افغانستانده سۉز اېرکینلیگی نینگ قیین یولی؛ ۲۰ ییلده ۱۳۲ ژورنالیست هلاک اېتیلگن
امین کاوه
افغانستان یېتکرمه‌لری سۉنگی ۲۰ ییلده سۉز اېرکینلیگی تحققی، اطلاعات گه قول تاپیش و مردم‌سالارلیک فرهنگ کوچلنیشی یولیده سان-سناق‌سیز قربان‌‍‌لیک بیرگن. ژورنالیست‌لرنی قۉللب-قوتلاوچی نهادلر نینگ رسمی معلومات‌لری اساسیده، سۉنگی ایکّی سنه ده ۱۳۰ ژورنالیست و یېتکرمه خادمی طالبان و ناتانیش قوراللی کیشیلر نینگ خودکش و پارتلش هجوملری عاقبتیده هلاک اېتیلیب و باشقه اونلب ژورنالیست یره‌دار بولگن. بو گزارش ده قریب ۱۳۰ ژورنالیست رویخط گه کېریتیلگن و اولرنینگ کوپراغی طالبان تامانیدن اۉلدیریلگن و اوشبو ژورنالیست‌لردن بیرقطاری بو گروه تامانیدن شفقت‌سیز طرزده باشلری کېسیلگن. سابق حکومت قولش عرفه‌سی آی‌لریده ۱۹ ییل ایچیده ۱۳۲ ژورنالیست هلاک اېتیلیب و ۶۷ واقعه عاملی طالبان اېکن‌لیگینی اېتگن اېدی.
سۉنگی ۲۰ ییل ایچیده ژورنالیست‌لرنی قۉللب-قوتلاوچی نهادلر تامانیدن ترقه‌لگن رسمی معلومات‌لر اساسیده، مملکتده طالبان ۱۳۲ ژورنالیست نی اۉلدیرگن. اوشبو ژورنالیستلر و یېتکرمه خادملری نینگ کوپینچه‌سی طالبان نینگ خودکش و پارتلش هجوملریده قربان بولیب و اولر نینگ باشقه بیرقطاری بو گروه همده ناتانیش قوراللی کیشیلر تامانیدن ریجه‌لی و سیتسماتیک طرزده اۉلدیریلگن.
سۉنگی ایکّی سنه ده ترقه‌لگن گزارش‌لر گه کوره، ژورنالیستلر و افغانستانده‌‌گی یېتکرمه عایله‌سی طالبان نینگ ریجه‌لی هجوملری عاقبتیده قربان بولیشگه قوشیمچه، محلی زوره‌وانلر، حکومت رسمی‌لری و بنگی‌وار ماده‌لر مافیالری و سابق دولت اداره‌لریده فساد گه باتگن دایره‌لر تامانیدن نشانگه آلنیب اۉلدیریلگن.
اوشبو گزارش ده سۉنگی ۱۹ ییل ایچیده اۉلدیریلگن ژورنالیستلر و یېتکرمه خادملری نینگ رویخطی قید اېتیلگن. بو رقم افغانستان ژورنالیستلر مرکزی و یېتکرمه‌لرنی قۉللب-قوتلاوچی نهادلر تامانیدن هم تصدیقلنگن. طالبان خودکش و پارتلش هجوملری گه علاوه، بیرقطار ژورنالیستلر نینگ باشینی کېسیب و اولردن فلم آلگن. اجمل نقشبندی طالبان تامانیدن شفقت‌سیز طرزده باشی کېسیلگنلردن بیری دیر و او نینگ اۉلدیریلیشی افغانستانده اېرکین سۉز الملی دایمی تراژیدی گه اېلنگن.
سۉنگی ۲۰ ییل ایچیده اۉلدیریلگن ژورنالیستلر نینگ رویخطی
افغانستان ژورنالیستلر مرکزی نینگ معلوماتی اساسیده، ۱۳۸۰ دن ۱۴۰۲ ییلده قربان بولگن ۱۳۰ ژورنالیست که یېتکرمه‌لر نینگ تخنیکی و فنی خادملری شامل دیر، طالبان، داعش خراسان و ناتانیش قوراللی کیشیلر نینگ خودکش و قوراللی هجوملریده هلاک بولگنلر.
۸صبح کونده‌لیگی نینگ ۱۳۸۰ دن ۱۴۰۲ ییلده‌گی معلومات‌لری اساسیده، بو ژورنالیستلر و یېتکرمه خادملری ۴۸ خودکش هجوم و بمب ییرلشتیریش، ۱۷ قوراللی هجوم، ۱۳ ماین پارتلشی، ۲۷ آتیب اۉلدیریش، ۴ پیچاقلنیب اۉلدیریش و قالگنی طالبان پستیرمه‌سی و اوشبو گروه بیلن سابق خوفسیزلیک کوچلر نینگ اوروشی، سِرلی ترور، امریکا قۉشمه ایالتلری نینگ ییتکچیلیگیده ناتو کوچلری و گلبدین حکمتیار ییتکچیلیگیده کوچلر نینگ اوق آتیشی عاقبتیده هلاک بولگنلر.
توپلنگن معلومات اساسیده، ۶۰ فایز دن آرتیق ژورنالیستلر طالبان تامانیدن اۉلدیریلگن، ژورنالیستلر گه قرشی اۉیوشتیریلگن ۳۵ مورد داعش گه نسبت بیریلگن و قالگنی ناتانیش قوراللی کیشیلر و سِرلی قتللر گه نسبت بیریلگن، اولر ارا اوشبو مدت ایچیده قریب ۱۳ عیال یېتکرمه قربان‌لری آره‌سیده شامل دیر.
بو ژورنالیستلر کابل، ننگرهار، بلخ، لوگر، خوست، تخار، قندوز، ارزگان، غزنی، قندهار، پکتیکا، نورستان، پروان، جوزجان، بغلان، کاپیسا، بغلان و غور ولایت‌لریده اۉلدیریلگن. ۶۰ فایز گه یقین ژورنالیستلر کابل شهری ده طالبان و داعش نینگ خودکش و پارتلش هجوملریده قربان بولگن و ژورنالیستلر نینگ اۉلیش ۱۱ واقعه ننگرهار و قالگنی ۱۶ ولایتده قربان بولگنلر.
سۉنگی ۲۰ ییلدن کوپراق ده ترقه‌لگن معلومات‌لر اساسیده قریب ۱۶ ژورنالیست افغانستاندن تشقری ده اۉلدیریلگن. اوشبو ژورنالیست‌لردن بیرقطاری دنیا مقیاسیده‌گی مشهور یېتکرمه‌لر جمله دن نیویارک تایمز، اسوشیتدپرس، رویترز، فرانسه آژانسی و امریکا کوچلری اوچون ایشلر اېدیلر. رویترز صورتچیسی هری بورتون، اسپانیا الموندو کونده‌لیگی نینگ ژورنالیستی جولیو فیونتس و کوریرا دلاسرا ژورنالیستی ماریاگارسیا کوتولی دنیاده‌گی مشهور ژورنالیست‌لردن بولگن که ۱۳۸۰ ییلده کابل ولایتی سروبی تومنیده قوراللی کیشیلر گه نسبت بیریلگن هجومده هلاک بولگنلر. اوشه پیتده خوفسیزلیک رسمی‌لردن بیرقطاری بو هجومنی طالبان گه نسبتن بیرگن اېدیلر.
اوشبو مدت ایچیده خارجی و ایچکی یېتکرمه‌لر بیلن همکارلیگی بولگن کوپ سانده صورتچیلر هلاک بولگنلر. ترقه‌لگن معلومات اساسیده، ۱۳۸۰ ییلدن ۱۴۰۲ ییلگه قدر خارجی و ایچکی مشهور یېتکرمه‌لر نینگ کمیده بیش صورتچیسی طالبان هجوملریده هلاک بولگنلر. فرانسه آژانسی صورتچیسی شاه مری فیضی کابل شهریده ۱۳۸۷ ییل ۱۰ ثور ده ژورنالیست گروهی گه اۉیوشتیریلگن خودکش هجوم عاقبتیده هلاک بولگن. بو هجوم داعش خراسان گه نسبتن بیریلگن.
شونینگدیک، الجزیره و اسوشیتدپرس صورتچیسی رحمت‌الله نیکزاد، ۱۳۹۹ییلده غزنی شهری ده قوراللی هجوم عاقبتیده هلاک بولگن. امریکا ملی رادیوسی صورتچیسی و همکاری ذبیح‌الله تمنا ۱۳۹۵ییلده هلمند ولایتی مارجه تومنیده طالبان تامانیدن اۉلدیریلگن و رویترز آژانسی صورتچیسی عزیزالله حیدری۱۳۸۰ییلده کابل ولایتی سروبی تومنیده قوراللی کیشیلر نینگ هجومیده اۉلدیریلگن. رویترز نینگ باشقه صورتچیسی دانش صدیقی ۱۴۰۰ ییلده قندهار ولایتیده سابق خوفسیزلیک کوچلر بیلن طالبان اۉرته‌سیده‌گی اوروش ده قربان بولگن.
معلومات‌لر گه کوره، اوشبو مدت ایچیده افغانستانده قریب ۱۰ رادیو و تلویزیون نطاقی طالبان، داعش گه نسبتن بیریلگن هجوم و ناتانیش قوراللی کیشیلر تامانیدن اۉلدیریلگن. اولر نینگ عایله‌لری نیچه مراتبه سابق حکومتدن عدالت تامین اېتیلیشی و واقعه عامللری محکمه بولیشینی اېسته‌گنلر بیراق طالبان قولیده حکومت قوللمه‌گونچه بوتوغریده عملی هېچ بیر اقدام بولمه‌گن اېدی.
سۉنگی ۲۰ ییلده ژورنالیستلر و یېتکرمه‌لر عایله‌سی ژورنالیستلر و یېتکرمه خادملری اۉلدیریلیشی گه مناسبت بیلدیریب و تنقید اېتگنلر. یېتکرمه‌لرنی قۉللب-قوتلاوچی نهادلر سابق دولت و خلق‌ارا تشکیلات‌لردن ژورنالیستلر نینگ اۉلدیریلیشی اینیقسه اېنگ کوپ مناسبت‌لر گه سبب بولگن و اولر نینگ قنده‌ی اۉلدیریلیشی آچیقلنیشی اوچون دادخواهی‌لیک بولگن ژورنالیستلر نینگ اۉلدیریلیشی حقیده تحقیق بولیشینی اېسته‌گن.
طلوع تلویزیونی نینگ سیاسی دستورلر نطاقی یما سیاوش، افغانستانده یېتکرمه بوییچه مشهور سیمالردن بیری اېدی موتری ده یېرلشتیریلگن ماین پارتلشی عاقبتیده هلاک بولگن. اونینگ اۉلدیریلیشی ایچکی و خلق‌ارا کېنگ مناسبت‌لر گه سبب بولگن اېدی.
طلوع‌نیوز مخبری صمیم فرامرز کابل غربی قسمی دشت‌برچی ده میوند سپورت کلوبیده اۉیوشتیریلگن خودکش هجومنی قاپلش اوچون بارگن اېدی ایکّینچی پارتلشده بیرگه‌سیده‌گی صورتچی رامز بیلن قربان بولگنلر. بو خودکش هجوم ۱۳۹۷ییل ۱۶ سنبله، چهارشنبه کونی اۉیوشتیریلگندی ۳۰ دن آرتیق پهلوان قربان بولیب و قریب ۵۰ کیشی یره‌دار بولگن اېدیلر.
شونینگدیک اۉلدیریلیشی اېنگ کوپ مناسبت‌لر گه سبب بولگن ژورنالیست‌لردن بیری نیویارک تایمز مخبری سلطان منادی اېدی. او ۱۳۸۸ییلده قندوز ولایتیده طالبان تامانیدن اوغیرلنگن تانکرلر گه ناتو نینگ هوا هجومی محلی ده سفر قیلگن اېدی قیتیش پیتیده طالبان تامانیدن خارجی همکسبی بیلن قولگه آلینگن اېدی. منادی جنابلری ناتو کوچلری تامانیدن یولگه قوییلگن نجات عملیاتیده اۉلدیریلدی، عین‌حالده اوشبو عملیات ده همکسبی استفن فرل جانلی قوتقریلدی.
فرانسه آژانسی مخبری سردار احمد ۱۳۹۳ ییل نوروز کیچه‌سی تورموش اورتاغی و ایکّی باله‌سی بیلن کابل سرینا هوتلی ده طالبان خودکش هجومچیلر نینگ اوق آتیشیده اۉلدیریلگن. اونینگ اۉلدیریلیشی کېنگ کولمده مناسبت‌لر گه سبب بولگن. طالبان اوشبو هجوم مسوولیتینی تن آلگن اېدیلر.
شونینگدیک صدای صلح رادیوسی نینگ مسوولی منیجری و ژورنالیستی ذکیه ذکی، پروان ولایتی جبل‌السراج تومنیده اۉز اوی ده باله‌لری نینگ کوزی اونگیده آتیلیب اۉلدیریلدی. اونینگ اولیمی ناتانیش قوراللی کیشیلر گه نسبتن بیریلگن اېدی، بیراق افغانستان ژورنالیستلر مرکزی بو ایش اسلامی حزب رهبری گلبدین حکمتیار گه منسوب کیشیلر تامانیدن عملگه آشیریلگنینی اېتگن اېدی. قوراللی هجومچیلر ۱۳۸۶ ییل ۱۵ جوزا آی ده، دیره‌زه دن خانم ذکی نینگ اتاقی گه کېریب و اونی آتیب اۉلدیرگنلر.
طالبان ژورنالیست‌لرنی اۉلدیریش دوامیده، اجمل نقشبندی نی بیر آی حبس قیلیشدن سۉنگ قویاش ۱۳۸۶ ییل ۱۹ حمل ده هلمند ولایتیده شفقت‌سیز طرزده باشینی کېسدیلر. او ایتالیالیک بیر همکسبی بیلن قریب بیر آی طالبان تورمه‌خانه‌سیده اېدی، طالبان ایتالیالیک ژورنالیست نی سابق دولت تورمه‌خانه‌لریده بیش قوماندانی قوییب یوباریلیشی اۉرنیده آزاد قیلدیلر، بیراق افغانستان سابق دولت تامانیدن اېستک‌لری انابت گه آلینمه‌گنی اوچون نقشبندی نینگ باشینی کېسیب و اوندن فلم آلدیلر.
اجمل نقشبندی اۉلدیریلیشیدن سۉنگ طالبان اونینگ اسارتیدن مستند فلم نی ترقه‌تدیلر، طالبان جنگری‌لری اجمل نقشبندی نینگ باشینی کېسیش پیتیده قهقه کولر اېدیلر. اونینگ اۉلیمی افغانستان یېتکرمه‌لری المی تراژیدی گه اېلنگن.
داعش خراسان بولیمی گروهی، ۱۳۹۷ییل ۱۰ ثور، دوشنبه کونی ایرته‌لب کابل ده ژورنالیستلر گه اېنگ قانلی هجومنی اۉیوشتیردی که ۹ ژورنالیست هلاک بولیب و باشقه ۴ ژورنالیست یره‌دار بولدیلر. بو خودکش هجوم کابل شش درک منطقه‌سیده اۉیوشتیریلیب ۲۶ کیشی نینگ اۉلیمی و ۴۹ کیشی نینگ یره‌دار بولیشی گه ضامن بولدی. بو ژورنالیستلر گه قرشی مثل‌سیز خودکش هجوم دیېلگن.
ژورنالیستلر و یېتکرمه خادملری ریجه‌لی و سیستماتیک نشانگه آلینیشی گه قوشیمچه گروهی شکلده طالبان تامانیدن نشانگه آلینگن. بو گروه کابل ده رسانه‌ای موبی گروه خادملری بولگن بس ده اۉیوشتیریلگن خودکش هجوم مسوولیتینی تن آلگن اېدیلر که اوشبو هجومده ییتّی کیشی هلاک بولیب و باشقه ۲۵ کیشی یره‌دار بولگن اېدی.
اوشه پیتده طالبان سۉزلاوچیسی ذبیح‌الله مجاهد، بو هجوم قندوز اوروشیده «طالبان گه قرشی طلوع تلویزیونی نینگ یالغان تنقیدلری» گه قرشی اۉیوشتیریلگنینی اېتگن اېدی. طالبان نینگ مذکور خودکش هجومی ۱۳۹۴ ییل ۳۰ جدی، چهارشنبه کونی کابل دارالامان سرکی ده یوز بیرگندی.
افغانستان سابق حکومتی قولش گه یقین آی‌لرده، اۉتگن ۱۹ ییلده ۱۳۲ ژورنالیست هلاک بولیب و ۶۷ مورد عاملی طالبان اېکنینی اېتگن اېدی.
طالبان قولیگه افغانستان سقوط قیلمسدن آلدین، ۱۰۷ تلویزیون، ۲۸۴ رادیو، یوزلب چاپی نشریه و ۱۸۰۰ دن آرتیق انترنتی وبسایت فعالیت قیلر اېدی.
چېگره بیلمس گزارشگرلر، طالبان قدرت نی آلمسدن اول افغانستان بویلب ۵۴۷ یېتکرمه فعالیت قیلر اېدی بو گروه نینگ بیرینچی حاکمیتی ییلیده ۸۰ دن آرتیق عیال ژورنالیست یېتکرمه ده ایشیگه چېک قوییش گه مجبور بولگن و ۲۰۲۳ ییل عیال ژورنالیست‌لری اوچون یېتکرمه فعالیتیدن اوزاق قالیش ییل بولگنینی اېتگن. طالبان کېنگ کولمده یېتکرمه‌لر گه چېکلاو یره‌تیب و صورت آلیش و ویدیو آلیشنی گناه اته‌گنلر.
