طالبان بهدنبال اعمال ممنوعیتهای گسترده علیه رسانهها، تلویزیونهای نور و بریا را مسدود کردهاند. کمیسیون رسیدهگی به تخطیهای رسانهای طالبان ادعا کرده که فعالیت این دو تلویزیون بهدلیل عدم توجه به توصیههای این کمیسیون و نادیده گرفتن اصول خبرنگاری به حالت تعلیق درآمده است. این اقدام واکنش نهادهای حامی رسانهها و خبرنگاران را برانگیخته است. از سوی دیگر، شماری از خبرنگاران میگویند که در پی مسدود شدن رسانهها از سوی طالبان، بیکار شده و به کارهای شاقه و غیرمسلکی رو آوردهاند. آنان مدعی هستند که نهادهای حمایتکننده رسانهها که در کابل فعالیت دارند نه تنها کمکی به خبرنگاران نمیکنند بلکه تلاش میکنند با برگزاری برنامههای نمایشی و هزینههای هنگفت وضعیت دشوار اطلاعرسانی را عادی جلوه دهند. به گفته خبرنگاران، با تداوم این وضعیت، صدای رسانهها در آستانه خاموشی قرار دارد و ممکن رسانهها به بلندگوی کامل طالبان تبدیل شوند.
کمیسیون رسیدهگی به تخطیهای رسانهای طالبان هفته گذشته اعلام کرد که فعالیت تلویزیونهای نور و بریا را در کشور به حالت تعلیق درآورده است. طالبان ادعا کردهاند که تلویزیونهای متذکره بهدلیل عدم توجه به توصیههای کمیسیون رسیدهگی به تخطیهای رسانهای و آنچه که این گروه نادیده گرفتن اصول خبرنگاری خوانده، به حالت تعلیق درآمدهاند.
وزارت اطلاعات و فرهنگ تحت کنترل طالبان ادعا کرده که صاحبان این رسانهها بهگونه مکرر ضد این گروه تبلیغات میکردند و به همین دلیل، فعالیت این تلویزیونها به حالت تعلیق درآمده است.
خبیب غفران، سخنگوی وزارت اطلاعات و فرهنگ تحت مدیریت طالبان، گفته است: «در روشنایی اصول این فیصله شد تا این رسانهها به دادگاه معرفی شوند و فعالیتشان هم تا زمان فیصله دادگاه، متوقف شود. این فیصله کمیسیون بود.»
با این حال، مرکز خبرنگاران افغانستان در خبرنامهای به تعلیق درآمدن نشرات تلویزیونهای بریا و نور را غیرقانونی خوانده است. این نهاد با انتشار خبرنامهای گفته است که تعطیل کار این دو رسانه خلاف قانون رسانههای همهگانی کشور و گامی در راستای محدود کردن بیشتر رسانههای آزاد است که باید لغو شود.
در این خبرنامه آمده است: «مرکز خبرنگاران افغانستان، تعلیق فعالیت تلویزیونهای نور و بریا و بستن دروازههای این دو رسانه خصوصی را خلاف قانون رسانهها و اقدامی در جهت فشار و محدود کردن بیشتر فعالیت رسانههای آزاد میداند و محکوم میکند.»
در ادامه واکنشها، مجمع مدافعان حقوق بشر (HRD) گفته است که این کار، نظارت بر حقوق بشر در افغانستان و حق شهروندان برای دسترسی به اطلاعات را محدود میکند. این مجمع، عملکرد طالبان در این زمینه را غیرمسوولانه و در مغایرت با ارزشها و قوانین ملی و بینالمللی دانسته است. در بیانیه آمده است: «فقدان نظارت مطبوعاتی بر مسایل در افغانستان سبب معافیت متخطيان حقوق بشر میشود.»
همزمان مجمع مدافعان حقوق بشر از نهادهای حقوق بشری در جهان خواسته تا در شرایط دشوار کنونی در کنار نهادها و کارکنان رسانهای افغانستان بایستند و با راهاندازی دادخواهی گسترده نگذارند تا صدای مردم بیشتر از این خاموش شود.
این نهاد از شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد نیز خواسته که اقدامات عملی و عاجل را در حمایت از آزادی بیان و حقوق خبرنگاران در افغانستان روی دست بگیرد و طالبان را در مقابل اقداماتشان پاسخگو سازد. به گفته مجمع مدافعان حقوق بشر، کمیته حقوق بشر سازمان ملل که نهاد ناظر بر میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی جهان است باید مکانیسم حسابدهی جدیتری را در زمینه محدودیتها بر آزادی بیان در افغانستان جستوجو و راهاندازی کند.
این در حالی است که شماری از خبرنگاران که بهتازهگی از زیر سیطره حاکمیت طالبان به کشورهای همسایه رفتهاند، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگویند که به دلیل مسدود شدن رسانهها بسیاری از خبرنگاران بیکار شدهاند. به گفته آنان، خبرنگاران متکی به معاش بودند و با مسدودیت رسانهها وظایف مسلکی و تخصصی خویش را از دست دادند و با شرایط سخت اقتصادی دستوپنجه نرم میکنند.
تعدادی از این خبرنگاران ادعا میکنند که بسیاری از آنان پس از محدودیتهای گسترده طالبان کارهایشان را از دست داده و به دنبال کارهای شاقه سرگردانند. به گفته آنان، حتا دکانداری، رنگمالی، ترکاریفروشی و سایر کارهای شاقه روی خیابان نیز برای خبرنگارانی که برخلاف وضعیت حاکم اطلاعرسانی کردهاند، پیدا نمیشود.
این خبرنگاران مدعی هستند که نهادها و سازمانهای حمایتکننده خبرنگاران که در داخل فعالیت میکنند، بهجای تمرکز روی مشکلات اساسی جامعه رسانهای، در پی اعمال پروژههای بیبنیاد و غیرضروری هستند. به گفته آنان، این نهادها با راهاندازی ورکشاپها و سیمینارهای نمادین بهدنبال عادیسازی وضعیت دشوار اطلاعرسانی هستند.
در این میان، زنان خبرنگار با سختیهای فراوان روبهرو هستند و برای تولید محتوای رسانهای جانهای خود را به خطر میاندازند. زنان خبرنگار میگویند که بهدلیل سیاستهای محدودکننده طالبان، حدود ۹۰ درصد از زنان خبرنگار وظایفشان را از دست دادهاند.
یکی از زنان خبرنگار که بهدلیل تهدیدات طالبان نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که عدم دسترسی به اطلاعات، رویه زشت با خبرنگاران و مصون نبودن خبرنگاران از مشکلات بزرگ سد راه جامعه رسانهای در کشور است.
این خبرنگار تاکید میورزد که طالبان بهگونه سیستماتیک فعالیت رسانهها و خبرنگاران را با قواعد سختگیرانهشان هر روز محدودتر میکنند. به گفته آنان، صدای انتقادی در رسانههای افغانستان خاموش شده است و خبرنگاران به تکرار بهدلیل پوشش اعتراضهای ضدطالبان مورد لتوکوب و شکنجه قرار میگیرند.
زنان خبرنگار میگویند که رسانهها و خبرنگاران در داخل افغانستان بهگونه بیپیشینهای زیر فشار افراد وابسته به استخبارات طالبان قرار دارند. به گفته آنان، استخبارات طالبان به شیوههای مختلف خبرنگاران و رسانهها را تحت فشار و سانسور قرار میدهد.
یکی از زنان خبرنگار میگوید که استخبارات طالبان با استفاده از زور، تهدید و فشار تلاش میکند تا تمام رسانههای آزاد افغانستان را به «دستگاه تبلیغاتی» خود تبدیل کند که در نتیجه این رفتارها، خبرنگاران زیر فشار شدید روانی قرار دارند. او تاکید میورزد که این اقدام سبب میشود که خبرنگارانی که متعهد به اصول خبرنگاری هستند از کار دست بکشند و بهصورت پنهانی زندهگی کنند.
یکی از زنان خبرنگار میگوید: «با چند رسانه که خودم کار کردهام، مسوولان استخبارات آنها را احضار کرده و علاوه بر اینکه از ایشان تعهدنامه کتبی گرفته که صدای مخالفان رژیم طالبان را نشر نکنند، موضوعاتی را که من مینویسم نیز نشر نکنند.»
این خبرنگار میافزاید: «در ماه اول سال ۲۰۲۳ مسوولان یکی از حوزههای امنیتی توسط وکیل گذر مرا احضار کرد و از من تعهد گرفت که منبعد علیه آنان نشرات نداشته باشم و با وجودی که تعهد گرفتند ضمانت نیز گرفتند تا موضوع را رسانهای نکنم و شوهرم را نیز از وظیفه سبکدوش کردند.»
پیش از این، محمد هاشم شهید ورور، رییس عمومی دعوت و ارشاد طالبان، در جریان یک سیمینار در کابل گفته بود که گرفتن تصویر «گناه کبیره» است. او گفته بود: «کارمندان رسانهها شما هم ریش بگذارید و از این کارها دست بکشید. تمام وقتتان را صرف گرفتن تصویر نکنید. ولا که گرفتن تصویر گناه کبیره است.»