گفتوگوکننده: آسیه حمزهای
اشاره: رینا امیری در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۱ بهعنوان نماینده ویژه ایالات متحده برای زنان و حقوق بشر در افغانستان تعیین شد. این انتصاب به احتمال زیاد در پی وضعیت نگرانکننده حقوق بشر و زنان پس از سقوط کابل در ۱۵ آگست سال گذشته انجام شد. امیری پس از آغاز ماموریتش سفرهای مختلفی از جمله به ناروی و کشورهای اسلامی داشته است. همزمان با فرا رسیدن ۸ مارچ، روز جهانی همبستهگی زنان و شرایط دشوار زنان در افغانستان بهویژه معترضان، اعمال محدودیت فشار، تلاشی خانهها، دربند کشیدن و لتوکوب آنها، گفتوگویی با رینا امیری کردهایم که مشروح آن را در ادامه میخوانید:
8صبح: بانو امیری، برای نخستین پرسش به من بگویید که از زمان آغاز ماموریتتان بهعنوان نماینده خاص امریکا در امور زنان و حقوق بشر افغانستان، چه اقدامات و تلاشهایی در راستای حقوق زنان انجام دادهاید؟ نقش شما بهعنوان نماینده خاص امریکا برای زنان پس از به خشونت کشیده شدن اعتراضات زنان و بازداشت آنان پررنگتر شد. در این مورد مشروح توضیح بدهید که چه کردید.
رینا امیری: در دو ماه پس از تصدی سمت خود، با هیات طالبان در اسلو و همچنین نمایندهگان طالبان در دوحه ملاقات کردم. تلاشم این بود آنها را تحت فشار قرار دهم تا به حقوق بشر همه مردم افغانستان احترام بگذارند و متعهد باشند. من از طالبان خواستم که به بازداشتهای ناعادلانه زنان معترض و روزنامهنگار پایان دهند، به انتقامجویی پایان دهند، به همه مردم افغانستان اجازه دهند که درس بخوانند، در همه بخشها کار کنند و در یک روند شفاف مشارکت داشته باشند که این خود فراگیری سیاسی و ثبات را ترویج میکند. همچنین به چند کشور اسلامی سفر کردهام تا از آنها در مشارکت با طالبان در زمینه حقوق بشر، از جمله حقوق زنان در چارچوب اسلام حمایت کنم. علاوه بر این، دفتر من در بیش از 50 رایزنی و گفتوگو با زنان و جامعه مدنی افغانستان در داخل و خارج از کشور، سازمانهای جامعه مدنی بینالمللی و نمایندهگان کشورهای عضو سازمان ملل متحد برای بحث در مورد طیفی از چالشهای پیش روی زنان و جمعیتهای در معرض خطر در افغانستان شرکت داشته است.
8صبح: به سفر به کشورهای اسلامی اشاره کردید، آیا به دنبال نسخهای برای زنان افغانستان در این جوامع میگردید؟ یا میخواهید به قدرت رسیدهگان کنونی را متقاعد کنید؟
رینا امیری: این نقش امریکا یا هیچ کشور دیگری نیست که یک دستورالعمل یا فرمول برای افغانستان بسازد و تهیه کند. مسیر پیش رو باید توسط خود مردم افغانستان تعیین شود. اما من میخواهم طالبان ببینند که علیرغم تفاوتهای قابل توجه در کشورهای اسلامی، هیچکدام مانع زنان از استفاده از حق تحصیل و کار و کمک به اقتصاد کشورهایشان نمیشود. در واقع، بسیاری از کشورهای موفق اقتصادی، مانند امارات متحده عربی، قطر و اندونزیا از جمله سیاستهایی را برای باز کردن بیشتر راهها برای مشارکت زنان در زندهگی سیاسی، آموزش، نیروی کار و اقتصاد کشورهایشان اعمال میکنند. زنان در افغانستان خواهان همان حقوق بشری هستند که برای زنان در سراسر جهان اسلام است و وقتی نوبت به حکومت میرسد، واضح است که کشورهای جهان اسلام سیستم حکومتداری را بهگونهای توسعه دادهاند که به نوعی حکومت را با شریعت آشتی میدهد – این دو ناسازگار نیستند. هیچ پاسخی برای همه وجود ندارد و ما اینجا نیستیم که نحوه اداره کشور افغانستان توسط افغانها را تجویز کنیم. گفتنی است ما معتقدیم که اظهار نظر مردم افغانستان در مورد چگونهگی انتخاب رهبران سیاسی و نحوه اداره کشورشان کمک زیادی به ایجاد یکپارچهگی سیاسی و ثبات سیاسی خواهد کرد که به نفع همه ما است.
8صبح: اولویت اساسی مأموریت شما برای افغانستان چیست؟
رینا امیری: اولویتهای اصلی دفتر من شامل حمایت از زنان و جمعیتهای آسیبپذیر افغانستان و خواستههایشان برای احیا، احترام و حمایت از حقوق بشر است. ما به شدتِ بحران انسانی در افغانستان اذعان داریم – این اغراق نمیتواند باشد. نیازهای فوری و معیشت اولویتهای ما است و همه باید قبل از هر چیزی برای رسیدهگی به بحران کنونی تلاش و اطمینان حاصل کنیم که حقوق اساسی اقتصادی همه مردم افغانستان برآورده میشود. علاوه بر این، ما باید اطمینان حاصل کنیم که زنان و دختران میتوانند در تمام سطوح، از جمله سطوح ابتدایی، متوسطه و لیسه در سراسر کشور به مکتب بازگردند و معلمان زن میتوانند بدون هیچ مانعی وظایف خود را انجام دهند. آموزش منجر به فرصتهای شغلی میشود و زنان میتوانند در همه بخشها از جمله بهعنوان کارمند دولت کار کنند. اینکه زنان میتوانند بهعنوان ارایه دهندهگان خدمات کمکهای بشردوستانه بدون نیاز به یک اسکورت مرد و همچنین بهعنوان دریافتکنندهگان این کمکها، کار کنند. اینکه حاکمیت قانون منصفانه و شفاف در راستای تعهدات حقوق بینالملل افغانستان رعایت میشود. بازداشتها و قتلهای ناعادلانه، مصادره اموال و سایر اشکال سوءاستفاده متوقف شود و اینکه ایجاد یک پروسه فراگیر که به مردم افغانستان اجازه دهد در حکومتداریشان نظر داشته باشند، در اولویت ماموریت من قرار دارد.
8صبح: به باور شما آیا امکان تأمین حقوق عادلانه زنان در شرایط کنونی وجود دارد؟
رینا امیری: طالبان باید درک کنند که بدون احیای احترام به حقوق زنان و دختران افغانستان و همچنین حمایت از ایجاد روندی فراگیر و شفاف، نمیتوانند به هدف خود مبنی بر یک افغانستان باثبات و اقتصادی که از نظر مردم افغانستان و جامعه جهانی مشروع باشد، دست یابند. حکومتداری شفاف و احترام به حقوق همه مردم افغانستان، مستلزم این موضوع است.
همانطور که تام وست، نماینده ویژه ایالات متحده، در یک رویداد سازماندهی شده توسط USIP گفت که امریکا یک سیاست کلی برای اجتناب از اظهارات رسمی در مورد به رسمیت شناختن در موارد تغییر دولت دارد. تمرکز ما بر این است که آیا دولت آینده افغانستان دولتی است که ایالات متحده و جامعه بینالمللی بتوانند با آن همکاری کنند یا خیر. برای به دست آوردن اعتبار و مشروعیت به این منظور، طالبان باید به حقوق بشر و آزادیهای اساسی همه افغانها، از جمله برای زنان، کودکان، روزنامهنگاران، مدافعان حقوق بشر و اعضای جمعیتهای آسیبپذیر احترام بگذارند. آنها باید متعهد به فرایندی معتبر و شفاف مبتنی بر قوانین باشند که توسط آن کسانی که مرتکب تخلف میشوند، پاسخگو باشند. یادآوری این نکته مهم است که مشروعیت هر حکومتی در افغانستان در درجه اول از خود افغانها و توسط مردم کسب خواهد شد.
8صبح: پوشش شما در نشست ناروی با انتقادات فراوانی مواجه شد. یکی از آن منتقدان من بودم. شاید اگر این نشست در کابل برگزار میشد، پوشش شما بیشتر توجیه میداشت. چرا در برابر آنان حجاب بر سر کردید؟ پاسختان به منتقدان چیست؟
رینا امیری: من یک میانجی و مذاکرهکننده آموزشدیده هستم. وقتی طرف مقابل را درگیر میکنم، دایماً به این فکر می کنم که چگونه میتوانم در انتقال پیامم مؤثر باشم. در اسلو، کار من این بود که بهطور مؤثر با طالبان در یک سری مسایل مشارکت کنم، از جمله اطمینان از بازگشت دختران به مکتب در سال جدید، تحت فشار قرار دادن آنها برای افزایش دسترسی زنان به کار در بخشهای بشردوستانه، بازداشت زنان و سایر موارد نقض حقوق بشر. من تصمیم گرفتم که چادر بر سر داشته باشم تا در شنیدن این پیامها توسط طالبان موثرتر باشم. در حالی که من به کسانی که دیدگاه متفاوتی دارند احترام میگذارم، اما من بر تصمیم خود میایستم و به انجام کاری که فکر میکنم درست است تا در این مأموریت بسیار مهم مؤثر باشم، ادامه خواهم داد.
8صبح: به نظر شما با کسانی که امریکا دو سال پیش توافقنامه صلح را امضا کرد، به حقوق زنان، کرامت انسانی و حقوق بشر تمکین خواهند کرد؟ مفصلتر بگویید که رفتار این افراد را بهویژه در مساله اعتراض زنان و تلاشی خانههای مردم چگونه ارزیابی میکنید؟
رینا امیری: همانطور که گفتم، طالبان اگر میخواهند در چشم مردم افغانستان و جامعه جهانی مشروعیت پیدا کنند، باید به حقوق زنان و کرامت و آزادی همه افغانها احترام بگذارند. انجام این کار نشان خواهد داد که طالبان برای پایان دادن به درگیری و قرار دادن افغانستان در مسیر خودکفایی و ثبات، جدی است.
دولت موسوم به “دولت موقت” طالبان اظهارات مثبتی را انجام داده و گامهای خاصی برداشته است تا اجازه دهد مواردی مانند کمکهای بشردوستانه به افغانهای بیشتری برسد؛ اما کارهای بیشتری باید انجام شود و برخی از روندهایی که شاهد آن هستیم، نگرانکننده است. بهعنوان مثال، ما عمیقاً نگران روند کنونی بازرسی خانهها، دستگیری و بازداشتهای گزارش شده فعالان زن و سایر موارد نقض جدی حقوق بشر هستیم. من با دیگر مقامهای دولتی ایالات متحده و شرکای خود در جامعه جهانی، این موضوع را با طالبان در سطوح عالی مطرح کردهایم و آنها را تحت فشار قرار دادهایم تا تاکتیکهای خود را تغییر دهند و به حق همه مردم افغانستان برای اعتراض مسالمتآمیز احترام بگذارند. طالبان باید به تعهدات خود در مورد حقوق بشر پایبند باشند.
8صبح: با چه جناحی بیشتر در درون حاکمان کنونی در تماس هستید؟
رینا امیری: من با طیف وسیعی از دیدگاهها در درون طالبان درگیر هستم. گفتوگوهای جدی و صریح با آنها داشتهام و در نهایت معتقدم که آنها باید بدانند که مشارکت و شامل ساختن زنان برای دستیابی به بسیاری از اهداف اعلام شده آنها در مورد حفظ استعدادهای مردم افغانستان و جلوگیری از فرار بیشتر مغزها، احیای خدمات ملکی و کار، امری اساسی به سوی یک افغانستان خودپایدار با وابستهگی کمتر به کمکهای مالی و گامی برای پایان رنج مردم افغانستان است. اگر نیمی از جمعیت افغانستان مجبور شوند در خانه بمانند، هیچ یک از این پیشرفتها اتفاق نمیافتد.
8صبح: آیا مساله اوکراین بحران بشری افغانستان و مساله زنان افغانستان را به حاشیه برده است؟ با وجود بحران در اوکراین، آیا افغانستان همچنان مورد توجه امریکا است یا خیر؟
رینا امیری: ایالات متحده همچنان نگران وضعیت بشردوستانه و وضعیت حقوق بشر، از جمله برای زنان و دختران، در افغانستان است. ما مدوام برای افغانستان کار میکنیم، از جمله دفتر تام وست، نماینده ویژه، دفتر من، همکاران در USAID و دیگران در سرتاسر وزارت امور خارجه و دولت امریکا، شبانهروز برای رسیدهگی به چالشهای پیش روی افغانستان کار میکنند.
8صبح: زلمی خلیلزاد بارها از تغییر در باورها و رفتار افراد حاکم در قبال زنان سخن میگفت، اما واقعیت میدان چیزی دیگری است. آیا تا به حال از او پرسیدهاید که تغییرات مورد نظر از نگاه خلیلزاد در مورد طالبان چه بوده است؟
رینا امیری: در این مورد از خود او بپرسید.
8صبح: بانو امیری، در حالی ۸ مارچ فرا میرسد که زنان افغانستان پس از دو دهه تلاش برای حقوق خود، در وضعیت دشواری قرار دارند. پیام شما به زنان افغانستان چیست؟
رینا امیری: من میخواهم زنان افغانستان بدانند که از حمایت و احترام جهانی برخوردارند. آنها بهعنوان قربانی دیده نمیشوند، بلکه نیروهایی سراسر شجاعت و تحسین هستند. دورههای دیگری در تاریخ افغانستان بوده است که زنان با شکست مواجه شدهاند، اما آنها همیشه مقاومت و استحکام لازم برای مبارزه و پسگیری حقوق خود را نشان دادهاند. اما ما می دانیم که آنها برای رسیدن به آن نیاز به حمایت جامعه بینالمللی دارند. راه رسیدن به یک افغانستان موفق، صلحآمیز و دوامدار، بدون مشارکت زنان هموار نمیشود. بسیاری در ایالات متحده، اروپا و در داخل جهان اسلام این را درک میکنند. من میخواهم به زنان افغانستان تأکید کنم که آنها تنها نیستند – جهان در کنار آنها ایستاده است.
8صبح: از اینکه در این گفتوگو همراه ما بودید، سپاسگزارم.
رینا امیری: سپاس از شما.