طالبان متعصب‌لیگی؛ اۉزبېک تیلی نینگ ملی کونی خبرلرینی یاروتیش منع قیلیندی
۱۳۹۸- ییل ۲۱ دلو، افغانستان اسلام جمهوریتی دولت کابینه‌سی ۲۹-میزاننی اۉزبېک تیلی نینگ ملی کونی اوله‌راق بېلگیله‌دی. بوندن سۉنگ، بو کون مملکت رسمی تقویمیگه کیریتیلدی. اۉزبېک تیلی نینگ ملی کونی اوله‌راق بیر کوننی بېلگیلش و اونی نشانلشدن اصل آماج مملکت تیللری، فرهنگ خیلمه – خیللیگیگه حرمت قیلیش و بو تیلنی رواجلنتیریش اوچون سعی و حرکت قیلیش اېدی. طالبلر قدرتگه کېلگندن کېین، اولر بوکوننی تجلیل اېتمه‌یدیلر. اۉتگن کونی (۲۹-میزان) اۉزبېک تیلی نینگ ملی کونی اېدی. اۉزبېک تیلی سۉزلاووچیلر و افغانستان نینگ باشقه یشاووچیلری مملکت ایچکریسی و تشقریده بیر نېچه مراسم اۉتکزیش بیلن تجیل قیلیب نشانله‌دیلر. اجتماعی ترماقلرده اۉزبېک تیلی سۉزلاووچیلر و باشقه تیللرده سۉزلاووچیلر هم اجتماعی ترماقلرده بو حقده کېنگ کۉلمده قوتلاو پیاملر یازیب نشر قیلدیلر. بوندن آلدین اۉزبېک تیلی نینگ ملی کونی رسمی شکلده نشانلنردی، اما طالبلر اۉزی هم بو کوننی تجلیل قیلمه‌ی، بلکه مردم و محصللر تامانیدن آلینگن مراسم خبرلرینی تحریم قیلدیلر.
تیناوون کابل‌ده اۉزبېک تیلی نینگ ملی کونینی نشانلش مقصدیده اۉتکزیلگن مراسم، خصوصی یېتکرمه‌لر ارقلی خبری قاپلندی، لېکن ملی رادیو تلویزیونی و حاضر طالبلر آرقلی باشقریله دیگن دولت نینگ باشقه رسانه‌لری اونی تحریم قیلدیلر. ملی تلویزیون نینگ خبرچیلری بو ییغیننی اویوشتیرگنلرگه طالبلر اوشبو مراسمنی خبری یاروتیش اوچون اولرگه رخصت بېرمه‌گنلیگینی تیلگه آلگنلر. مزارشریف شهریدن کېلگن گزارشلرده بلخ بیلیم یورتی نینگ اۉزبېک تیلی و ادبیاتی بۉلیمیده هم بو حقده مراسم بۉلیب اۉتگن، لیکن بیلیم یورتی ریاستی برنامه‌نی اویوشتیرگنلرگه یېتکرمه‌لرنی چقیریش اوچون رخصت بېرمه‌گنلر.
اۉزبیک تیلی نینگ ملی کونینی تجلیل قیلیش برنامه‌سی یېتکرمه‌لر آرقلی یاروتیلیشیگه طالبلرنینگ مخالفت بیلدیریشی، بو گروه رهبریتی نینگ قومی و تیل تعصبلریگه باریب تاقیله‌دی. طالبلر آلدینگی امارتده هم و بو مرته هم اۉزلریگه تېگیشلی بۉلمه‌گن مراسملرنی اۉرته‌دن کۉتریش یا – ده ضعیف اېتیشگه اولگورگنلر. بو سعی و حرکتلرنینگ کته قسمی پشتو بۉلمه‌گن تیللرنی کوچسیزلشتیریش اوچون آلیب باریلگن. بو گروه افغانستان‌ده حکمرانلککه کېلگندن بویان، چاره تدبیرلریدن بیری فارسچه‌ده یازیلگن لوحه‌لرنی کۉتریش بۉلگن. فارسی تیلی سۉزلاووچی ولایتلرده‌گی بیلیم یورتلری لوحه‌لرینی پشتوگه اۉزگرتیرگنلر و طالبلر کنترولی آستیده‌گی عالی تحصیلات وزیرلیگی رسمی بیر نامه چیقاریب، فارسی سۉزلر «دانشگاه، دانشکده، دادگاه و…» ایشله‌تیلیشینی منع قیلدیلر. حتی ایتیلیشیچه دولت اداره‌لری دروازه‌لری آرقه‌سیده فارسچه‌ده یازیب قۉییلگن لوحه‌لر اېرنیگه پشتو لوحه‌لر یازیب آسگنلر. بو قرمه قرشیلیکلر فارسی تیلیگه چیکله‌نیب قالمه‌ی، بلکه اۉزبېک تیلینی هم اۉز ایچیگه آلگن.
اۉزبېک تیلی تېموریلر و بابرلر عصریدن بویان اوزاق بیر دورنی رکود و نظردن چېتده قالیشنی تجربه قیلگن اېدی، ۱۳۵۰- ییل (ظاهرشاه قیراللیگی یکونیده) ییتکرمه‌لرگه قیتدی. اۉشه ییلگچه، ملی رادیو تلویزیونی فارسی، پشتو و بلوچی تیللرده یایین بېرردی؛ اما ۱۳۵۰ییل، ۱۰ میزانده دولتی بو رسانه اۉزبیکی، تورکمنی و پشه‌ای تیللرده هم نشرات باشله‌دی. عبدالمجید توران بو رسانه اۉزبېک تیلی دستوری نینگ مدیری اېدی. ایکّی ییلدن سۉنگ داووخان کودتاسی بیلن، اۉزبېک تیلیده نشرات بیریش توخته تیلدی و داوودخان جمهوریتی تۉنتریلیشی و مسکو طرفدارلیگیده تشکیل دولت تشکیل بۉلیشی بیلن، ملی رادیو تلویزیونیده بو تیلده قیته‌دن یایین بېریله باشله‌دی. بو یېتکرمه‌ده اۉزبېک تیلیده نشرات بېریش ینه بیر بار توخته‌تیلیشی طالبلرنینگ «بیرینچی امارتی» زمانیگه تۉغری کېلدی. اوشبو رسانه‌دن چېتده قالیش طالبلر حاکمیتی نینگ بیرینچی دوری یکونیگه قدر دوام اېتدی و جمهوریت دوریده ینه بیر بار قیته‌دن باشلندی.
اۉزبېک تیلیگه قرشی بۉلگن و بونی اۉز حکمرانلیگی نینگ بیرینچی باسقیچیده‌یاق ملي تلویزیونیده اۉزبېک کۉرسه‌توولرینی بېکار قیلیش بیلن کۉرستگن طالبان، بو سفر بیرار سبب کۉرسه، اۉشه متعصبلیگینی نمایان قیله‌دی. بو گروه افغانستان‌ده فارسی، اۉزبېکی و باشقه تیللرنی ضعیفلشتیریش اوچون سۉنگی ایکّی ییل ایچیده کۉپ کوچ صرفله‌دی. باشقه تاماندن، اولر پشتو تیلینی بای اېتیش و اونی ینه‌ده کۉپراق ترغیب قیلیشگه حرکت قیلماقده‌لر. بو سعی-حرکتلر طالبان نینگ یازیشمه‌لریده، نطقلریده و لوحه‌لرنی آلیب تشلشده کۉرسه‌تیلدی. حتی شعر خوانلیک کېچه‌لرینی هم اۉتکزیشه دیلر، اما طالبلرنینگ اۉزیگه طرفدار شاعرلر چقیریله‌دی و اولر هم فقط گینه پشتو تیلیده شعر اۉقیدیلر. بوندن نیچه کون آلدین (۲۱میزان) بو گروه شعر کېچه‌سی «نعتیه» خوانلیک دستوری اۉتکزدی اونده پشتو تیلی شاعرلری قتنه‌شیب شعر اۉقیدیلر.
عین حالده، طالبلر کنترولیده‌گی عالی تحصیلات وزیرلیگی بیلیم یورتی استادلریگه پشتو و فارسی تیللریده درس بېریش قابلیتی بۉلیشنی لازم دېگنلر، اما باشقه تیللر جمله‌دن اۉزبېک تیلنی حمایت قیلیش اوچون هیچ قنده‌ی برنامه قۉلگه آلمه‌گنلر. اۉزبېک تیلی سۉزلاووچیلر برابریده اوشبو گروه نینگ اینگ ینگی تبعیضی یانده‌شووی، اۉزبېک تیلی نینگ ملی کونینی نشانله‌مسلیک و اونی خبرلرینی یاروتیشنی تحریم قیلیش دیر. طالبلرنینگ بو برچه قیلمیشلری بو گروه نینگ کور متعصب‌لیگیدن ایلدیز آله‌دی. اوشنده‌یکه مملکت نینگ سیاست و اقتصادی طالبانی عصیبتگه تۉله اېکن، مدنیت و اۉقیتیش بۉلیمی هم بو گروه نینگ متعصب‌لیگیدن یراقده قالمه‌گن. حاضر هیچ بیر بۉلیم و شرایط بو کور متعصبلیدن امان اېمس.
