پس از چند سال سردی روابط و تنش میان حکومتهای تاجیکستان و ایران، نشانههایی از نزدیکی دو کشور به هم و افزایش همکاریهای دوجانبه دیده میشود. در جریان ماههای اخیر و پس از بروز تحولات سیاسی در افغانستان و اوکراین، رفتوآمد مقامهای تاجیکستان و ایران نیز افزایش یافته است.
بهتازهگی تاجیکستان از ایجاد یک کارخانه تولید پهپاد با همکاری ایران در این کشور خبر داده است. رییس ستاد کل نیروهای مسلح ایران هم با سفر به تاجیکستان، با برخی مقامهای ارشد این کشور دیدار کرد و از تمایل کشورش برای گسترش همکاریهای دوجانبه نظامی با تاجیکستان سخن گفت.
در آخرین مورد امامعلی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان، پس از حدود هشت سال به تهران سفر کرد و با رییس جمهور و رهبر جمهوری اسلامی دیدار داشت. چنانکه رسانههای دو کشور گزارش دادهاند، مساله افغانستان یکی از محورهای اصلی این سفر بوده است.
تاجیکستان و ایران در مورد تحولات اخیر افغانستان موضع مشترک دارند و مقامهای ارشد هر دو کشور بارها بهگونه علنی بر ایجاد «حکومت همهشمول» و با حضور نمایندهگان تمام اقوام و طرفهای دخیل در افغانستان پافشاری کرده و بهگونه ضمنی نارضایتی خود از رژیم طالبان را بیان کردهاند.
در کنار این، ابراهیم رییسی، رییس جمهور ایران و امامعلی رحمان، رییس جمهور تاجیکستان، نگرانی خود را از گسترش فعالیت گروههای هراسافگن بهویژه داعش در خاک افغانستان و در امتداد مرزهای کشورهایشان بیان کردند. مسالهای که به نظر میرسد یکی از عوامل نزدیکی دو کشور است.
روی کار آمدن دوباره رژیم طالبان و افزایش تحرکات گروههای هراسافگن در نزدیکی مرزهای تاجیکستان، نگرانی شدید مقامهای ارشد این کشور را به دنبال داشته است. نگرانی مهم حکومت تاجیکستان این است که مبادا دامنه فعالیت گروههای هراسافگن از افغانستان به این کشور گسترش پیدا کند.
کشورهای آسیای میانه به شمول تاجیکستان روی روسیه برای تأمین امنیت و دفع حملات خارجی حساب ویژهای باز کردهاند و روسیه چندین پایگاه نظامی در خاک تاجیکستان دارد؛ اما در اوضاعی که ارتش روسیه سرگرم جنگ اوکراین میباشد، تاجیکستان نگران سرازیر شدن ناامنی از خاک افغانستان است.
از جانب دیگر، اختلافهای مرزی تاجیکستان با قرغیزستان و حمایت ترکیه از قرغیزستان عامل دیگری است که سبب شده تاجیکستان برای تقویت و تجهیز نیروهای نظامی خود دست کمک به سوی ایران دراز کند و از این طریق موازنه قدرت را به سود خود سنگین سازد.
حکومت ترکیه طی سالهای اخیر روابط نزدیکی با کشورهای اوزبیکستان و قرغیزستان، دو همسایه تاجیکستان برقرار کرد و این کشورها عضویت «سازمان دولتهای ترک» را نیز دارند. در اوضاعی که تاجیکستان و قرغیزستان چند بار بر سر اختلافهای مرزی باهم درگیر شدند، ترکیه پهپادهای نظامی «بیرقدار» را در اختیار قرغیزستان قرار داد.
پهپادهای نظامی بیرقدار رفتهرفته به یکی از بازوهای اصلی قدرتنمایی ترکیه در منطقه بدل شده و این پرندههای نظامی در جریان جنگ ارمنستان و آذربایجان نقش بزرگی در پیروزی ارتش آذربایجان بازی کرد. در نبرد اخیر میان روسیه و اوکراین، بازهم پهپادهای بیرقدار بر سر زبانها افتاد و نظامیان اوکراینی از آنها برای دفاع در برابر روسیه استفاده کردند.
مشخص است که اگر قرغیزستان از جهت داشتن پهپادهای پیشرفته نظامی ارتش خود را تقویت کند، در نبردهای احتمالی آینده با تاجیکستان دست بالاتری خواهد داشت. از همین جهت تاجیکستان میخواهد با خرید پهپادهای ایرانی، توازن قوای نظامی خود را در قرغیزستان حفظ کند.
همین چند سال پیش بود که حکومت تاجیکستان در اوج سردی روابط و افزایش تنش، با ساخت و نشر یک مستندی ویدیویی که از تمام شبکههای تلویزیونی دولتی این کشور نشر شد، بهگونه غیرمستقیم حکومت ایران را به حمایت از برخی گروههای اسلامگرا و تلاش برای مداخله در امور داخلی خود متهم کرد. در این مستند که «خیانت» نام داشت، برخی افراد بازداشت شده از سوی نیروهای نظامی تاجیکستان، اعتراف میکردند که توسط یکی از کشورهای خارجی مامور شده بودند تا در تاجیکستان عملیات خرابکارانه انجام دهند. هرچند نام هیچ کشوری در مستند ذکر نشده بود، اما تصاویری از برخی شهرهای ایران در آن نمایش داده شد.
اعضای حزب نهضت اسلامی تاجیکستان که فعالیت آن چند سال پیش از سوی حکومت این کشور ممنوع اعلام شد، در این مستند به داشتن روابط نزدیک با یکی از کشورهای خارجی و فراگیری آموزشهای نظامی در این کشور متهم شدند.
خلاف نظام سیاسی حاکم بر ایران که خود را وابسته به اندیشههای اسلامی ـ شیعی میداند و بر گسترش، ترویج و «صدور اندیشه انقلاب اسلامی» به سایر کشورهای مسلمان و غیرمسلمان تأکید دارد، حکومت تاجیکستان میانه خوبی با احزاب و جریانهای اسلامی ندارد و در مواردی حزبهای اسلامگرا در این کشور سرکوب شدهاند.
با این حساب، تاجیکستان و ایران بهلحاظ اندیشه و نوع حکومتداری تفاوتهای عمیقی دارند و همین تفاوتها سبب سردی کمسابقه روابط دو کشور طی سالهای اخیر شده بود؛ اما ظاهراً تحولات اخیر منطقه این دو کشور همزبان را به هم نزیکتر کرده است؛ حتا اگر این نزدیکی مقطعی و کوتاهمدت باشد.