شماری از پناهجویان سیاسی ایران از چندی به این سو با شرایط دشواری در کابل زندهگی میکنند. تعدادی از آنان پیش از رویکارآمدن رژیم طالبان، به افغانستان آمده و شماری دیگر در ماههای پسین بهویژه پس از سرکوب جنبش «زن، زندهگی، آزادی» پناه آوردهاند. هرچند این پناهجویان در دفتر کمیساری عالی سازمان ملل متحد برای پناهندهگان ثبت نام کردهاند، اما پس از تحولات اخیر در افغانستان و محدودیتهایی که از سوی طالبان وضع شده، مشکلات آنان بهمراتب نسبت به گذشته افزایش یافته است. این پناهجویان همزمان با احتمال کاهش چشمگیر یا حتا قطع فعالیتهای سازمان ملل در افغانستان، نسبت به آینده و امنیت جانی خود ابراز نگرانی میکنند. آنان میگویند که در گذشته نیز رسیدهگی لازم به خواستهها و مشکلاتشان از سوی نهادهای بینالمللی بهویژه کمیساری عالی سازمان ملل متحد در افغانستان نشده است.
چند تن از این پناهجویان ایرانی در پیام ارسالی به روزنامه 8صبح، از وضعیت بد امنیتی و اقتصادی خود شکایت دارند و از نهادهای مدافع حقوق بشر و سازمانهای حامی پناهجویان میخواهند تا در انتقال آنان به کشورهای سومی، هرچه زودتر دست به کار شوند.
کمال خاکنژاد که خود را پناهنده سیاسی در افغانستان میخواند، حدود پنج سال پیش کشورش را به قصد افغانستان ترک کرده است. این پناهجوی ایرانی میگوید: «پسر ۱۸ سالهام به اسم دانا خاکنژاد هشت ماه پیش از سوی افراد ناشناس که لباسهای استخباراتی به تن داشتند، ربوده شده و تاکنون هیچ اطلاعی از او ندارم.»
آقای خاکنژاد میافزاید که او و پناهجویان دیگر ایرانی در کابل هیچگونه امنیت جانی و مالی ندارند و با توجه به روابط اطلاعاتی و سیاسی که میان طالبان و حکومت ایران وجود دارد، احساس میکنند که همیشه با خطر سرکوب و بازداشت در کابل مواجهاند. کمال خاکنژاد علاوه میکند: «هر لحظه امکان تبادله ما میان طالبان و رژیم ایران وجود دارد و عمیقاً نگران خانواده خود هستم. من خواهان کمک فوری از سازمانهای امدادرسان و سازمانهای حقوق بشری و رسانهها [هستم] تا صدای مرا به گوش جهانیان برسانند و در رهایی پسرم اقدام عملی کنند.»
این پناهجوی ایرانی در کابل وضعیت همسرش را نیز بحرانی توصیف میکند و میگوید که او به علت مفقود شدن پسرش به تکلیف روحی و روانی دچار شده است. او توضیح میدهد که به تاریخ ۹ فبروری ۲۰۲۳ میلادی محکمه ابتدایی افراد متهم به اختطاف پسرش در یکی از محاکم تحت کنترل طالبان برگزار شده، اما تاکنون سرنخی از آنچه بر سر پسرش آمده، به دست نیامده است.
خواهران بیپناه
ژاله و ژیلا محمودی، دو پناهجوی دیگر ایرانی در کابل هستند. آنان پنج ماه پیش از امروز در جریان سرکوب جنبش اعتراضی «زن، زندهگی، آزادی» توسط دولت ایران، به افغانستان پناه آوردهاند. این دو خواهر میگویند که با هویت بدل با شماری از شهروندان افغانستان که ردمرز شده بودند، به هرات آمده و از آنجا به کمک ایرانیان مقیم افغانستان وارد کابل شده و در کمیساری عالی سازمان ملل برای پناهندهگان، ثبت نام کردهاند.
این دو خواهر از مشکلات مالی، خطر جانی و بیتوجهی کمیساری عالی سازمان ملل متحد در ارایه کمکهای اولیه به پناهجویان، شکایت دارند. آنان از سازمانهای مدافع حقوق بشر میخواهند که در انتقالشان به کشور سومی آنان را یاری برسانند تا از ابتداییترین حقوق انسانی و امنیت برخوردار شوند.
ژیلا محمودی به روزنامه 8صبح میگوید: «از چندین ماه به این طرف دور از خانواده و دوستانم به سر میبرم. کمکهای غذایی کاملاً محدود است. در کشور میزبان از مزایای حقوقی، آزادی بیان و امنیت برخوردار نیستم. شرایط زندهگی در کشوری بحرانزده برای پناهندهگانی چون ما بسیار دشوار است.» این پناهجوی ایرانی میافزاید که از احتمال برخورد «عوامل دولت ایران» نیز هراس دارد.
قابل ذکر است که با رویکارآمدن رژیم طالبان، شرایط کار و معیشت در افغانستان برای بیشتر شهروندان کشور چنان تنگ شده است که اکثریت خانوادهها بدون حمایت سازمانهای کمکرسان نمیتوانند چند وعده غذای خود را تهیه کنند. در این میان، وضعیت زنانی که سرپرست خانوادهها هستند و دخترانی که نانآور مرد ندارند، به دلیل محدودیتهای طالبان دشوارتر از دیگران است. در چنین وضعیتی، اگر دو زن بیسرپناه از کشور دیگری به کابل پناه بیاورند، آشکار است که بدون حمایت سازمانهای بینالمللی با سرنوشت دشواری روبهرو خواهند شد.
دیمن عبادی، یکی دیگر از پناهجویان ایرانی در افغانستان، خودش را فعال سیاسی و مخالف حکومت ایران معرفی میکند. او از سال ۲۰۱۷ میلادی به این سو در کابل زندهگی میکند و شاهد تحولات اخیر در افغانستان بوده است. دیمن عبادی که از وضعیت رقتبار پناهجویان سیاسی ایران در افغانستان آگاهی دارد، میگوید که زندهگی در کشوری جنگزده و بحرانزده بهویژه برای پناهجویان سیاسی زن، خیلی دشوار است. او میافزاید: «اصلاً کسی به فکر ما نیست. هر روز خطر مرگ از بیخ گوش ما میگذرد.»
این فعال سیاسی علاوه میکند که پس از رویکارآمدن رژیم طالبان در افغانستان، اوضاع حقوقی و اقتصادی پناهجویان سیاسی ایران در این کشور بهمراتب وخیمتر شده است و هیچکدام آنان امنیت جانی ندارد.
این در حالی است که پناهجویان ایرانی در افغانستان به دلیل نبود حمایت حقوقی و قضایی با مشکلات عدیده مواجهاند. افغانستان پیش از طالبان میزبان شمار قابل توجه پناهندهگان رسمی و غیررسمی ایرانی، عراقی و سایر کشورها بود که به دلایل گوناگون از جمله مخالفت با سیاستهای دولتهایشان، کشورهای خود را ترک گفته بودند. تعدادی از آنان بدون اسناد و حمایتهای حداقلی در افغانستان به سر میبردند و برخی دیگر کارشان به زندان میکشید.
پناهجویان ایرانی در حالی از وضعیت رقتبار کنونی و آینده ناروشن خود نگران هستند که اخیراً مقامهای طالبان به سفارت ایران در کابل وعده سپردهاند که فهرست زندانیان ایرانی در افغانستان را تهیه خواهند کرد و روند تحویلدهی آنان به دولت ایران را آغاز میکنند. شماری از زندانیان ایرانی در افغانستان، مخالفان سیاسی دولت ایران هستند و به دلیل نبود اسناد اقامتی به زندان افتادهاند. برگشت دادن اجباری این زندانیان به ایران، ممکن است زندهگی آنان را با خطر مواجه سازد. مقامهای طالبان و نهادهای مربوط به سازمان ملل متحد تاکنون آمار مشخصی درباره پناهجویان خارجی در افغانستان، ارایه نکردهاند.