افغانستان بحرانی و اۉزینی تانیمه‌گنلر آزاد بولیشی
افغانستان فقرالری آره‌سیده امیدسیزلیک و کمبغللیک انقراضی اوج آلیشی طفیلی بو مملکت ده اجتماعی ترماق‌لر ایشلاوچیلری نینگ بیر-بیری گه ضد سۉزلری و قره‌مه قرشی‌لیکلری گه نظر تشله‌یدیگن بولسک، فعال کوچلر نینگ بیر بولیمینی هلیگچه اۉزینی تانیمه‌گنلر تشکیل بیره‌دی. جمعیت نینگ انقراضلی احوالی باعث یشاوچیلر اېنیقسه ضیالی و بیلیمدان‌لر مملکت آبادانچیلگی، ترقیات و اونیملی موضوع‌لر حقیده بحث ایتیش اۉرنیده ېنه ده دشمن‌لیک، نفرت نی کوچه‌یتیریش گه اویله‌یدیلر. سۉنگی کونلرده هزاره دانشنامه‌سی اوستیده آلیب باریله‌یاتگن بحث‌لر و آنه تیل و بونگه اۉخشش موضوع‌لرنی نشانلش ده‌گی موضوع‌لر گه قره‌گنده بیر بولیش روحیه‌سی قنچه‌لیک ضعیف و اۉزینی ویران قیلیش قنچه‌لیک کوچلی بولگنینی آچیق سېزیش ممکن.
انقراضلی احوال نی بو ییردن کوریش ممکن که بیر تاماندن یشاوچیلر نینگ دستلبکی حقوقی نقض بوله‌دی، بو مملکت نینگ میلیون‌لر چه قیزی تعلیم دن محروم، مردم نینگ اساسی اېستک‌لری و فکر-ملاحظه‌لری اوچون هیچ طرح یوق، اولر دن اېرکین‌لیک آلینگن و قیین احوال ده تیریکچیلیک قیلیشماقده، اهالی نیگ اقتصادی احوالی اېنگ ضعیف درجه ده قرار تاپگن، میلیون‌لب کیشی بو بویوک تورمه‌خانه دن قاچیش آرتیده، سیستماتیک کم‌سیتیش گه قوشیمچه، افراطیت‌چیلیک رواجلنتیریلماقده، بیراق باشقه تامانده بو جمعیت اوچون جوده تاثیرسیز و آز بحث‌لر بولیب و کېنگ جمع نینگ فکر و ذکری گه اېلنیش بیلن، برچه توان‌لرینی قۉلدن بیره‌دی.
بو مذاکره‌لر چیتیده که جمعیت نینگ گیچ بولیش بیلگیسی دیر و مولانا نینگ تعبیری گه کوره، برچه دعا یولینی اېتیرگن، بیر فرهنگ اهالیسینی نیچه تقسیم قیلیب، مینگلب ییل قوشمه تاریخی بولگن اهالینی بیر-بیری گه دشمن قیلیب، هیچ کېمگه فایده‌سی بولمه‌گن یالغان میش-میش‌لرنی یولگه قویه‌دی و بو حکایت همان دوام اېتماقده. افراطیت‌چیلک، اوتمیش‌لردن فخرلنیش طرحی، محلی عرف-عادت‌لرنی رواجلنتیریش، تاریخی سیمالرنی تابو قیلیش، اېسکی شهرت‌لرنی کورسه‌تیش و باشقه اونلب بو کبی دعوا حاضرگی انقراضلی احوال نینگ بیر بولیمی دیر.
هر بیر جمعیت اهالیسی اۉتمیش‌لرینی بیلیشنی اېسته‌یدی و بولرنی بیلیش بیلن حاضرگی قیینچیلیک‌لر بیر بولیمی نینگ تامیرینی تاپیش گه اۉلگوریش‌لری ممکن. اۉتمیشنی بیلیش عمومن یامان اېمس بلکه بو برچه رواجلنگن جمعیت‌لر اعتبار بیرگن ضروری نرسه‌لردن بیری دیر. ایشانچلی تدقیقات‌لر و واقعی مدرک‌لر اساسیده اۉتمیش دن آگاه بولیش درکار. باشقه تاماندن بو مسئله‌لرنی کېسکین و ضدیتلی طرزده حل قیلیش و کینه‌لرنی تازه‌لش و نفرت تخمینی سیپیش و عمومی فضا نی ېنه ده کېسکین‌لشتیریش بیلیم و آگاهی‌لیک بیلگیسی اېمس بلکه باشقه هویت گه یوز کېلتیریب و ینگی چېگره قوریش دیر که حاکم توزوم خذمتی گه کېریب و استبداد میخینی مستحکم‌راق قیلیش گه سبب بوله‌دی.
زمانه‌وی بیلیم مطالعه‌لری اساسیده، هیچ قنده‌ی صاف اېرق یوق و هر کیم دی‌ان‌ای تستینی اۉتکزیش آرقه‌لی قولی‌لیک بیلن ژن‌لریده برچه اېلتلر و بشری برچه تبارلر نینگ اېزی بولیشیدن آگاه‌لیک تاپیش ممکن. عینی واقعه‌لر گه تیه‌نگن حالده ییر یوزیده‌گی برچه انسان‌لر بیر اېرق دن دیر و هیچ کیم یا که گروه باشقه‌لردن ایری بولیب و باشقه اېرق دن بولیشینی ایته آلمه‌یدی.
تاریخی نقطه‌ی نظر دن بیر منطقه ده تاپیلگن تمدن‌لر، تورلی اېلتلر و اېرق‌لر نینگ قوشمه محصولی بولیب و ارتباط اۉسکونه‌سی اوله‌راق بیر تیل آتیده اېلتلر آره‌سیده جایلشگن‌لیگی ممکن، بیراق بو تمدن نینگ بناسینی کوتاریش اوچون تورلی تیللر حصه قوشگن. شونی اوچون بیر مدنیت نینگ بیر تیل یا که بیر اېلت گه نسبت بیریش تاریخی واقعیت گه قرشی و بونده‌ی تلاش‌لر منصفانه بولمسلیگی ممکن.
تاریخی اۉتمیش بیلن شغللنیش و بوگونگی بعضی حادثه‌لر نینگ مدنی یا که اېزلرینی اۉرگه‌نیش، اگر او اۉتمیش نینگ حقیقی رنگ-برنگ‌لیگینی تصویرله‌ی آلسه، عمومی جهت‌لرنی اجره‌تیب کورسته آلسه، اېتنیک یا که نسل رنگ-برنگ‌لیگینی یقینلشوو و خیلمه-خیللیک یولیگه ایلنتیره آلسه، مقصد گه موافق دیر. بو هلاکت گه اۉچره‌گن افغانستان جمعیتی جوده محتاج بولگن نیاز دیر و هر قنده‌ی سعی-حرکتلر ایرتنگی کون اولادلری حیاتینی یخشی‌لش اوچون دایمی تاثیر کورسته‌دی. مذاکره‌لر و بحث‌لر قیسی زمان یولگه قوییلیب و بحث‌لر بو توپراق نینگ زجر کورگن میلیون‌لب انسانی اوچون قنچه‌لیک اونیملی بولیشی ممکن. دنیا اۉتمیش نینگ دایره‌لریدن قنده‌ی اۉزینی قوتقریب و حاضرگی احوال که برچه اېلتلر گه بیر تور حصه بیریلگن‌لیگینی تاپیش درکار. مذاکره‌لر و بحث‌لر قدرت دستگاه‌لرینی عدالت‌سیزلیک و کم‌سیتیش‌لر گه چېک قوییش اوچون انسان حق‌لری رعایت ایتیلیش یولی تامان یونه‌لتیریشی لازم.
حاضرگی قلتیس شرایط که افغانستان اونگه بند قالگن، اولویت‌لرنی اۉنیتمه‌ی و خلق اورته‌سیده بولینیش کوچه‌یشی بیلن کوچه‌یب باره‌یاتگن ظالم توزوم گه بولیب یا که بیلمه‌ی یاردم بیرمسلیگینگیز و خلقی منفعتی یولیده هر قنده‌ی رواجلنیش نینگ آلدینی آلیشینگیز کېره‌ک. قانون استوارلیگی تېزیمنی شکللنتیریش، انسان و حقوقلرینی عملگه آشیریش گه توسیق بولیشی ممکن.
