طالبان بیستوسه سال قبل دو مجسمه بزرگ بودا را در بامیان منفجر کردند. صلصال با ارتفاع ۵۳ متر و شهمامه با ارتفاع ۳۵ متر، در میان سالهای ۳۰۰ تا ۷۰۰ میلادی با سبک ویژه و با تراشیدن کوه ساخته شده بودند. ملا عمر، رهبر قبلی طالبان، در ۲۶ فبروری سال ۲۰۰۱، فرمان تخریب این دو مجسمه را صادر کرد و این گروه آن را از ۹ تا ۱۱ مارچ همان سال منفجر کرد. همزمان، سنگنگارهها و مجسمههای دوره بودایی در نقاط مختلف افغانستان و صدها قلم اثر باستانی دیگر در موزیم ملی کشور نیز به دستور ملا عمر نابود شدند.
پس از سقوط دور نخست رژیم طالبان، در بیست سال گذشته، تلاشهای زیادی از طرف حکومتهای قبلی، فرهنگیان، نهادهای ملی و بینالمللی برای حفاظت از بقایای آثار تاریخی بامیان صورت گرفت. در طول دو دهه گذشته، برنامههای متنوع فرهنگی از جمله برنامههایی تحت عنوان «شبی با بودا» در بامیان برگزار میشد. برگزارکنندهگان این برنامهها هدف خود را جلب توجه بیشتر جهانیان بهخاطر مرمت ساحات تاریخی و حفاظت بهتر از آثار تاریخی برجامانده در بامیان توصیف میکردند.
در بیش از دو سال گذشته که گروه طالبان بار دیگر بر افغانستان مسلط شده است، شماری از فرهنگیان و باشندهگان بامیان، از کندنکاری، تخریب و کاوشهای بیرویه و خودسرانه در ساحات تاریخی بامیان انتقاد کردهاند. به گفته آنان، این کندنکاریها توسط جنگجویان طالبان صورت میگیرد.
این فرهنگیان و باشندهگان بامیان تاکید میکنند که اگر وضعیت به همین منوال ادامه پیدا کند، همه بقایای تاریخی بامیان تخریب و میراثهای ارزشمند تاریخی توسط طالبان بار دیگر به تاراج خواهد رفت.
عارف (نام مستعار)، یکی از باشندهگان بامیان، میگوید: «طی بیش از دو سال اخیر، طالبان نه تنها ساحات تاریخی را حفظ نمیکنند بلکه در اکثر نقاط تاریخی بامیان کندنکاریهای خودسرانه جریان دارد.»
این باشنده بامیان ادعا میکند که عبدالله سرحدی، والی طالبان در بامیان، در رأس کاوشهای خودسرانه ساحات تاریخی بامیان قرار دارد. او تصریح میکند که در زمان تخریب دو مجسمه بزرگ بودا، عبدالله سرحدی، فرماندهی قطعه سرخ طالبان را در بامیان بر عهده داشت. به گفته او، مجسمهها توسط این مقام طالبان تخریب شد.
عارف ادعا میکند که کندنکاری ساحه تاریخی رواقهای بالای سر مجسمه صلصال، مدت ۲۵ روز توسط ۲۰ کارگر انجام شده و آثار بهدست آمده از آن به یغما رفته است.
یکی از کارمندان بخش حفاظت از ساحات تاریخی بامیان نیز که نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، میگوید: «متاسفانه از ساحات مختلف بامیان مخصوصاً از ساحات تاریخی ولسوالیهای یکاولنگ نمبر 1، یکاولنگ نمبر 2، پنجاب، شیبر و کهمرد گزارشهایی رسیده که ساحات تاریخی توسط افراد مسلح کندنکاری میشود.»
این کارمند بخش حفاظت از ساحات تاریخی بامیان میافزاید که این موضوع را با رییس طالبان در این نهاد و دفتر والی این گروه شریک کردهاند، اما تا کنون از طرف آنان هیچ اقدامی صورت نگرفته است.
محمد اسلم، یکی از باشندهگان ولسوالی یکاولنگ بامیان، نیز میگوید که ساحات تاریخی چهل برج و کلیگان، دو ساحه مهم تاریخی در ولسوالی یکاولنگ نمبر ۲ و ساحه تاریخی و زیارتگاه ده سرخ در ولسوالی یکاولنگ نمبر ۱ این ولایت توسط افراد ناشناس کندنکاری شده است.
این باشنده ولسوالی یکاولنگ تاکید میکند که شماری از باشندهگان محلی نگرانیهای خود را در پیوند به کندنکاری و حفاری ساحات تاریخی از سوی تفنگداران ناشناس با مقامهای طالبان در میان گذاشتهاند، اما این گروه تا کنون در این مورد اقدامی انجام نداده است.
این نگرانیها در حالی مطرح میشود که در بهار سال جاری گزارشهای زیادی از کندنکاری در ساحات مختلف بامیان از جمله شهر کرمان پنجاب، چهل برج یکاولنگ و مزار ده سرخ، ساحات تاریخی کهمرد، شهر غلغله و مغارههای دهن دره فولادی در مرکز بامیان نشر شد؛ در حالی که طالبان در تمام این ساحات جنگجویان خود را بهعنوان محافظ استخدام کردهاند.
گفتنی است که عبدالله سرحدی، والی طالبان در بامیان، که خود نقش مستقیمی در تخریب بودای بامیان داشته، دستور ملا عمر را برای تخریب مجسمههای بزرگ بودا «تصمیم خوب» خوانده است.
طالبان در بیستوسومین سالروز تخریب پیکرههای بودا در بامیان همایشی برای تجلیل از آثار تاریخی افغانستان برگزار کردهاند. سرپرست طالبان برای وزارت اطلاعات و فرهنگ، بدون اشاره به تخریب مجسمههای بودا، آثار تاریخی افغانستان را «بینظیر» خوانده است.