاصله گرفتهاند. بدون تردید، آنانی که شرافت و آزادی دیگران را لگدکوب میکنند، خود را نیز از شرافت و آزادی تهی میسازند و به روسپیان سیاسی بدل میشوند.
ننگ بر من باد!
نفرین بر من باد!
اگر از شما چیزی بخواهم
تنها خواهشی دارم، این است که به روسپیان سیاسی
قرص ضد حاملهگی بدهید
تا نسل بیشرفان افزونی نیابد
(همان، ص 494)
سیاست مدیریت، دانش و هنر رهبری جامعه است؛ اما آنانی که به نام مردم، وطن و آزادی، در تلاش رسیدن به اهداف خود و رسیدن به منافع خانوادهگی و گروهی خود هستند، در حقیقت روسپیان سیاستاند. اگر نسل چنین سیاستگرانی انقراض یابد، این دیگر کمال خوشبختی جامعه است. زبان ظنزآلود این شعر، تاثیرگذاری آن را چند برابر کرده است.
از دستور دشمن سرپیچی ،کردن خود مقاومت است و شعری که از خواستههای دشمن سرپیچی میکند، شعر پایداری است. برای آنکه شعر پایداری با نه گفتن به دشمن هستی مییابد، نه با تفاهم با آن.
روادی در شعر بلند «بیدستور شما» شاعر سرکشی است که دستور دشمن را نمیپذیرد و از مقاومت نسل آینده سخن میگوید.
به دستور شما
هنگامی که میخواهم از کوچهی خویش عبور کنم
پاسبانان از من، نام شب میخواهند.
به دستور شما
ارابههای پولادین
در خیابانهای شهر من
بذر مرگ میافشانند
به دستور شما
پاهای شاعران را به جریان برق وصل میکنند
به دستور شما
فرومایهترین مزدوران
واژهی مقدس آزادی را به دار میآویزند
اما بیدستور شما
گیاهان سرزمین من
از خاک بهدر میآیند
بیدستور شما
درختان سرزمین من
بارور میشوند
و سایه میگسترانند
بیدستور شما
رودباران سرزمین من
به خاک سرزمین من
و سفرههای مردم من
شادابی و عطر و برکت میبخشند
بیدستور شما زنان سرزمین من
نوزادان خویش را
– دشمنان آیندهی شما را ـ
شیر میدهند و نوازش میکنند
بیدستور شما
شاعران سرزمین من
شعر میسرایند
و بر شما نفرین میفرستند
(همان، ص۴۷۰-۴۷۱)