تصمیمهای زنستیزانه اخیر طالبان بهویژه منع کار زنان در سازمانها و موسسههای غیردولتی، واکنشهای گستردهای را در سطح ملی و بینالمللی برانگیخته است. شماری از مقامهای کشورهای غربی دستور منع کار زنان در افغانستان را یک تصمیم «غیرمسوولانه» خواندهاند. سازمانهای بینالمللی این تصمیم طالبان را «نقض آشکار اصول بشردوستانه» توصیف کرده و از پیامدهای ناگوار آن در آینده نزدیک هشدار دادهاند. همچنان در دو روز گذشته دستکم پنج موسسه خارجی در اعتراض به این تصمیم طالبان فعالیتهای خود را در افغانستان متوقف کردهاند. با این حال، مقامهای کشورهای غربی، سازمانهای بینالمللی بشردوستانه و چهرههای سیاسی ملی و بینالمللی از رهبران طالبان میخواهند تا درباره تصمیمهای زنستیزانه خود تجدید نظر کنند. طالبان اما تاکنون به این خواستها پاسخی ارایه نکردهاند.
صحرا کریمی، رییس پیشین «افغانفلم» و کارگردان فلمهای داستانی، حضور زنان در عرصههای مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و در عین حال مدنی را جزو جداییناپذیر جامعهای عنوان میکند که به سوی پیشرفت گام برمیدارد. خانم کریمی در واکنش به تعلیق کار زنان در موسسههای غیردولتی، به روزنامه 8صبح میگوید: «گروه طالبان با افکار بدوی و همچنین ضدانسانی بهخوبی میدانند که برای فلج کردن گامهای پیشرفت در یک جامعه، باید زنان آن جامعه را حذف کنند. هر اقدامی که طالبان برای هرچه بیشتر محدود کردن زنان اتخاذ میکنند، همانا در راستای رسیدن به هدفِ حذف کردن زنان است.»
خانم کریمی مبارزه زنان افغانستان در برابر محدودیتهای سختگیرانه طالبان را میستاید و بر اتحاد اجتماعی و مدنی همهگیر در کشور تأکید دارد. او میافزاید: «تنها اقلیت زنان [در افغانستان] مبارزه میکنند و باربار سرکوب شدهاند. در بیرون از افغانستان، هموطنان ما اعتراضهایی در فضای مجازی میکنند، اما چون با عدم حمایت قاطع جامعه جهانی مواجهاند، این اعتراضات تاکنون به اتخاذ اقدامات اجرایی مهمی منتهی نشده است.» به گفته او، مبارزههای پراکنده شهروندان افغانستان در داخل و بیرون از کشور، نیز میتواند نتیجهبخش باشد و «ریشه ظلم طالبانی» را نابود خواهد ساخت.
گروه کاری مشترک جامعه مدنی نیز با نشر بیانیهای، منع کار زنان در موسسههای غیردولتی از سوی طالبان را نکوهش کرده است. در بیانیه این گروه آمده است: «وضع فاجعهبار و ممانعت بر کار زنان در موسسات غیردولتی داخلی و خارجی در افغانستان توسط گروه طالبان خلاف تمامی اصول و ارزشهای ملی، اسلامی، قوانین بینالمللی و ارزشهای حقوق بشری بوده و این تصمیم در قرن بیستویک تاسفبار و مایه ننگ تاریخی است.» در این بیانه همچنان آمده است: «متاسفانه با گذشت هر روز از حضور گروه طالبان در افغانستان شاهد وخیمتر شدن اوضاع و وضع محدویتهای فاجعهبار بیشتر بر شهروندان و مخصوصاً تبعیض و ستم آشکار در برابر زنان و دختران میباشیم.»
این گروه از جامعه جهانی و شورای امنیت سازمان ملل خواسته است تا برای تغییر سیاسی و ایجاد نظام دموکراتیک و مردمسالار که مشروعیت آن از اراده مردم افغانستان منشا بگیرد، در کنار مردم افغانستان قرار بگیرند و اقدامات عملی داشته باشند. در بیانیه این گروه توضیح داده شده است: «یک بار دیگر تقاضای ما از جامعه جهانی و کشورهای منطقه و سازمان ملل این است که به سیاست مدارا در برابر جنایات بشری از سوی این گروه و محدودیت و ستم بر زنان را پایان داده و اقدامات عاجل در زمینه تامین حقوق اساسی مردم افغانستان و ایجاد یک راه حل اساسی و بنیادی را برای افغانستان روی دست گیرند.»
فضلاحمد معنوی، وزیر عدلیه حکومت پیشین، دستور منع کار زنان در موسسهها را «جهالت طالبان» خوانده است. آقای معنوی در توییتی نوشته است: «میان جاهل عرب که دختران را زنده به گور میکرد و عمل طالب که وجود دختر را ننگ پنداشته و از اجتماع حذف میکند، تفاوتی نیست. کار جاهل عرب فردی و استثنایی بود، اما عمل طالب گروهی، حاکمانه و به نیت ثواب.» او افزوده است: «طالب رفتنی است، نگذاریم همه چیز را نابود کند. چارهای غیر از مقاومت و اتحاد نیست.»
در کنار این، زنان و دختران در پایتخت و بزرگشهرهای دیگر کشور نیز این تصمیم طالبان را شوکهکننده توصیف کرده و آن را نکوهش میکنند. آنان از جامعه جهانی میخواهند تا فشارهای سیاسی را بالای طالبان افزایش دهد تا این گروه به تأمین حقوق شهروندان تن بدهد.
واکنش کشورها به تصمیم طالبان
تام وست، نماینده ویژه ایالات متحده امریکا در امور افغانستان، یک روز پس از صدور دستور منع کار زنان از سوی طالبان در توییتی نوشته است: «فرمان طالبان که زنان را از کار در رسانیدن کمکهای بشردوستانه منع میکند، بسیار غیرمسوولانه است. این تصمیم خطرات مرگباری را برای میلیونها انسانی که به کمکهای حیاتی متکی هستند، به بار میآورد. طالبان ابتداییترین مسوولیتهای خود را در برابر مردم خود نادیده میگیرند.»
انتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده امریکا، نیز به این تصمیم طالبان واکنش نشان داده است. او دستور منع کار زنان و دختران افغانستان در موسسههای غیردولتی داخلی و خارجی را یک اقدام ویرانگر برای افغانستان توصیف کرده است. آقای بلینکن هشدار داده است که این تصمیم تازه طالبان، میتواند روند ارسال کمکهای حیاتی بشردوستانه به میلیونها شهروند افغانستان را با چالش مواجه سازد.
مقامهای ارشد دولت ناروی نیز به این تصمیم طالبان واکنش نشان دادهاند. انیکن هویفلدت، وزیر خارجه ناروی، گفته است: «این تصمیم باید هرچه زودتر معکوس شود. ناروی یکجا با شرکای خود اوضاع را بررسی خواهد کرد و پاسخ مناسبی صادر خواهد کرد.»
اتحادیه اروپا نیز از تصمیم ممانعت کار زنان در موسسهها انتقاد کرده است. سخنگوی جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفته است که منع زنان از کار در موسسههای غیردولتی، محدودیت جدی بر استفاده از حقوق بشری و آزادیهای سیاسی این قشر جامعه است.
ملانی جولی، وزیر خارجه کانادا، منع کار زنان در افغانستان از سوی طالبان را بیانگر نادیده گرفته شدن کامل حقوق زنان خوانده است. سفارت استرالیا برای افغانستان نیز تعلیق کار زنان در موسسهها را به زیان شهروندان فقیر کشور توصیف کرده و گفته است که این دستور طالبان خلاف اصول بشردوستانه است و زنان را بیشتر به حاشیه میراند.
واکنش سازمانهای بینالمللی
در کنار مقامهای کشورهای غربی، نمایندهگان نهادهای حقوق بشری نیز منع کار زنان در موسسههای داخلی و خارجی را محکوم کردهاند. رینا امیری، نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا در امور حقوق بشر و زنان، در توییتی نوشته است که این تصمیم طالبان «ظالمانه و بیرحمانه» است. او همچنان گفته است: «این تصمیم ظالمانه و بیرحمانه دیگری است که زنان را مجازات میکند و کمکهای بشردوستانه را در معرض خطر قرار میدهد که میلیونها افغان در این زمستان دشوار به آن وابستهاند. طالبان جان افغانها را به خطر میاندازند و کشور را بیشتر به مسیر خطرناک سوق میدهند.»
در همین حال رامیز الاکبروف، معاون نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد برای افغانستان، در توییتی نوشته است که از این تصمیم طالبان متاثر شده است. به گفته معاون نماینده دبیرکل سازمان ملل برای افغانستان، او از نشر گزارشهایی عمیقاً نگران است که از سوی مقامهای بالفعل افغانستان نشر شده و براساس آن، کارمندان زن سازمانهای ملی و بینالمللی از رفتن به کار منع شدهاند. الاکبروف در این توییت افزوده است که این دستور طالبان «نقض واضح اصول بشردوستانه است.»
جورج لاریا ادجی، مدیر منطقهای صندوق وجهی سازمان ملل متحد برای کودکان (یونیسف) روز یکشنبه، 4 جدی، گفته است که ممنوعیت زنان افغانستان از کار، پیامد ناگواری در بخش ارایه خدمات صحی، تغذیه و آموزش به کودکان این کشور خواهد داشت. آقای ادجی از مقامهای طالبان خواسته است که به زنان در این کشور اجازه دهند تا ماموریت نجات خانوادههای نیازمند و جوامع در معرض خطر را به پیش ببرند.
استفان دوجاریک، سخنگوی دبیر کل سازمان ملل متحد، روز یکشنبه، ۴ جدی، با نشر بیانیهای گفته است که آنتونیو گوترش، دبیر کل این سازمان، از شنیدن خبر منع کار زنان در موسسهها ناراحت شده است. بربنیاد معلوماتی که در این بیانیه درج است، توقف کار زنان در سازمانهای محلی و بینالمللی در افغانستان روند ارایه کمکهای بشردوستانه و حیاتی به ۲۸ میلیون نیازمند را تضعیف خواهد کرد. سازمان ملل متحد ارایه موثر کمکهای بشردوستانه را نیازمند حضور امن و بدون مانع امدادگران بهویژه زنان دانسته است.
کمیته بینالمللی نجات (IRC) گفته است که از تصمیم طالبان درباره ممنوعیت کار زنان در موسسههای غیرحکومتی داخلی و خارجی ناامید شده است. کمیته بینالمللی نجات در افغانستان در حال حاضر بیش از سه هزار کارمند زن دارد. این نهاد بینالمللی حضور زنان در رساندن کمکهای بشردوستانه و رسیدهگی به نیازمندان در افغانستان را مهم عنوان کرده و خواستار لغو این تصمیم طالبان شده است.
مذاکره برای رفع محدودیت
با این حال، دفتر هماهنگی کمکهای بشری سازمان ملل متحد (اوچا) در افغانستان ضمن محکوم کردن تصمیم تازه طالبان مبنی بر تعلیق کار زنان در موسسههای غیردولتی میگوید که قرار است مقامهای ملل متحد در افغانستان در مورد این دستور جدید با رهبران طالبان دیدار و گفتوگو کنند. این اداره اضافه کرده که زنان در افغانستان باید قادر به ایفای نقش حیاتی در همه عرصههای زندهگی به شمول واکنش بشردوستانه باشند. به باور دفتر هماهنگی کمکهای بشری سازمان ملل متحد، این تصمیم طالبان به آسیبپذیرترین افراد جامعه بهویژه زنان و دختران در افغانستان آسیب میرساند.
این در حالی است که وزارت اقتصاد طالبان روز شنبه، 3 جدی، طی مکتوبی زنان و دختران را از حق کار در سازمانها و موسسههای خارجی و داخلی غیردولتی محروم کرده است. این مکتوب از سوی سرپرست وزارت اقتصاد طالبان صادر و با امضای دینمحمد حنیف مزین شده است. سرپرست وزارت اقتصاد طالبان توضیح داده است که این تصمیم به دلیل رعایت نشدن حجاب اسلامی، روی دست گرفته شده است. در این مکتوب آمده است: «در این اواخر شکایت جدی مبنی بر عدم رعایت حجاب اسلامی و سایر قوانین و مقررات نافده امارت اسلامی مرتبط به این امر در سطح کارکرد طبقه اناث در موسسات غیردولتی داخلی و خارجی به ملاحظه رسیده است.»
در این مکتوب اضافه شده است: «این وزارت به منظور رفع مسوولیت و رسالتی که در تطبیق قوانین و مقررات نافذه امارت در راستای کاری موسسههای غیردولتی داخلی و خارجی داشته و دارد، به عموم موسسههای محترم هدایت داده میشود الی هدایت ثانی تمام کارمندان اناث که در بخشهای مربوطشان وظیفه مینمایند، کارشان را متوقف نمایند.» سرپرست وزارت اقتصاد طالبان همچنان هشدار داده است، در صورتی که موسسههای داخلی و خارجی طبق دستور این وزارت عمل نکنند، جواز فعالیت آنان در افغانستان لغو خواهد شد.
به دنبال صدور این دستور تازه طالبان، در دو روز گذشته دستکم پنج موسسه خارجی از توقف فعالیتهای خود در افغانستان خبر دادهاند. کارمندان موسسههای دیآرسی، سیفدچلدرن، انترساس و اسسیای به روزنامه ۸صبح تأیید کردهاند که دیروز (یکشنبه، 4 جدی) ایمیلی از سوی رهبری این موسسهها دریافت کردهاند که از آنان خواسته شده تا به محل کار نروند. از این پیش، روز شنبه، 3 جدی، در پی دستور ممنوعیت کار زنان در موسسههای داخلی و خارجی، یکی از موسسهها در ولایت قندهار که ۱۲۰ کارمند زن داشت، فعالیتش را متوقف کرد.
حدود یک هفته پیش از صدور این دستور، طالبان تحصیل دختران در دانشگاههای دولتی و خصوصی را تعلیق کردند. این اقدام طالبان نیز واکنشهای تند دانشآموزان دختر و پسر، شهروندان، چهرههای سیاسی و مقامهای ارشد کشورهای جهان را به همراه داشت. شماری از عالمان دین بهویژه پیشتازان علوم دینی در دانشگاه الازهر مصر گفتهاند که این اقدام طالبان هیچ مطابقتی با اصول و موازین اسلامی ندارد.
طالبان از این پیش نیز محدودیتهای بیشماری بر فعالیتهای زنان وضع کردهاند. بستن مکتبها به روی دختران بالاتر از صنفهای ششم، منع ورود زنان به حمامهای زنانه، آرایشگاهها و ساحات تفریحی از دیگر محدودیتهایی است که در حدود یکسالونیم گذشته از سوی طالبان بر زنان در افغانستان وضع شده است.