اکثریت مردم افغانستان از گسترش فقر در کشور بهشدت ابراز نگرانی میکنند. آنان میگویند که تداوم فقروبیکاری، سیطره ناامیدی را در تمام حوزههای زندهگی افزایش داده و با ادامه وضعیت، افغانستان شاهد فاجعه جدیدتر خواهد بود. به گفته آنان، فقر روزافزون، بحران سربسته و خاموش در کشور است که در کشوگیرهای سیاسی و تنشهای منطقهای به فراموشی سپرده شده است. بسیاری از کسانی که به مناطق دوردست افغانستان سفر کردهاند، روایتهای تکاندهنده و تلخی از وضعیت مردم دارند. آنان میگویند که بهدلیل تهدیدات امنیتی نمیتوانند لب بگشایند ورنه قصهها و غصههای دردناک از روزگار تلخ مردم دارند. در پی بیکاری دوامدار، قدرت خرید مردم نیز بهشکل بیپیشینه کاهش یافته و درآمد بیش از ۹۱ درصد خانوادهها صرف غذای روز و شب میشود. بیکاری متداوم، افزون بر کاهش قدرت خرید مردم، تورم منفی را نیز افزایش داده و باعث کاهش واردات کشور شده است. در عین حال، بسیاری از شهروندان کشور میگویند که رژیم طالبان بهجای سرمایهگذاری برای بهبود زندهگی مردم، منابع را برای رشد بنیادگرایی و حمایت از گروههای تروریستی به مصرف میرساند. با این حال، بانک جهانی در گزارش تازه خود گفته که اقتصاد افغانستان با آینده تاریک روبهرو است.
بسیاری از مردم در ولایتهای مختلف از وضعیت بد روزگار و اقتصاد در حال سقوط خود شکایت دارند. آنان میگویند که با گذشت هر روز فقیرتر میشوند و امید خود را نسبت به زندهگی و آینده بهتر از دست میدهند. شماری از افراد که در این گزارش با آنان صحبت شده، تایید کردهاند که در صورت تداوم فقر، توانایی رزمیدن برای زنده ماندن را از دست خواهند داد. به گفته آنان، اگر زمینه فرصتهای شغلی مهیا نشود، فاجعه بزرگ انسانی نیز رخ میدهد.
این باشندهگان کشور میگویند که بحران فقر در افغانستان در نتیجه تنشهای منطقهای و چالشهای سیاسی فراموش شده است. آنان با نگرانی از به حاشیه رفتن افغانستان، تاکید میورزند که برای بازتاب وضعیت فاجعهبار افغانستان باید اطلاعرسانی دقیق و به موقع صورت گیرد و نباید اجازه داد که تنش در منطقه بر عمر حاکمیت طالبان بیفزاید.
بازمحمد که به قول خودش عمری را در فقر و تنگدستی سپری کرده، چنین وضعیت را شاهد نبوده است. او میگوید که در گذشته اگر یک فرد نادار بود همسایهای در به دیوارش نان داشت، اما امروز همه در یک حالت قرار دارند.
این مرد که چالشهای روزگار کمرش را خم کرده، میافزاید: «در تمام عمر فقر را با گوشت و پوست خود تجربه کردهام. اما سابق خوب بود، اگر ما فقیر بودیم همسایه ما نان داشت، امروز پادشاه و گدا در یک وضعیت قرار دارند.»
برخی از باشندهگان مناطق روستایی کشور نیز میگویند که نانی برای خوردن و امیدی برای زندهگی کردن ندارند. آنان ادعا میکنند که ماهها در وعده غذاییشان بیشتر از یک نان خشک و یک گیلاس چای تلخ چیز دیگری وجود ندارد.
شریفالله، یکی از باشندهگان ولایت غور، میگوید: «به حدی فقیر شدیم که توانایی پیداکردن یک لقمه نان خشک را نداریم. در طول ماه از روغنی [غذایی که با روغن پخته میشود] خبری نیست. موسسات کمک هم اگر میکنند نصفش را واسطهدارها میگیرند و نصفش را طالبان، به مردم غریب چیزی نمیرسد. کار هم نیست. اکثریت جوانها به ایران میروند اما در آن جا کار پیدا نمیتوانند و گرسنه و تشنه رد مرز میشوند.»
برخی از کارمندان موسسات بینالمللی و داخلی که به بخشهای مختلف افغانستان سفر کردهاند نیز وضعیت اقتصادی مردم را ناگوار و بد توصیف میکنند. به گفته آنان، وضعیت عمومی در کشور نگرانکننده است و اقتصاد مردم روز به روز خرابتر شده میرود.
فردوس (نام مستعار)، کارمند ارشد یکی از موسسات بینالمللی، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «واقعاً فقر بیداد میکند. وضعیت به حدی نگرانکننده و دردناک است که قابل بیان نیست. وقتی به طرف مردم که میبینی دل آدم به درد میآید. از رفاه و عرضه خدمات خبری نیست، همه در تقلای نجات از مرگ هستند و با دیدن یک کارمند موسسه خوشحالی بر چشمانشان برق میزند.»
این کارمند موسسه در مورد دستبرد به کمکهای بشری از سوی طالبان میگوید: «از خرد تا کلان اینها [طالبان] سهم میخواهند. علنی درخواست حق میکنند و هیچ باکی هم ندارند. موسسات برای امرار و چرخش کارشان مجبورند برایشان باج دهند. طالبان انجیاو ساختهاند و از موسسات میخواهند که پروژهها را به انجیاوهای وابسته به خودشان بدهند.»
در همین حال، بانک جهانی بهتازهگی گفته که چشمانداز اقتصادی افغانستان هنوز نامشخص است و خطر رکود حداقل تا سال ۲۰۲۵ وجود دارد. به گفته این بانک، فقدان رشد تولید ناخالص داخلی همراه با کاهش راههای تامین مالی خارجی برای مخارج خارج از بودجه، تصویر تاریک از چشمانداز اقتصادی کشور ترسیم میکند.
این بانک افزوده است که نقصهای ساختاری در بخش خصوصی، همراه با کاهش حمایت بینالمللی از خدمات ضروری، مانع هر گونه پیشرفت اقتصادی قابل ملاحظهای میشود. به گفته بانک جهانی، این رکود اقتصادی باعث تشدید فقر و بیکاری خواهد شد و احتمال میرود که فرصتهای شغلی کاهش یابد و ناامنی غذایی افزایش پیدا کند.
بانک جهانی تاکید کرده که چشمانداز رشد اقتصادی بلندمدت افغانستان متکی به تغییر قابل توجهی از اتکا به کمکهای بینالمللی و رشد مصرفمحور به یک اقتصاد انعطافپذیرتر تحت مدیریت سکتور خصوصی است. به گفته این بانک، افغانستان برای آینده پایدار باید بر مزیتهای نسبی خود بهویژه در بخشهای زراعت و استخراج معادن تمرکز کند. این بانک افزوده که کشاورزی میتواند محرک اصلی رشد و کاهش فقر در افغانستان باشد، چون این عرصه ظرفیت ایجاد شغل را دارد.
براساس گفتههای بانک جهانی، برای تحقق این ظرفیت، سرمایهگذاریهای استراتژیک در زیرساختهای آبیاری، امنیت مالکیت زمین، تحقیق و دسترسی به بازار برای افزایش بهرهوری کشاورزی مورد نیاز است. بانک جهانی تاکید کرده که از سرمایهگذاری خصوصی برای تقویت سرمایه انسانی و ایجاد چارچوبهای نهادی مورد نیاز برای یک محیط تجاری مناسب باید حمایت شود.
بانک جهانی تاکید کرده است که کاهش مداوم قیمتها و فعالیت اقتصادی در افغانستان «غیرفعال مانده» است. براساس گزارش بانک جهانی، افغانستان از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵ یک اقتصاد دایماً در رکود و بدون رشد تولید ناخالص داخلی واقعی داشته است که این سبب میشود که در سال ۲۰۲۵ درآمد سرانه این کشور در سطح ۲۰۲۲ بماند. به گفته بانک جهانی، کاهش تقاضا سبب کاهش قابل توجه تورم شده است.
در گزارش تازه بانک جهانی آمده است که نرخ کلی تورم در فبروری ۲۰۲۴، به منفی ۹.۷ درصد (منفی ۴.۴ درصد در مواد غذایی و منفی ۴.۴ درصد در مواد غیرغذایی) کاهش یافته است. به گفته این بانک، نرخ کلی تورم ۳ درصد کاهش داشته است.
همزمان با افزایش فقروبیکاری، قدرت خرید مردم نیز به شکل نگرانکنندهای کاهش یافته و شهروندان به دنبال خرید کالاها و خدمات نیستند. شماری از شهروندان کشور رژیم طالبان را متهم میکنند که بهجای سرمایهگذاری برای بهبود زندهگی مردم و عرضه خدمات رفاهی، منابع و ثروت ملی را برای حمایت از سازمانهای تروریستی به مصرف میرساند.
براساس ادعای آنان، طالبان در نزدیک به سه سال گذشته میلیونها دالر را هزینه ساختوساز مدرسههای جهادی کردهاند که عملاً در آنها آموزشهای انتحاری، نظامی و ساخت بمبهای دستی و ماینگذاری تدریس میشود.
یکی از باشندهگان ولایت کندز که نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، میگوید که فضا به سمت تشدید بنیادگرایی مذهبی پیش میرود. هر ملا و مقام طالب یک مدرسه ساخته و علاوه بر هزینههای معینی که از سوی دفتر هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان، دریافت میکنند از مردم و تاجران نیز به زور پول میگیرند.
این باشنده کندز میافزاید: «نصاب درسی مدرسههای دینی بهخصوص مدرسههای جهادی مشخص نیست. نوجوانان را شستوشوی مغزی میکنند و ممکن آموزشهای انتحاری هم برایشان بدهند. در هر حالت، این وضعیت نگرانکننده است.»
پیش از این، رزا اوتنبایوا، رییس هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما)، در نشستی در شورای امنیت سازمان ملل با ابراز نگرانی از عدم اطلاع دقیق از وضعیت مدارس دینی طالبان، گفته است: «طالبان اجازه هیچگونه نظارت بر این مدارس را نمیدهند و ما نمیدانیم در آن جا چه چیزی آموزش میدهند.»
از سوی دیگر، «سماء»، یک رسانه پاکستانی، به نقل از بانک دولتی این کشور گزارش داده که کاهش صادرات مواد غذایی پاکستان به افغانستان و کاهش ۷۶ درصدی صادرات در سال ۲۰۲۳، مشکلات اقتصادی این کشور را بیشتر کرده است. به گفته این رسانه، تورم در جنوری ۲۰۲۴ به رکورد ۱۰.۲ درصد رسید که فشار مالی بر شهروندان را تشدید کرده است.
این رسانه به نقل از اداره احصاییه و معلومات تحت کنترل طالبان نوشته است که صادرات افغانستان بین فبروری و مارچ ۲۰۲۴ به ۳۹.۹ میلیون دالر کاهش یافته، در حالی که واردات در زمان مشابه ۹۹.۲ میلیون دالر کاهش داشته است.
گفتنی است که قبلاً کمیته بینالمللی نجات در گزارشی گفته که ۹۱ درصد از درآمد خانوادهها در افغانستان صرف غذا میشود و ۱۷.۲ میلیون تن در بدترین ناامنی غذایی قرار دارند.