محرومیت دختران از آموزش یکساله شد. طالبان در ۱۲ ماه گذشته هیچ اقدام عملی مبنی بر بازگشایی مکاتب متوسطه و لیسههای دخترانه روی دست نگرفتهاند. ممانعت طالبان از رفتن دختران نوجوان به مکتب، بارها انتقاد شهروندان و نهادهای بینالمللی را در پی داشته است؛ انتقادهایی که نتوانسته طالبان را وادار به بازگشایی مکاتب دخترانه کند. بیتوجهی طالبان به خواستهای پیهم شهروندان و نهادهای بینالمللی مبنی بر بازگشایی مکاتب دخترانه، این بار انتقاد تند سازمان ملل متحد و یوناما را به همراه داشته است. سرپرست معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان سال گذشته را «غمانگیز» برای دانشآموزان دختر و «شرمآور» برای طالبان توصیف کرده و هشدار میدهد که ادامه این وضعیت برای نسلی از دختران و آینده افغانستان زیانبار خواهد بود.
مارکوس پوتزل، سرپرست معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) روز یکشنبه، 27 سنبله، در بیانیهای از بسته ماندن مکاتب متوسطه و لیسههای دخترانه در افغانستان انتقاد کرده است. آقای پوتزل سیاست طالبان در یک سال گذشته در برابر زنان را تبعیضآمیز توصیف کرده و گفته: «این سالگرد غمانگیز، شرمآور و کاملاً قابل اجتناب بوده است.» آقای پوتزل محرومیت دختران از آموزش را ناقض اساسیترین حقوق دختران و زنان توصیف کرده و افزوده، این اقدام طالبان «خطر به حاشیه راندن، خشونت، استثمار و سوءاستفاده از دختران را افزایش میدهد و بخشی از طیف گستردهتری از سیاستهای تبعیضآمیزی است که زنان و دختران را از زمان قدرتگیری طالبان هدف قرار میدهد.»
به باور سرپرست معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان، محرومیت دختران از آموزش توجیهناپذیر است و در هیچ نقطه دیگر جهان چنین نیست. سرپرست یوناما هشدار میدهد که محرومیت دوامدار دختران از آموزش میتواند در آینده ناامنی، فقر و بحرانهای دیگری را در افغانستان افزایش دهد.
افزون بر این، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز روز یکشنبه، 27 سنبله، در توییتی نوشته است: «روز یکشنبه، یک سال از ممنوعیت حضور دختران در لیسههای افغانستان میگذرد. یک سال کسب دانش و فرصت ضایعشده هرگز باز نخواهد گشت.» آقای گوترش میافزاید: «دختران به مکتب تعلق دارند. طالبان باید اجازه دهند آنان به مکتب بازگردند.»
این در حالی است که طالبان 33 روز پس از تسلط بر افغانستان، به تاریخ 27 سنبله سال گذشته درب مکاتب دورههای ابتداییه، متوسطه و لیسهها را به روی دانشآموزان پسر باز کردند. این گروه با نشر خبرنامهای از بازگشایی مکاتب ابتدایی به روی دختران نیز خبر دادند، اما اعلام کردند که تصمیمشان درباره بازگشایی مکاتب متوسطه و لیسههای دخترانه را بهزودی همهگانی خواهند ساخت. اکنون یک سال از این تعهد طالبان سپری شده است، اما دانشآموزان دختر بالاتر از صنف ششم هنوز هم اجازه حضور در مکتبها را ندارند.
طالبان تاکنون به اظهارات تازه و تند دبیرکل سازمان ملل متحد و سرپرست یوناما درباره بازگشایی مکاتب متوسطه و لیسههای دخترانه واکنشی نشان ندادهاند؛ اما پیش از این مسوولان وزارت معارف طالبان دلایل مختلفی برای ممنوعیت دختران بالاتر از صنف ششم از آموزش ارایه کردهاند. طالبان در یک سال گذشته هرچند مخالفتشان با بازگشایی مکاتب دخترانه را بهگونه صریح اعلام نکردهاند، اما گزارشها میرسانند که رهبران طالبان در این باره نظر واحدی ندارند.
افزایش فشارهای جامعه جهانی بالای طالبان
اظهارات تند سرپرست معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان درباره محدودیت طالبان بالای دانشآموزان دختر با استقبال زنان معترض و فعالان حقوق زن روبهرو شده است. زنانی که در یک سال گذشته همواره روی بازگشایی مکاتب دخترانه از سوی طالبان تأکید دارند، از جامعه جهانی میخواهند که معافیت سفر رهبران طالبان لغو شود و این گروه با تحریمهای جدی جامعه جهانی روبهرو شوند.
زهره کریمی، از زنان معترض در کابل در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید: «یک سال مکمل زنان روی جادهها ایستادهگی کردند و برای بازشدن درب مکاتب دختران حتا صدها قربانی در گوشهوکنار افغانستان دادیم، روانه زندان شدیم، اما بازهم نتیجه مطلوبی به دست نیاوردیم.» خانم کریمی میافزاید: «طالبان با این کارشان نشان دادند که با هیچ نُرم قبولشده جهانی مطابقت ندارند. پس باید بالای طالبان فشار بیشتر وارد شود؛ از قبیل لغو معافیت سفر رهبرانشان و تحریم جدی طالبان از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد.»
مرضیه احمدی، فعال حقوق زن، به روزنامه 8صبح میگوید که به نظر نمیرسد طالبان از این خواستشان کوتاه بیایند؛ چون کشمکشهایی که در میان آنان است به این سادهگی ممکن نیست اختلافهای ایدیولوژیک میانگروهیشان به سادهگی حل شود. خانم احمدی میافزاید: «حتا اگر مکتبهای دخترانه باز شود، نصابی حاکم خواهد شد که بدتر از نصاب مدارس دینی طالبان در پاکستان خواهد بود.» از اینرو، این فعال حقوق زن از جامعه جهانی میخواهد تا بالای طالبان فشار بیاورد که پیش از بازگشایی مکاتب دخترانه «مصونیت نصاب آموزشی قبلی» را تأمین خواهند کرد.
مریم حداد، از زنان معترضی است که بارها برای دادخواهی آزادی زنان و بازگشایی مکتبهای متوسطه و لیسههای دخترانه به جادهها برآمده است. او میگوید: «هر کسی که در برابر این گروه تروریستی صدا بلند کند، به نحوی سرکوب میشود. زنانی که دست به اعتراض میزنند از طرف شب از خانههایشان بازداشت، شکنجه و تهدید میشوند.» خانم حداد با انتقاد از جامعه جهانی میافزاید: «جامعه جهانی امروز در برابر وضعیت جاری در افغانستان کر و کور شده و وضعیت جاری را نمیبیند.» او از جامعه جهانی میخواهد که بالای طالبان فشارهای بیشتری وارد کند تا این گروه حاضر شود زمینهای را فراهم کنند که زنان افغانستان بتوانند درس بخوانند، کار کنند و آزادانه فعالیت داشته باشند.
دلایل طالبان برای منع دختران از آموزش
طالبان در یک سال گذشته دلایل مختلفی برای منع دختران از رفتن به مکتب ارایه کردهاند که بر منبای آن روی بازگشایی مکاتب دخترانه تصمیم نهایی گرفته نشده است. تغییر لباس، تغییر نصاب آموزشی در مطابقت با قوانین شرعی و سنتی، علتهای فرهنگی و مشکلات اقتصادی از دلایلیاند که تا این دم از سوی طالبان ارایه شده است.
در تازهترین مورد، نورالله منیر، سرپرست وزارت معارف طالبان، به تاریخ 20 سنبله، ۱۴۰۰ در جریان سفرش به ولایت ارزگان گفته است که شهروندان در شرایط کنونی خواهان بازگشایی مکاتب دخترانه بالاتر از صنف ششم نیستند. او افزوده است: «مردم دوست ندارند که دخترانشان در شرایط فعلی درس بخوانند. اگر به اصول مردم توجه نشود، مردم شورش میکنند.» این اظهارات سرپرست وزارت معارف طالبان با موجی از انتقادها و مخالفتهای شهروندان مواجه شده است.
آگاهان سیاسی به این باورند که طالبان از بسته بودن مکتبها بهعنوان ابزار فشار بر جامعه جهانی استفاده میکنند. احتمال دیگری که در یک سال گذشته در داخل کشور مطرح بوده این است که طالبان دیدگاه قبیلهای را بر سایر شهروندان تحمیل میکنند؛ اما طالبان این اتهامها را رد کرده و میگویند که به زودی درباره بازگشایی مکاتب دخترانه تصمیمشان را همهگانی خواهند ساخت.
واکنشهای داخلی به بازگشایی مکاتب دخترانه
محرومیت دختران بالاتر از صنف ششم از رفتن به مکتب در یک سال گذشته انتقادهای زیادی را در پی داشته است. دانشآموزان دختر که در ۱۲ ماه گذشته اجازه رفتن به مکتب را از سوی طالبان کسب نکردهاند، بارها دست به اعتراض زدهاند. اعتراض دانشآموزان دختر با انجام مصاحبهها در رسانههای دیداری و رسانههای اجتماعی همواره مشهود بوده است. در تازهترین مورد، گروهی از دانشآموزان دختر ملبس به لباس مکتب در شهر گردیز، مرکز پکتیا، دست به اعتراض زدند. این دختران بامداد روز شنبه، 19 سنبله، در برابر ریاست معارف ولایت پکتیا تجمع کردند و خواهان بازگشایی هرچه زودتر مکاتب متوسطه و لیسههای دخترانه شدند.
از سوی دیگر، زنان در یک سال گذشته اعتراضهای گستردهای را در جادههای پایتخت، بلخ، هرات، ولایتهای دیگر و شبکههای اجتماعی علیه طالبان به راه انداختهاند تا مکاتب دخترانه را بازگشایی کنند. در آخرین مورد، دهها زن معترض در 22 اسد امسال در شهر کابل دست به دادخواهی زدند. آنان با سر دادن شعار «نان، کار و آزادی» خواستار تأمین حقوقشان از سوی رژیم حاکم در کشور شدند. زنان دادخواه علت اعتراضشان در آستانه یکسالهگی حاکمیت طالبان بر افغانستان را محرومیت زنان از عرصههای آموزش، کار، مشارکتهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عنوان میکنند. این گردهمایی اعتراضی در نزدیکی وزارت معارف، در منطقه دهافغانان شهر کابل برگزار شد؛ اما صدای دادخواهی این زنان در نخستین لحظات با شلیکهای هوایی افراد طالبان خاموش شد. طالبان همواره اعتراضات زنان را سرکوب کرده و شماری از زنان معترض را در ماههای نخست حاکمیتشان بر کشور شکنجه و زندانی نیز کردهاند.
در کنار دانشآموزان و زنان، شماری از چهرههای سیاسی نیز مخالفتشان را از بسته ماندن مکاتب دخترانه بالاتر از صنف ششم ابراز کردهاند. حامد کرزی از شخصیتهایی است که بارها روی بازگشایی مکاتب دخترانه در کشور تأکید کرده است. رییسجمهور پیشین کشور هفته گذشته (۱۰، سنبله) در واکنش به اعتراض دانشآموزان دختر در پکتیا در صفحه فیسبوکش نوشت: «صدای دختران متعلم در پکتیا برای بازشدن دوباره مکاتبشان، صدای همه دختران ما و خواست ملت افغانستان میباشد. صدای دختران برای باز شدن مکاتب صدای عزت، پیشرفت و به پا ایستاد شدن کشور عزیز ما است.» او از طالبان خواست اجازه دهند دختران این سرزمین به مکتب بروند تا افغانستان بتواند با تکیه بر بازوان توانمند جوانان آموزشیافته از نیامندیهای کنونی رهایی یابد.
این همه در حالی است که براساس تخمین معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) حدود یک میلیون دختر نوجوان بین سنین 12 تا 18 سال چشم به بازگشایی مکاتب متوسطه و لیسههای دخترانه دارند تا به فراگیری آموزش ادامه دهند. با این وصف سرپرست یوناما با ابراز نگرانی از ادامه سیاست تبعیضآمیز طالبان علیه زنان، بار دیگر از این گروه میخواهد که از اقدامات محدودکننده در برابر زنان و دختران دست بردارند.
مکاتب دخترانه و به رسمیت شناخته شدن رژیم طالبان
از آن جایی که آزادی زنان بهعنوان یکی از عناصر مهم دولت فراگیر شناخته میشود، رفع محدودیت بر کسب آموزش دختران میتواند طالبان را گامی به سوی به رسمیت شناخته شدن نزدیک کند؛ اما طالبان به این اصل باورمند نیستند و از همینرو به خواستهای آزادی زنان در کشور تمکین نمیکنند. نمایندهگان جوامع غربی و کشورهای همسو با تشکیل دولت فراگیر در افغانستان همواره روی آزادی زنان، به ویژه بازگشایی مکاتب دخترانه تأکید کردهاند.
ضمیر کابلوف، نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان، دو روز پیش در یک مصاحبه اختصاصی با شبکه تلویزیونی «اسپونتیک» روسیه گفته است که به رسمیت شناختن رژیم طالبان از سوی دولت روسیه به سیاستهای داخلی و خارجی این گروه وابسته است. به گفته او، تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان یکی از شرایط اساسی برای به رسمیت شناخته شدن رژیم طالبان است و بازگشایی مکاتب دخترانه یکی از عناصر مهم تشکیل حکومت فراگیر است.
همچنان مارکوس پوتزل، سرپرست معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) در بیانیه دیروزش ایجاد شرایط مساعد برای شهروندان افغانستان را در حال حاضر از مسوولیتهای گروه طالبان دانسته و تأکید کرده: «جامعه بینالمللی همچنان آماده حمایت از دولتی است که نماینده همه مردمش باشد و به حقوق آنان احترام بگزارد.»
پیش از این، آرنوت پاولز، رییس هیأت اتحادیه اروپا برای افغانستان، در ماه اسد امسال بازگشایی مکاتب دخترانه و ایجاد دولت فراگیر در افغانستان را مهمترین خواستهای جامعه جهانی از طالبان عنوان کرده است.
با این همه، پافشاری طالبان بر مسدودماندن مکاتب دخترانه بالاتر از صنف ششم نگرانیهای زیادی را در سطح افغانستان و جهان به دنبال داشته است. هنوز روشن نیست که طالبان چه زمانی مکاتب دخترانه را بازگشایی خواهند کرد.