در سپتامبر سال 2013، شی جینپینگ، رییسجمهور چین، پرده از بزرگترین طرح اقتصادی تاریخ برداشت. مگا پروژه، موسوم به یک کمربندـیک جاده، کمربند مهم و بزرگترین پروژه اقتصادی، سياسي و بينالمللي چین در شرايط كنونی است. چين با اين طرح، اهداف بزرگي را در زمينه رشد اقتصادي، امنيت انرژي، گسترش حوزه نفوذ و تأثيرگذاري در مناطق مختلف، دسترسي به بازارهاي جهاني و نيز ايجاد راههاي ارتباطي و حملونقل مقرون به صرفهتر دنبال ميكند. اين ايده به دنبال تسهيل و تأمين انتقال انرژي، كالا و نزديک کردن نقاط مختلف دنیا به سوي كشور چين است. این پروژه 64 درصد کل کشورها را در بر میگیرد و به دو بخش راه ابریشم زمینی و راه ابریشم آبی تقسیم میشود. در اصل ایده این پروژه بلندپروازنه از راه ابریشم سنتی میآید که برای سالیان متمادی مسیر انتقال کاروانهای تجارتی از شرق دور به اروپا بوده است. در حقیقت این طرح و این پروژه خیز بلند چین برای قدرت هژمونی شدن جهانی است و همچنان به چالش کشیدن رقیب اصلی یعنی ایالات متحده.
در میان تمام کشورهای حاضر در این پروژه، پاکستان یکی از کلیدیترین و مهمترین کشورها است. پاکستان به چندین دلیل برای چین اهمیت دارد. اول اینکه پاکستان به لحاظ جغرافیایی یک موقعیت استراتژیک را در جنوب آسیا در اختیار دارد و مسیر یا دروازه ورود به آسیای مرکزی است. پاکستان به لحاظ جغرافیایی با چهار کشور مرز مشترک دارد: افغانستان در شمال، چین در شمال شرق، هند در جنوب و ایران در غرب. این موقعیت ناب استراتژیک همراه با دو بندر مهم گوادر و کراچی به اهمیت این کشور میافزاید. مزیت دیگری که این کشور برای چین دارد، رقابت و تنش ذاتی پاکستان با هند است. چون هند تنها رقیب چین در آسیا است که ادعای قدرت و نفوذ دارد. به عبارت دیگر، پاکستان و چین محورهای مشترک فراوان دارند و تنش با هند یکی از اصلیترین آنها است. به صورت کلی، در بازی جهانی قدرت، چین با پاکستان در یک محور قرار میگیرد و هند با ایالات متحده.
سرمایهگذاری چین در پاکستان
چين به عنوان بزرگترين شريک تجاري پاكستان، در سال 2014 ميلادي چندين توافقنامه مهم بهويژه در زمينههاي عمراني با پاكستان امضا كرده كه قرارداد احداث میدان هوایی در بندر گوادر در جنوب غرب پاكستان، قرارداد ساخت چند نيروگاه برق، احداث چند بزرگراه مهم و ايجاد مراكز تحقيقاتي مشترک در زمينه فناوري، توليد انرژي برق آبي تنها برخي از قراردادهاي عقد شده ميان اسلام آباد و پکن است. علاوه بر روابط تجاري، دو كشور همكاري قابل توجهي را در طرحهاي سرمايهگذاري مشترک آغاز كردهاند. اين همكاري عمدتاً از سوي چينيها در پاكستان در حال انجام است كه مصداق بارز آن توسعه و تجهيز بندر گوادر، احداث شاهراه ساحلي مكران، احداث شاهراه قرهقروم و كمک به سيستم ريلي پاكستان است. همچنين، دولت چين با سرمايهگذاري 200 ميليون دلاري در ايجاد و تجهيز سيستم راهآهن پاكستان، تأمين لوكوموتيو مورد نياز راهآهن اين كشور و اتصال راهآهن پاكستان به چين موافقت كرده است. يكي ديگر از طرحهاي مهم اقتصادي بين چين و پاكستان كه در سالهاي اخير در دستور كار دو كشور قرار گرفته، بحث احداث جاده ابريشم چين است كه بخشي از آن تحت عنوان دهلیز اقتصادي چين و پاكستان شناخته ميشود كه براي هر دو طرف بسيار سودمند به نظر ميرسد. احداث اين كريدور از مبدأ آن در بندر گوادر در جنوبغرب پاكستان تا مقصد آن در شهر کاشغر واقع در ایالت سينگيانگ در غرب چين، شامل سه بخش مهم و موازي خطوط حملونقل جادهاي، ريلي، خط لولههاي انتقال انرژي و عمليات احداث خطوط جادهای است.
از طرفی، مهمترین مسیر یا همان جاده اصلی پروژه مگا از پاکستان میگذرد. مسیر (CPEC) یا همان دهلیز اقتصادی چین و پاکستان مهمترین مسیر این پروژه است که چین را به غرب آسیا از مسیر ایران و بعد از آن به ترکیه و شرق اروپا وصل میکند. همچنان دو بندر مهم تجارتی (گوادر و کراچی) را نیز در اختیار این پروژه قرار میدهد و سهولت بیشتر را برای چین در امر رسیدن به کشورهای خاورمیانه و افریقا ایجاد میکند. از این دهلیز اقتصادی یا کریدور اقتصادی به عنوان «تغییر دهنده بازی» ژیوپلیتکی در آسیا یاد میکنند. این پروژه در سال 2015 معرفی شد و قرار است تا سال 2030 تکمیل شود. ارزش مجموعی این پروژه بالغ بر 50 بیلیون دالر است که بزرگترین قرارداد اقتصادی میان چین و پاکستان است.
منبع: The China Project
این نقشه به خوبی اهمیت این پروژه را میرساند. اقلام تجارتیای که در غرب چین تولید میشود، به راحتی از این مسیر به بازارهای جهانی میرسد تا مسیر بندر شانگهای. این مسیر هم هزینه را کم میکند و هم در وقت صرفهجویی میکند.
اكثر سياستگذاران پاکستانی کریدور اقتصادی چین و پاکستان را يک كمک چشمگير به اقتصاد پاكستان ميدانند. براي چين، اين پروژه مشكل اتصال متقابل با منطقه خليج فارس، آفريقا، اروپا و آسياي مركزي را كاهش خواهد داد. علاوه بر اين، کریدور اقتصادی چین و پاکستان به عنوان فرصتي براي شكلگيري نظم اقتصادیـسياسي در آسياي مركزي با ارتقای شبكههاي تجاري، همكاريهاي سياسي و تبادل فرهنگي ترسيم شده است. ابعاد بزرگ كريدور اقتصادي چين پاكستان موجب شده است که اين ابرپروژه زيرساختي، قدمی براي تحولات بنيادين اقتصادي كشور پاكستان، به ويژه در حوزههاي حملونقل، ترانزيت و ساختمان محسوب شود. اين پروژه علاوه بر ايجاد ارزش افزوده و رشد اقتصادي در داخل كشور پاكستان، ميتواند نقشي اساسي در تقويت جايگاه منطقهاي پاكستان نيز داشته باشد.
تهدیدات امنیتی و نگرانی چین
در دو سال اخیر امنیت پاکستان به شدت دگرگون شده است و تعداد حملات تروریستی به صورت بیسابقهای افزایش یافته است. افزایش حملات در دو ایالت خیبر پختونخوا و بلوچستان زنگ خطری بود برای ابرپروژه یک کمربندـیک راه. تحلیلگران پاکستانی معتقدند که حمله در منطقه ژوب ربط مستقیم به پروژه یاد شده داشته است. این دو از مسیرهای اصلی این دهلیز است که کاشغر را به آبهای آزاد وصل میکند. در دو سال اخیر چندین حمله بر چینیها در پاکستان نیز صورت گرفته است که مهمترین آن حمله به استادان چینی در شهر کراچی بود. افزایش حملات به شدت نگرانی چین را برانگیخته است و آنها احساس میکنند که سرمایهگذاری هنگفت آنها در حال از بین رفتن است. برای همین چین و پاکستان تلاش فراوان دارند که طالبان را در افغانستان قانع کنند تا دست از حمایت از گروههای شورشی در نوار مرزی بکشد. در کنار تهدیدی که تحریک طالبان پاکستان برای این ابرپروژه به وجود آورده، جداییطلبان بلوچ نیز تهدید دیگری برای این ابرپروژه هستند. این نیروها به دلیل مخالفت سیاسیای که دولت پاکستان و چین دارند، این پروژه را بایکات کردهاند و تلاش میکنند مسیر این پروژه را ناامن کنند. قابل یادآوری است که گزارشهایی موجود است که نیروهای جداییطلب با هند همسو هستند. با قبول کردن این فرض، میتوان درک روشن از قضیه به دست آورد.
به هر صورت، چینیها شدیداً نگران این پروژه بزرگ هستند و به این نگرانی هر روز افزوده میشود.