در سال 2010 پس از سالها نزاع و سپس بحثهای طولانی، افغانستان و پاکستان یک توافقنامه تجارتی جدید امضا کردند. انوارالحق احدی، وزیر تجارت وقت کشور و مخدوم محمدامین فهیم، وزیر تجارت وقت پاکستان، در پای سندی امضا کردند که در مورد موفقیت آن از همان ابتدا شک و تردیدهای بسیار جدی مطرح بود. آن زمان، امضای این توافقنامه چند روزی سیاستمداران و رسانهها را درگیر کرده بود. امضای این توافقنامه، یک گام بزرگ و موفقیت غیرقابلانکار برای حکومت آقای حامد کرزی به حساب میآمد و شخص حامد کرزی نیز با آن مدتی مانور رفت. با این حال، تردیدها به دلیل رفتاری بود که پاکستان نسبت به افغانستان دارد و حالا هم این توافقنامه بهدرستی تطبیق نمیشود.
براساس توافقنامه تجارتی افغانستان و پاکستان، موترهای باربری تاجران افغانستان میتوانند به بنادر مهم پاکستان در خاک این کشور بروند و کالا انتقال دهند. سه بندر مهم پاکستان در توافقنامه ذکر شده است که موترهای تاجران افغانستان میتوانند به آنجا بروند: بندر کراچی، بندر گوادر و بندر قاسم. همچنان تاجران افغانستان میتوانند از طریق بنادر واگه و سوست اموال خود را به هند و چین صادر کنند. با این حال، محدودیتی هم بر فعالیت تاجران افغان در این توافقنامه وضع شده است که آنها نمیتوانند اموال هندی را از بندر واگه به افغانستان وارد کنند.
این توافقنامه که برای اولینبار زمینه ورود موترهای باربری تاجران افغانستان به خاک پاکستان را فراهم کرده، برای تاجران پاکستان نیز سهولتهایی را در نظر گرفته است. در بدل سهولتهایی که برای تاجران افغان در بنادر پاکستان در نظر گفته شده، تاجران پاکستانی میتوانند با موترهای پاکستانی اموال خود را از طریق افغانستان به آسیای میانه صادر کنند. آسیای میانه برای پاکستان بازار بسیار خوبی است. این منطقه که شامل پنج کشور میشود، چشم کشورهای بسیاری را گرفته است. کشورهای دور و نزدیک برای تصاحب این بازار، وارد یک رقابت شدید شدهاند. کشوهای قدرتمندی مانند ایالات متحده امریکا و چین نیز در این میدان بهسختی باهم رقابت میکنند. در این میان، پاکستان در چند دوره برای دستیافتن به این بازار تلاش کرده است. برای پاکستان که فاصله جغرافیایی زیادی با آسیای میانه ندارد، این بازار بسیار بهصرفه است. با این حال، تجارت میان آسیای میانه و پاکستان به افغانستان امن نیاز دارد؛ جایی که نیم قرن است با امنیت نسبت چندانی ندارد. در سالهای 2015 و 2016 این کشور بسیار تلاش کرد تا سهم خود را از بازار آسیای میانه بردارد. در ماه می 2016 یک نمایشگاه زنجیرهای کلان برای معرفی کالای پاکستانی از سوی دولت و تاجران پاکستان در آسیای میانه برگزار شد، در حالی که چند ماه قبل از آن نیز در فاصله اندکی، دو نمایشگاه مشابه از سوی پاکستان در آسیای میانه برگزار شده بود. توافقنامه تجارتی بین افغانستان و پاکستان، زمینه دسترسی پاکستان به این بازار را فراهم کرده است.
این توافقنامه یک سال پس از امضا، به مرحله اجرایی رسید. با این حال، پاکستان هرازگاهی برخی از مواد آن را نادیده میگیرد. در زمان جمهوریت، ورود موترهای باربری پاکستان به خاک افغانستان، بدون مزاحمت صورت میگرفت، اما پاکستان گاهی مزاحمتهایی خلق میکرد. در دوونیم سالی که کشور به کام طالبان سقوط داده شده، نیز وضعیت تجارت و ترانزیت میان دو کشور پرچالش بوده است. از طالبان بهعنوان یک گروه نیابتی پاکستان یاد میشود که توسط این کشور ایجاد و تقویت شده، سپس تسلیح گردیده و در نهایت به قدرت رسانده شده است. زمانی که پس از حادثه 11 سپتامبر این گروه از قدرت برافتاد، به پاکستان رجعت کرد و در همانجا به کالبد بیروح آن جان دوباره دمیده و سپس از همانجا به میدان فرستاده شد. مقامها در پاکستان به دلیل حمایتهایی که از طالبان کردهاند، حالا با افغانستان تحت کنترل این گروه مانند یک مستعمره برخورد میکنند. برای همین، هر بندی از توافقنامه را اگر نیاز نبینند، نادیده میگیرند و اگر لازم ببینند، همه این توافقنامه را از مرحله اجرایی خارج میکنند. حالا که طالبان برای پاک کردن لکه وابستهگی به پاکستان گاهی در برابر اسلامآباد شاخ و شانه میکشند، پاکستان در چندین مرحله مرزها میان دو کشور را بسته و به تاجران افغان دهها میلیون دالر خسارت زده است.
باری، سه ماه پیش اسلامآباد رسما ورود 112 قلم جنس به افغانستان از طریق بنادر پاکستان را منع کرد. این اقلام شامل ۱۷ نوع لباس، انواع پلاستیک، وسایل نقلیه، چای، میوههای خشک و تازه، لوازم خانهگی، لوازم آرایشی، پرزههای موتر، سگریت و دهها قلم مواد صحی میشود. این کشور علاوه بر فیس ترانزیت، بر برخی اجناسی که توسط تاجران افغان از بنادر پاکستان وارد کشور میشود، 10 درصد مالیه هم وضع کرده است. به دلیل انتقادهای تاجران افغان، آن زمان برای یک مدت طولانی حداقل چهار هزار و 500 کانتینر تاجران افغان را در بندر کراچی توقف داده بود که روزانه میلیونها دالر به تاجران افغان خسارت وارد میکرد. این خسارت شامل فاسد شدن کالاهای سریعالفساد و پرداخت کرایه برای کانتینرهایشان میشد. از سوی دیگر، امسال هر بار که میوه یا سبزی افغانستان وارد بازار میشد، پاکستان مرزها را به بهانهای میبست تا آن اجناس فاسد شود. افغانستان به دلیل اینکه سردخانه ندارد، نمیتواند میوههای تازه و سبزیجاتش را برای مدتی طولانی نگه دارد.
حالا هم اسلامآباد هر پنج مرز تجارتی میان افغانستان و پاکستان را بسته است. بستن این مرزها، به اقتصاد شکسته هر دو کشور آسیب میزند، اما گویا حاکمان دو کشور چندان پروای این مساله را ندارند. اگر این مرزها برای مدتی طولانی بسته بمانند، سیب افغانستان در این طرف مرز فاسد خواهد شد و دست پاکستان از بازار آسیای میانه کوتاه خواهد ماند. بستن این مرزها، پیش از همه به مردم فقیر دو کشور آسیب میزند. تاجران برای جبران خسارات خود، اجناس را با قیمت بلندتر به بازار عرضه میکنند و مصرفکنندهگان فقیر در دو کشور، بهخصوص در افغانستان، مجبور میشوند هزینه اضافی آن را تحمل کنند. پس از آن، تاجران و در نهایت دولتها در دو کشور از رهگذر بستن مرزها آسیب اقتصادی میبینند. بنابراین، اگر مرزها به هر علتی بسته شده باشند، آن علت باید از بین برده شود. بسته ماندن طولانی این مرزها، نه به نفع جنرالان پاکستانی است و نه به سود جنگجویان طالبان افغان و نه به سود مردم دو طرف مرز.