فارغان صنفهای دوازدهم مکتبها با یک سال تأخیر سرانجام آزمون کانکور را پشت سر گذاشتند. این نخستین آزمون سراسری برای راهیابی دانشآموزان به دانشگاههای دولتی است که زیر حاکمیت دوم طالبان برگزار شده است. این آزمون برعکس سالهای گذشته، با شرایط متفاوتی برای داوطلبان دختر برگزار شد. محروم ساختن دختران از گزینش شماری از رشتههای تحصیلی و محدود بودن گزینش نهادهای تحصیلی دولتی، دو تفاوت بارز امتحان امسال نسبت به سالهای گذشته بوده است. هرچند اداره ملی امتحانات زیر اداره طالبان از شفافیت این آزمون اطمینان داده، اما دختران با توجه به برخوردهای زنستیزانه طالبان، مطمین نیستند که این آزمون شفاف خواهد بود یا خیر.
کریمه ثنا (نام مستعار) یکی از دانشآموزان دختر است که در آزمون کانکور امسال از ولایت هرات اشتراک کرده است. او پس از حل پرسشها، تلاش کرده رشته دلخواهش را در برگه امتحان پیدا کند، اما موفق نشده است. انجنیری، رشته دلخواه این داوطلب کانکور است؛ اما هر قدر جستوجو کرده، نتوانسته این رشته را در برگه انتخابها پیدا کند.
کریمه در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید: «با شوق و علاقهای که به رشته انجنیری داشتم، با انگیزه درس میخواندم؛ اما وقتی در آزمون شرکت کردم، برای بخش اناث انجنیری، ژورنالیسم و بخشهایی از زراعت حذف شده بود. مجبور شدم از انتخاب رشته دلخواه خود صرف نظر کنم.»
این در حالی است که چهار روز پیش از برگزاری آزمون کانکور امسال، وزارت تحصیلات عالی زیر اداره طالبان اعلام کرد که انتخاب رشتههای تحصیلی برای دختران محدود میشود. به گفته مسوولان این وزارت، آنها به دختران اجازه گزینش رشتههایی را نمیدهند که «به سود آنان نیست». وزارت تحصیلات عالی زیر اداره طالبان اما روشن نساخته بود که دختران را از کدام رشتهها محروم میسازد.
کریمه میافزاید که سالها برای راهیابی به دانشکده انجنیری درس خوانده و زحمت کشیده، اما هنگام انتخاب رشتهها شوکه شده است که چرا حق گزینش این رشته را ندارد. او توضیح میدهد که از روی ناچاری رشتهای دیگر را گزینش کرده، اما هنوز تصمیم نگرفته است که در صورت راهیابی به دانشگاه، به تحصیلات خود ادامه دهد یا خیر.
در کنار حذف رشتههای تحصیلی، سختگیری نمایندهگان طالبان در مورد حجاب دختران در جریان آزمون، چالشی دیگر بوده که از روحیه اشتراککنندهگان کانکور کاسته است. کریمه میگوید، با دیگر اشتراککنندهگان دختر مصروف حل سوالها بوده که یکی از مسوولان طالبان آمده و از نوع پوشش یکی از دختران انتقاد کرده است. کریمه آن لحظه را چنین روایت میکند: «ما سر امتحان نشسته بودیم که یکی از اعضای طالبان که فکر میکنم وظیفه داشتن، آمد داخل صنف و به یکی از صنفیهایم گفت که شال خود را به سر خود کن.» او علاوه میکند که همه دختران با لباس سیاه و حجاب کامل و منظم وارد صنف شده بودند، اما این برخورد خشن نماینده طالبان، بر روحیه آنان تأثیر منفی گذاشت.
در کنار هرات، اشتراککنندهگان دختر در غزنی نیز گواه برگزاری آموزن کانکور متفاوتی بودهاند. آنان میگویند که هرچند در یک سال گذشته تلاش کردند تا در آزمون کانکور اشتراک کنند و به رشته مورد علاقه خود راه یابند، اما در جریان امتحان ناامید شدهاند. نبود وقت کافی برای حل سوالات از مواردی بوده که آنان را در جریان امتحان دلسرد ساخته و شمار زیادی از پرسشها بدون پاسخ مانده است.
مرضیه، یکی از اشتراککنندهگان کانکور در غزنی است. او دوست داشت یکی از رشتهها را در دانشگاه هرات یا دانشگاه بلخ گزینش کند، اما میگوید که در برگه انتخابها، این دانشگاهها شامل نبوده است. وزارت تحصیلات عالی زیر اداره طالبان حق انتخاب دانشگاه را از او گرفته و مرضیه برای اینکه تلاشهای یکسالهاش هدر نرود، مجبور شده دانشگاه دیگری را انتخاب کند. مرضیه میافزاید: «امتحان خوب بود، اما در قسمت زمان برای ما زیاد سخت گرفتند. یکونیم ساعت هم نشده بود که برگههای ما را گرفتند. دیگر اینکه ولایتهای هرات و مزار میخواستم انتخاب کنم، ولی آنجا را حذف کردند. گفتند دختران اجازه ندارند ولایتهای دور را انتخاب کنند، به غیر از کابل.»
پس از پایان آزمون کانکور در ولایتها، قرار است این آزمون تا سه روز دیگر در پایتخت برگزار شود. نظر به روایت دخترانی که قرار است در این آزمون شرکت کنند، احتمال میرود داوطلبان کانکور در پایتخت در مقایسه با سالهای قبل کمتر باشد.
رقیه ندیم، یکی از دخترانی است که در آزمون پیش رو از کابل شرکت خواهد کرد. رقیه توضیح میدهد که از صنف چهل نفری آنان، تنها شش دانشآموز تصمیم دارند در آزمون کانکور امسال شرکت کنند. به گفته او، شماری از همصنفانش افغانستان را ترک کرده و شماری دیگر به دلیل آینده ناروشن نخواستهاند در این آزمون شرکت کنند. او میافزاید: «در صنف ۴۰ نفر بودیم. من همراه با چند همصنفیام تصمیم گرفتیم که امتحان بدهیم. چند صنفیام رفتند طرف خارج و چند تای دیگرشان گفتند که امتحان چه فایده، وقتی آینده نامعلوم باشد.»
در کنار همصنفان رقیه، صدها دانشآموز دیگر نیز به دلیل آینده ناروشن، افغانستان را به مقصد کشورهای غربی و یا کشورهای همسایه ترک کردهاند. تعدادی از دانشآموزانی که هنوز در کشور هستند، وضعیت سیاسی، بسته بودن مکتبهای متوسطه و لیسه دخترانه و همچنان نبود زمینه کار برای دختران را دلیل دلسردی آنان از ادامه تحصیل و امتناع از اشتراک در آزمون امسال عنوان میکنند.
از سوی دیگر، تأخیر یکساله در برگزاری آزمون کانکور، فارغان مکتبهای دخترانه را ناامید ساخته است. آنان میگویند که بدون آمادهگی لازم به میدان رقابت میروند و مطمین نیستند که این آزمون برای راهیابی دختران به دانشگاهها، شفاف است یا خیر.
این در حالی است که آزمون کانکور امسال در 33 ولایت کشور از 13 تا 16 میزان برگزار شد. دختران و پسران بهگونه جداگانه این آزمون را سپری کردند. قرار است آزمون کانکور در پایتخت در 21 میزان برگزار شود. این آزمون برای دانشآموزانی برگزار شده است که باید در اواخر سرطان سال گذشته امتحان کانکور را سپری میکردند.
براساس آمارهای تخمینی از سوی اداره ملی امتحانات زیر اداره طالبان، قرار است در کانکور 1401 حدود 145 هزار داوطلب اعم از دختر و پسر اشتراک کنند. از این میان، 115 هزار دانشآموز جذب نهادهای تحصیلات عالی و نیمهعالی خواهند شد. اقتصاد، انجنیری، وترنری، زراعت و معادن از رشتههای تحصیلی است که دختران در آنها جذب نخواهند شد. اداره ملی امتحانات زیر اداره طالبان از شفافیت این روند اطمینان داده است. تاکنون روشن نیست که نتایج این آزمون چه زمانی اعلام خواهد شد.