از زمینلرزههای پیهم در هرات که باعث کشته و زخمی شدن هزاران تن در این ولایت شد، تا کنون آمار دقیق ارایه نشده است. سازمان ملل متضرران زلزله هرات را ۱۷ هزار تن دانسته، اما شماری از باشندهگان این ولایت، آمارهای اعلامشده از سوی نهادهای بینالمللی و داخلی را نادرست خواندهاند. در عین حال، شماری از فرهنگیان، خواستار توجه نهادهای مربوط و رسانهها به بازتاب تخریب آثار باستانی نیز شدهاند. آنان تاکید کردهاند که در عمق فاجعه نباید فاجعه فرهنگی فراموش شود. از سوی دیگر، نشر و پخش شایعات مبنی بر زلزلههای ویرانگرتر، ترس و اضطراب را در میان ساکنان هرات و ولایتهای همجوار تشدید کرده است. برخی از کاربران شبکههای اجتماعی از نقش منفی کاربران در اطلاعرسانی واکنش نشان داده و خواستار نشر اطلاعات درست و موثق شدهاند. به گفته آنان، اطلاعرسانی دقیق و معتبر بخشی از مدیریت فاجعه است.
براساس گزارشهای نهادهای بینالمللی و داخلی، زمینلرزههای روز شنبه هرات فاجعه عمیق انسانی خلق کرده که در اثر آن هزاران تن کشته و زخمی شدهاند. در این مدت اما نهادهای داخلی و خارجی نتوانستهاند آمار دقیق از تلفات انسانی و متضرران زلزلههای پیهم هرات ارایه کنند.
شماری از باشندهگان هرات میگویند که عمق فاجعه و شدت ویرانگری زلزلههای پیهم در این ولایت نیازمند تحقیقات گسترده، همهجانبه و بیطرفانه سازمانهای بینالمللی است. به گفته آنان، تمرکز نهادها بر تخریب چند روستای ولسوالی زندهجان در هرات، نباید میزان تلفات و خسارات روستاهای دورتر را به باد فراموشی بسپارد.
این در حالی است که طالبان در جریان شش روز گذشته، نتوانستهاند آمار دقیق و یکدست از قربانیان زلزله مرگبار هرات اعلام کنند. معاون اقتصادی ریاستالوزرای این گروه، آمار قربانیان را سه هزار تن، جمعیت هلال احمر افغانی تحت کنترل طالبان دو هزار و ۴۰۰ تن و وزارت دولت در امور رسیدهگی به حوادث زیر مدیریت این گروه، تعداد کشتهها و زخمیهای زمینلرزه هرات را چهار هزار تن اعلام کرده است. در تازهترین مورد، قلندر عباد، سرپرست وزارت صحت عامه طالبان، تعداد جانباختهگان را یک هزار تن اعلام کرده که با واکنش شهروندان و فرهنگیان هرات مواجه شده است.
محیالدین نوری، یکی از فرهنگیان هرات، صحبتهای سرپرست وزارت صحت عامه طالبان را «خلاف واقعیت» دانسته است. او با بازنشر سخنان عباد، نوشته است: «نمیدانم از دروغگویی چه چیزی میخواهد به دست آورد. ما به آن [آمار ارایهشد] نهتنها اعتراض داریم که از کتمان آمار شکایت داشتیم.»
همزمان با این، باشندهگان هرات میگویند که عدم مدیریت طالبان و سراسیمهگی گروههای امدادی در عملیات نجات و جستوجو، باعث شده که اجساد برخی از قربانیان همچنان در زیر آوارها بماند. گفته میشود بیشتر گیرماندهگان زنان هستند که بنا بر اعمال محدودیتهای طالبان بیرون آورده نشدهاند. پیش از این، صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل (یونیسف) گفته است که بیش از ۹۰ درصد جانباختهگان زلزله هرات زن و کودک هستند.
زمینلرزههای پیهم هرات افزون بر ایجاد موج گسترده و بیپیشینه ترس، سیستم آبرسانی را نیز در این ولایت مختل کرده است. نوارهای ویدیویی منتشرشده از نلهای آب هرات نشان میدهد که سیستم آبی نیز دچار اختلال شده و باشندهگان هرات را با چالش جدی مواجه ساخته است. دهها تن از کسانی که در جریان هفته برای رسیدهگی به متضرران زمینلرزه کارزارهای کمک به هرات راهاندازی کردهاند، خواستار توزیع آب آشامیدنی صحی به باشندهگان هرات نیز شدهاند.
در این میان، صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) اعلام کرده که زمینلرزههای پیهم در هرات، «سیستمهای آبی» ولسوالی زندهجان این ولایت را نیز بین برده است. این نهاد گفته که برای ۱۸ هزار تن در این ولایت از طریق «کامیونها» آب توزیع کرده است.
زمینلرزه روز شنبه هرات و پسلرزههای آن علاوه بر ایجاد فاجعه عمیق انسانی، زیانهای هنگفت مالی و ترس میان باشندهگان این ولایت، آبدهها و سازههای تاریخی را نیز آسیب زده است. قلعه اختیارالدین (ارگ)، مسجد جامع بزرگ هرات و یکی از منارهای این ولایت در اثر زلزله بهگونه جدی آسیب دیده و بخشهایی از این آبدهها ترک برداشته یا فروریخته است. برخی از فرهنگیان با ابراز نگرانی از وضعیت موجود در هرات، خواستار توجه نهادهای مددرسان و رسانهها به بازتاب وضعیت آبدههای تاریخی نیز شدهاند.
نبی ساقی، فعال فرهنگی و پژوهشگر تاریخ در دانشگاه آکسفورد، در برگه فیسبوکش نوشته است: «امیدواریم به بحث بازسازی آبدات تاریخی، منحیث بخشی از پروژه التیام دردهای زلزله اخیر نگاه شود و به فراموشی سپرده نشود.»
وحید پیمان، روزنامهنگار، نیز از یونسکو خواسته که از «فاجعه فرهنگی» جلوگیری کند. او در صفحه فیسبوک خود نوشته است: «یونسکو هم نباید بیکار بنشیند. سازههای تاریخی هرات خیلی زود باید ایمن شوند. موقتاً داربست یا هر روش موقتی که متخصصین پیشنهاد بدهند شاید بتواند از فاجعه فرهنگی جلوگیری کند.»
زلزله مرگبار هرات در حالی با موجی از واکنشهای همدلانه و کمکهای بشری مواجه شده که به گفته شماری از باشندهگان هرات تا کنون سرپناهی برای آسیبدیدهگان تدارک دیده نشده است. آنان سازمانهای امدادی را به کمکاری و ضعف مدیریت در رسیدهگی به وضعیت بحرانی متهم کرده و خواستار تمرکز و توجه سریع و بهموقع این نهادها شدهاند.
احمدالله، یکی از باشندهگان هرات، میگوید که متضرران نیاز به سرپناه دارند و همه باید بر این زمینه تمرکز کنند. به گفته او، غذاهای گرم و ضرورتهای اولیه از سوی نهادهای خیریه روزانه تامین میشود، اما بازماندهگان قربانیان و کسانی که خانههایشان را از دست دادهاند، نیازمند سرپناه هستند؛ چون وقتی خود و کودکانشان از شفاخانه مرخص میشوند، جایی برای برگشت ندارند.
در جریان چند روز گذشته شماری از کاربران با انتشار خبرهای احتمالی وقوع زلزله، بر نگرانیهای بیشتر مردم افزودهاند. این اخبار باعث شده که علاوه بر مردم هرات، باشندهگان غور نیز شبهای سردی را در بیرون بگذرانند.
دکتر داوودشاه صبا، وزیر پشین معادن، در یک گفتوگوی ویژه با روزنامه ۸صبح، زمان وقوع زلزله را از احتمالات و حتا پیشبینیناپذیر دانسته است. او میگوید کسانی به این کارها مبادرت میورزند که با فالبینی سروکار داشته باشند. به گفته او، واقعیتهای ساینسی پیوندی با فالبینی ندارد.
گفتنی است که زمینلرزه روز شنبه هرات باعث شد که مردم از یک هفته به این طرف روزها و شبهایشان را در این ولایت در فضای باز و بیرون بگذرانند. سپری کردن مردم در فضای باز، باعث افزایش قیمت برخی اجناس از جمله خیمه شده است.
شماری از کاربران شبکههای اجتماعی با نگرانی از گردوخاکهای روز گذشته در هرات گفتهاند که احتمال بارندهگی و سردی هوا وجود دارد. قدوس خطیبی، یکی از کاربران که چند روز گذشته بهصورت متواتر در مورد زلزلهزدهگان اطلاعرسانی کرده، گفته که مردم سخت نیازمند خیمه و لباسهای گرم هستند. او از کمککنندهگان خواستار خریداری خیمه و لباسهای گرم شده است.
طارق فضل، کاربر دیگری است. او از کسانی که در مشهد ایران هستند، خواستار ارسال خیمه شده است. او نوشته است: «خیمه نیاز جدی آسیبدیدهگان است، ما را همکاری کنید.»
این باشندههای هرات در حالی از سردی هوا و بدتر شدن وضعیت ابراز نگرانی کردهاند که در چند روز گذشته روند اعلام کمکهای خارجی و داخلی همچنان ادامه داشته است؛ اما مقدار مجموع کمکهای جهان و مردم افغانستان تا هنوز بهشکل روشن معلوم نیست.