چشمانداز فعالیت رسانهها تحت حاکمیت طالبان تیرهوتار توصیف شده است. گروه طالبان پس از تسلط بر افغانستان، با اعمال ممنوعیتهای گسترده، دسترسی به اطلاعات و گردش اطلاعات آزاد را تقریبا ناممکن کردهاند. رسانههایی که از داخل کشور فعالیت دارند، با خودسانسوری و نداشتن آزادی عمل و بیان روبهرو هستند. نهادهای مختلف طالبان از جمله استخبارات این گروه، فضا را برای خبرنگاران و رسانهها تنگ و ترسناک ساختهاند. افزون بر منع برنامههای موسیقی، سرگرمی و سیاسی در تلویزیونها و پوشیدن اجباری نقاب برای مجریان زن، همه رسانهها مکلف شدهاند که محتوای نشراتی خود را قبل از نشر با این گروه در میان بگذارند. برخی از کارشناسان رسانهای ادعا میکنند که رسانههای داخلی به دلیل فشارهای طالبان به دستگاه «پروگاندای طالبان مبدل شدهاند.» این گروه در دوونیم سال گذشته بارها خبرنگاران را بازداشت، شکنجه و بازجویی کردهاند. در تازهترین مورد، سه خبرنگار از سوی این گروه بازداشت شدهاند و نی یا نهاد پشتیبان رسانههای آزاد افغانستان از متوقف ساختن فعالیتهایش بهگونه موقت خبر داده است.
نهادهای داخلی و بینالمللی حامی رسانهها و خبرنگاران پیش از این گفتهاند که فعالیت رسانهها در افغانستان در سال ۲۰۲۳ میلادی پرآسیب باقی مانده و نفس کشیدن برای آنان «دشوار» شده است. براساس آمارهای منتشرشده از سوی نهادهای بینالمللی، حداقل ۱۱۰ رویداد خشونت علیه خبرنگاران در سال گذشته میلادی به ثبت رسیده و دو خبرنگار در افغانستان کشته شدهاند.
نی، پشتیبان رسانههای آزاد افغانستان، گفته است که در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۰ خبرنگار از سوی جنگجویان طالبان بازداشت شدند که برخی از آنان از بازداشتگاههای موقتی و شماری دیگر پس از سپری کردن چندین ماه در زندان این گروه، رها شدهاند. این نهاد که نزدیک به دو دهه در بخشهای گوناگون رسانهای فعالیت کرده، بهتازهگی اعلام کرده است که فعالیتهایش را به دلیل برخی از چالشها بهگونه موقت متوقف کرده است.
مجیب خلوتگر، رییس دفتر نی، گفته است: «رهبری دفتر نی، حمایتکننده رسانههای آزاد افغانستان، در آخرین نشستشان در ماه جدی سال روان به این تصمیم رسیدند تا فعالیتهای دفتر نی بهصورت موقت در داخل افغانستان متوقف باشد.» به گفته او، پس از این هیچ نمایندهای در افغانستان از سوی نی فعالیت نخواهد داشت.
پیش از این سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش سالانه خود گفته است که افغانستان همچنان خطرناکترین کشور برای خبرنگاران است. در گزارش سال ۲۰۲۳ این نهاد آمده است که طالبان در افغانستان، رسانههای مستقل را سرکوب و خبرنگاران را به اتهام جاسوسی بازداشت میکنند. در گزارش سالانه این نهاد آمده است: «اتهامهای جاسوسی علیه خبرنگارن از مواردی است که در افغانستان نیز مورد استفاده قرار میگیرد. طالبان از زمان بازپسگیری قدرت در آگست ۲۰۲۱ رسانههای مستقل را سرکوب میکنند. آنها [طالبان] در سال ۲۰۲۳ بیستویک خبرنگار را زندانی کردهاند.»
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد یا یونسکو نیز در ارزیابی سالانه ۲۰۲۳ خود گفته که افغانستان شاهد دو مورد قتل خبرنگاران بوده است.
با این حال، سازمان گزارشگران بدون مرز در تازهترین بیانیه خود نسبت به «موج تازه بازداشتهای خودسرانه» روزنامهنگاران توسط طالبان هشدار داده است. این نهاد پس از بازداشت سه خبرنگار، گفته است: «موجی تازه بازداشتهای خودسرانه استخبارات طالبان» آغاز شده و در فاصله دو روز سه خبرنگار در کابل بازداشت شدهاند.» این نهاد از طالبان خواسته که سیاستهای سرکوبگرانه و ارعاب علیه خبرنگاران را متوقف کنند. به گفته این سازمان، جامعه رسانهای در افغانستان با موج نگرانکنندهای از بازداشتها مواجه است.
هفته گذشته مرکز خبرنگاران افغانستان اعلام کرد که احمدجواد رسولی و عبدالحق حمیدی، دو تن از مسوولان رسانهای در کابل، از سوی استخبارات طالبان بازداشت و به جای نامعلومی انتقال داده شدهاند. همچنان عزتالله زواب، مدیر مسوول مجله مینه، دو روز قبل از سوی طالبان در مسیر راه کابل- جلالآباد بازداشت شده است. فرزندان آقای زواب با تایید بازداشت پدرشان در شبکههای اجتماعی گفتهاند که او سفر از کابل به جلالآباد بازداشت شده است. نصرت آرمان، یکی از پسران آقای زواب، گفته که طالبان به او اطمینان دادند که پدرش را تنها برای وضاحت دادن در مورد یک موضوع بازداشت کردهاند و بهزودی رها خواهد شد. طالبان اما به او توضیح ندادهاند که پدرش را بربنیاد چه اتهامی مورد بازجویی قرار دادهاند.
این در حالی است که پس از بازداشت این خبرنگاران، فدراسیون بینالمللی خبرنگاران نیز ادامه سرکوب رسانهها از سوی طالبان را محکوم کرده است. این نهاد با نشر بیانیهای، بازداشت خبرنگاران را ادامه سرکوب رسانههای مستقل افغانستان خوانده است.
در همین حال صدیقالله توحیدی، مسوول پیشین امور دادخواهی کمیته مصونیت خبرنگاران، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که طالبان از نظر تفکر هیچگاه آماده پذیرفتن حقوق بشر و آزادی بیان نیستند. به گفته توحیدی، این گروه بعد از پانزده آگست ۲۰۲۱، تمام آزادیهای بشری را محدود و دهها خبرنگار را لتوکوب و زندانی کرده است. آقای توحیدی میافزاید: «در حال حاضر گفته میشود که حدود سی خبرنگار زندانیاند. سانسور جدی مروج است. تمام اخبار توسط این گروه سانسور میشود. دختران معدود که در کابل و تعداد کمی در شهرها در رسانهها فعالیت دارند، دفترهایشان از مردان جدا شده است و مجبورند ماسک بزنند.»
مسوول سابق امور دادخواهی کمیته مصونیت خبرنگاران میگوید که دسترسی به اطلاعات کاملا محدود شده است و طالبان به هیچ سوالی پاسخ نمیدهند و حتا خبرنگاران حق ندارند در مورد وقایع امنیتی از این گروه سوال کنند. به گفته او، طالبان تا کنون ۱۴ حکم و طرزالعمل محدودکننده علیه رسانهها صادر کردهاند که نشان روشن از وضع رقتبار رسانهها در رژیم طالبان است.
آقای توحیدی تاکید میورزد که ۷۰ درصد رسانهها در کشور کار خود را متوقف ساختهاند و شمار زیادی از خبرنگاران افغانستان را ترک کرده و تعدادی دیگر بیکار شده و به کارهای غیرمسلکی رو آوردهاند. توحیدی اضافه میکند: «امروز رسانههای داخلی به دستگاه پروپاگندای طالبان مبدل شدهاند.»
در طول بیش از دو سال گذشته نهادهای مدافع خبرنگاران و رسانهها بارها از وضع سیاستهای سرکوبگرانه و فشارهای شدید طالبان علیه خبرنگاران انتقاد کردهاند. به گفته این نهادها، پیش از تسلط طالبان بر افغانستان ۱۹۷ شبکه تلویزیونی، ۲۸۴ ایستگاه رادیویی، صدها نشریه چاپی و بیش از ۱۸۰۰ وبسایت انترنتی فعالیت میکردند.
گزارشگران بدون مرز، تعداد کل رسانهها در افغانستان قبل سلطه این گروه را ۵۴۷ رسانه خوانده و افزوده است که سال ۲۰۲۳، سال دوری زنان از فعالیتهای رسانهای بوده و محدودیتهای طالبان بر زنان از جمله زنان خبرنگار ادامه یافته است.
گفتنی است که طالبان قانون دسترسی به اطلاعات را که در زمان دولت پیشین تصویب و توشیح شده بود، به حالت تعلیق درآوردهاند، در حالی که پیش از این گفته بودند که این قانون نافذ باقی خواهد ماند.
فشارهای بیحدوحصر طالبان علیه فعالیت رسانهها سبب شده که افغانستان براساس شاخص آزادی رسانهها، در سال ۲۰۲۳ در میان ۱۸۰ کشور در جایگاه ۱۵۲ قرار بگیرد.
در حال حاضر دهها خبرنگار به دلیل انتقامجویی طالبان به کشورهای ایران و پاکستان پناه بردهاند و در وضعیت رقتبار به سر میبرند. این خبرنگاران نهادهای حامی رسانهها را به کمکاری و فراموشی خبرنگاران در معرض خطر متهم میسازند و تاکید میورزند که پروندههای نسبتیشان مورد بررسی قرار گیرد و آنان به یک مکان مصون انتقال داده شوند.