اشاره: داکتر ماندانا حاتمی، یکی از متخصصان برجسته نسایی و ولادی در کشور است. بانو حاتمی افزون بر طبابت، مضمون آناتومی را در دانشکده طب دانشگاه بلخ تدریس کرده و از کادرهای مسلکی، ورزیده و متخصص این دانشگاه است. او چندین مقاله علمی در بخش صحت نوشته که در مجلههای علمی دانشگاههای بلخ و کندز و دانشگاه طبی بوعلی سینای تاجیکستان چاپ شده است. داکتر ماندانا، کتابی (Human Anatomy) را از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده که یکی از منابع مهم تدریسی در دانشکده طب دانشگاه بلخ است. او میگوید که عدم دسترسی به مراقبتهای اولیه صحی، پایین بودن سطح آگاهی در قبال مراقبتهای دوران بارداری، عدم دسترسی کامل زنان به خدمات صحی، ناامنی غذایی، تداوم جنگ و بیثباتی از عوامل عمده افزایش مرگومیر مادران در افغانستان است.
۸صبح: داکتر ماندانا حاتمی، متخصص نسایی ولادی و استاد پیشین دانشکده طب دانشگاه بلخ، ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید. آنچه که این روزها نسبت به آن بیشتر نگرانی وجود دارد، میزان افزایش مرگومیر مادران است. به نظر شما چرا آمار مرگومیر مادران در افغانستان بلند است؟
حاتمی: ممنون از شما که این زمینه را مساعد ساختید تا از این دریچه بتوانم کمکی برای مردم بهخصوص مادران انجام داده باشم. متاسفانه این یک حقیقت غمانگیز است که در این اواخر آمار مرگومیر مادران در کشور رو به افزایش است. آمارهای رسمی نشان میدهد که افغانستان یکی از کشورهایی است که بالاترین میزان مرگ در هنگام ولادت و یا در دوران حمل در اثر بیماریهای مرتبط به آن را دارد. عمدهترین دلایل افزایش این آمار، عدم دسترسی به مراقبتهای اولیه صحی، کمبود کارکنان صحی، پایین بودن سطح آگاهی در قبال مراقبتهای دوران حمل و ادامه ناامنیها و جنگ در کشور است.
۸صبح: با توجه به وضعیت موجود، برای کاهش مرگومیر مادران کدام اقدامات در نظر گرفته میشود؟
حاتمی: نعمت صحت و سلامت، بسیار اهمیت دارد، بهویژه پرداختن به سلامتی زنان. نهادهای مسوول باید در برنامههای صحی، اولویت ویژهای را برای بلندبردن سطح آگاهی و سلامت مادران در نظر بگیرند و در این زمینه هزینه کنند. با اقدامات ساده و تامین امکانات و تجهیزات اولیه میتوان آمار مرگومیر مادران را کاهش داد. آمارها نشان میدهد که میزان مرگومیر مادران روستایی نسبت به مادران شهری و مرفه، بیشتر است. این آمار، نشاندهنده نقش مثبت مرکزهای صحی، کارکنان صحی و سایر تجهیزات و تسهیلات صحی در این زمینه است.
در حوزه تامین موارد مرتبط به تغذیه مادران باید برنامههای مشخص روی دست گرفته شود تا کمبود آهن و سایر مشکلات ناشی از کمبود ویتامینها رفع گردد. خانوادهها تلاش کنند تا از ازدواجهای زیر سن جلوگیری کنند. همچنان بستر مناسب برای تداوی خونریزیهای دوران حمل و زمان ولادت و یا بعد از ولادت، فرط فشار خون و مسمومیت حاملهگی در نظر گرفته شود و اقدامهای لازم در این زمینه به عمل آید.
۸صبح: به نظر شما مردم تا چه اندازه به خدمات طفل و مادر دسترسی دارند؟
حاتمی: دسترسی به خدمات و اطلاعات صحی برای مادران باردار در مناطق شهری و مرفه نسبت به مادران روستایی بهتر است؛ چون در شهرها این تسهیلات بهگونه چشمگیری وجود دارد. اما متاسفانه در روستاها و مناطق دوردست کشور چنین مراکزی وجود ندارد و کارکنان صحی در آن مناطق کمتر هستند و حتا در برخی از مناطق هیچ مرکز صحی و کارکن صحی نیست که برای مادران و زنان باردار ارایه خدمات کند. در کنار نبود مرکزهای صحی و تسهیلات بهداشتی، بعضی از خانوادههای روستایی نیز مانع رفتن خانمها به مرکزهای صحی میشوند که این عمل نیز باعث محدود شدن دسترسی به صحت و سلامت خانمها میشود. با توجه به مشکلاتی که گفته شد و چالشهای صحی و بحران مدیریتی که در کشور بهوجود آمده است، آمار دقیق از دسترسی به خدمات صحی وجود ندارد. بهگونه تخمینی و احتمالی میتوان گفت که در اکثریت مناطق روستایی متاسفانه دسترسی به خدمات صحی وجود ندارد، اگر وجود هم داشته باشد کافی و لازم نیست.
۸صبح: علت سوءاشکال و معیوبیتهای ولادی چیست؟
حاتمی: سوءاشکال ولادی به اختلالات ساختمانی و وظیفوی گفته میشود که از بدو تولد همراه فرد باشد. این سوءاشکال در ۶۰ درصد موارد ناشناخته است و عوامل ذیدخل شامل موارد ژنتیکی، ازدواج با اقارب نزدیک، عدم توجه به صحت مادران، جنگ و آثار ویرانگر آن، آلودهگی هوا، سن بالاتر از ۳۵ سال مادر، قرار گرفتن در معرض شعاع، استفاده از داروهای خودسرانه در سه ماه اول حمل، سوءتغذی بودن مادر، استفاده از الکل، سگرت و عوامل متعدد دیگر باعث معیوبیتها و سوءاشکال کودکان میشود.
۸صبح: در جریان حمل مادر کدام نکات را مراعات کند تا از سوءاشکال و معیوبیتهای ولادی جلوگیری شود؟
حاتمی: سوءاشکال ولادی یک مشکل جهانی است که علت عمده مرگومیر و بیماریهای مزمن و معیوبیتها را در کودکان تشکیل میدهد. اکثریت سوءاشکال و معیوبیتهای قابل جلوگیری نیست، اما تعدادی از آنها، با تطبیق به موقع واکسینهای زمان حمل و دریافت کافی فولیک اسید و عنصر زینگ در زمان حمل، ممکن قابل پیشگیری باشد. مطالعات در عرصه جلوگیری از آن در جهان جریان دارد و تا کنون، راهکار مشخصتری که بتوان بهطور قطعی حکم کرد، در دست نیست.
۸صبح: آیا انجام معاینات التراسوند در زمان حمل برای طفل ضرر دارد؟
حاتمی: التراسوند یا معاینه تلویزیونی از مهمترین مراقبتهای طبی است که در دوران حمل برای مادر تجویز میشود و داکتر میتواند بهوسیله این معاینه در مورد مراحل حمل و رشد جنین معلومات کافی بهدست آورد. بنابراین نمیتوان از اهمیت آن در این دوران چشمپوشی کرد. معمولاً انجام این معاینه عوارض نگرانکننده و خطرناکی ندارد. تعداد معاینه مجاز در دوران حمل حدود ۴ تا ۷ مرتبه است، اما ممکن است بنابر بیماریهای مختلف نزد مادر بیشتر صورت بگیرد؛ چون اساس کار این معاینه را صوت تشکیل میدهد. ممکن است صوت باعث مختل شدن مایع امنیوتیک شود و این جریان روند رشد جنین را مختل سازد. گرمای ناشی از امواج التراسوند ممکن روی رشد سیستم عصبی جنین تاثیرگذار باشد. ممکن استفاده نوع «داپلر» آن باعث کاهش وزن جنین شود. همچنان استفاده بیش از حد آن ممکن باعث افزایش واقعات «اوتیسم» بعد از تولد گردد.
۸صبح: مادران در زمان حمل باید در کدام مراحل به متخصص نسایی مراجعه کنند؟
حاتمی: مراجعه منظم به داکتر متخصص یا معالج در زمان حمل از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا ممکن است از بروز عوارض زمان حمل و ولادت بهطور موثر جلوگیری کند. حداقل مراجعه در زمان حمل تا ولادت ۸ مرتبه است:
مرتبه اول، بین هفتههای ۶ تا ۱۰،
مرتبه دوم بین هفتههای ۱۶ تا ۲۰،
مرتبه سوم، بین هفتههای ۲۶ تا ۳۰،
مرتبه چهارم، بین هفتههای ۳۱ تا ۳۴،
مرتبه پنجم، بین هفتههای ۳۵ تا ۳۷،
مرتبه ششم، هفته ۳۸،
مرتبه هفتم، هفته ۳۹ و مرتبه هشتم، هفته ۴۰ زمان حمل. اگر توأم با حمل امراض مترافقه نزد مادر موجود باشد، تصمیم بهدست داکتر معالج است.
۸صبح: برای حفظ سلامتی مادر باید چهقدر فاصله میان حملها در نظر گرفته شود؟
حاتمی: کمترین فاصله زمانی بین دو حمل، حداقل ۱۸ ماه بوده و فاصله مناسب بین دو حمل، ۳ سال تمام است. باید بهخاطر داشت که این مدت هم در ولادت طبیعی و هم در ولادت سیزارین فرق نمیکند که باید در نظر گرفته شود.
۸صبح: چه چیز باعث میشود که قاعدهگی دختران و زنان به تعویق بیفتد؟ اگر خانمی با این مشکل سر دچار باشد چه اقداماتی انجام دهد؟
حاتمی: قاعدهگی یا مریضی ماهوار فرایندی است که طی آن لایه ضخیمی از خون و انساج که به جدار رحم چسپیده ریزش میکند و از طریق مهبل از بدن خارج میشود. عمدهترین علل به تعویق افتادن قاعدهگی در نزد خانمها شامل حمل یا بارداری، مصرف ادویه ضد حاملهگی، سندروم تخمدان پلی کیستیک، استرس و اضطراب زیاد، ابتلا به امراض ویروسی و عفونی چون آنفولانزا، سینوزیت، کمکاری غده تیروئید، تغییرات هورمونی و شیردهی و برخی موارد دیگر است.
به تعویق افتادن قاعدهگی یک بیماری خطرناک نیست. کافی است که داکتر معالج علت اختلال را دریابد و با آن مقابله کند. روشهای درمانی بسیار متنوع و موثر برای رفع این مشکل شامل ایجاد تغییر در سبک زندهگی، مصرف تابلیتهای تنظیم قاعدهگی و داروهای هورمونی است.
۸صبح: عوامل عمده عقامت در خانمها کدامهاست؟
حاتمی: عقامت در زوجین علل متفاوت دارد که عمدهترین علل آن در نزد خانمها شامل سن بالاتر از ۳۵ تا ۴۰ سال، اختلال در تخمکگذاری در تخمدانها، سندروم تخمدان پلی کستیک، عدم کفایت زودرس تخمدان، اختلالات هورمونی، اختلالات در نفیرها، بیماری آندومتریوزس، سوءشکلهای ولادی رحم و سایر موارد دیگر.
۸صبح: خطرات و عوارض دوران حاملهگی شامل کدام موارد است؟
حاتمی: هر حمل با تغییراتی در بدن مادر همراه است که ممکن باعث ایجاد ناراحتی در مادر شود. برخی از این عوارض نیاز به مداخله طبی و تداوی دارد، اما برخی دیگری از این عوارض زمان حمل با انجام چندین اقدام ساده قابل جلوگیری و درمان است. عمدهترین این عوارض شامل تهوع و استفراغ بیش از حد، هوسهای غذایی و غیر غذایی، کمخونی و رنگپریدهگی و ضعف، خشکی و تیرهگی پوست، خونریزی بیرهها و پوسیدهگی دندانها، قبضیت و نفخ و باد، سوزش سر دل، درد و تورم پای، برجستهگی وریدها، خارش بدن، تکرار ادرار، جوشهای صورت و غیره است.
۸صبح: داکتر صاحب ماندانا، ممنون از این که فرصت این گفتوگو را مساعد کردید.
حاتمی: سپاسگزارم. امیدوارم این اطلاعات مفید واقع شود و مادران بتوانند از آن استفاده کنند.