با تسلط طالبان بر افغانستان، دهها تن از خبرنگاران و مسوولان رسانهها به دلیل نگرانی از انتقامجویی طالبان افغانستان را ترک کردند. برخی از رسانههایی که در طول بیست سال گذشته در مورد تقویت ارزشهای دموکراتیک، حقوق بشر، آزادی بیان و ترویج فرهنگ مردمسالاری نقش کلیدی داشتهاند، از سوی طالبان بارها تهدید شده و برخی از خبرنگاران این رسانهها به شکل خودسرانه توقیف و شکنجه نیز شدهاند. این رسانهها با خروج از کشور فعالیتهای خود را از بیرون ادامه دادهاند. طالبان محدودیتهای زیادی را در زمینه دسترسی به اطلاعات وضع کردهاند. طبق دستورالعملهای طالبان، سخنگویان این گروه از پاسخگویی به رسانههای تبعیدی منع شدهاند و نیز این گروه جواز فعالیت برخی از رسانههای در تبعید را لغو کرده و دامنههای انترنتی آنان را مسدود کردهاند. دوری از بستر محیطی، تعقیب و انتقامجویی از سوی طالبان، هراس نهادهای دولتی از دادن اطلاعات و عدم نهادهای پشتیبان رسانهها از چالشهای اساسی رسانههای در تبعید شمرده میشود.
طالبان پس از تسلط بر افغانستان، محدودیتهای دستوپاگیری علیه رسانهها و آزادی بیان در کشور وضع کردهاند. خودسانسوری، منع انتقاد از مقامهای طالبان و توقف برنامههای موسیقی، تفریحی و سیاسی که در مخالفت با باورهای ایدیولوژیک این گروه قرار دارد، باعث شده که شماری از رسانهها فعالیتهای خود را در داخل افغانستان متوقف کنند و کارشان را به عنوان رسانه تبعیدی در مورد افغانستان ادامه دهند.
شماری از خبرنگاران رسانههای تبعیدی میگویند که در حال حاضر، دسترسی به اطلاعات در افغانستان با چالشهای جدی مواجه است و حتا ناممکن شده است. به گفته آنان، طالبان انتقاد از عملکرد رژیم خود را نمیپذیرند و رسانهها در زمینه تهیه گزارش در مورد مسایلی که از چشم عمومی پوشیده میماند، با دشواریهای زیادی روبهرو هستند.
طالبان رسانهها و خبرنگارانی را که در مورد کاستیهای حکومتداری و رفتارهای غیرقانونی و غیرمسلکی این گروه گزارش تهیه کنند، مورد تعقیب و بازجویی قرار میدهند. شماری از خبرنگاران رسانههای در تبعید از تشدید دشواریهای دسترسی به اطلاعات به شدت ابراز نگرانی میکنند. آنان میگویند که تعقیب و انتقامجویی طالبان هر روز گستردهتر و دسترسی به اطلاعات محدودتر میشود. به گفته آنان، در رژیم طالبان نه تنها هیچ نوع قانون و دستورالعملی برای حمایت از رسانههای تبعیدی وجود ندارد بلکه فعالیت این رسانهها بهگونه کامل از سوی این گروه منع شده است.
خبرنگاران رسانههای تبعیدی میافزایند که به شکل «پولیس مخفی» کار میکنند و این امر تهدیدات شدید امنیتی را متوجه آنان و خانوادههایشان میسازد و اگر از سوی طالبان شناسایی شوند به کام مرگ کشانده خواهند شد.
کیانوش مهرورز (نام مستعار) که تحت سیطره حاکمیت طالبان با یکی از رسانههای تبعیدی کار میکند، دشواریهای دسترسی به اطلاعات و نگرانیهای امنیتی خبرنگاران را غیرقابل بیان میداند. این خبرنگار که به دلیل تهدیدات امنیتی نام مستعار برگزیده، میگوید که خواب از چشمان خبرنگاران رسانههای تبعیدی در داخل افغانستان به دلیل فشارهای روحی ناشی از انتقامجویی طالبان گرفته شده است.
آقای مهرورز میافزاید: «در یک ترس و اضطراب شدید به سر میبرم، چون سرنوشت ما وقتی به دست طالبان بیفتیم روشن است که چه برخورد با ما صورت میگیرد و این خواب را از چشمان ما ربوده است. از سوی دیگر، کار آنلاین به مراتب سختتر از کار ساحهای است. ما تماس خطی هم گرفته نمیتوانیم که این کار صحتوسقم رویدادها را برای ما دشوار میسازد.»
این خبرنگار یکی از رسانههای تبعیدی میافزاید: «بیشتر این رسانهها متکی به شهروندخبرنگاری هستند و وقتی مردم به میزانی ترس داشته باشند که در حد یک بلی و خیر اطلاعات ندهند، تصور کنید که کار خبرنگاری و راستیآزمایی چهقدر دشوار میشود. کوچکترین اشتباه، خبرنگار را به چنگال طالبان میاندازد.»
مژگان (نام مستعار)، یکی از زنان خبرنگار، میگوید که طالبان فعالیت رسانههای در تبعید را منع قرار دادهاند. به گفته او، هر خبرنگار که با این رسانهها کار کند به چشم «دشمن» به او نگریسته میشود که «باید سرش زده شود.» او میافزاید که نداشتن امنیت کاری، خبرنگار را دچار «استرس انباشت شده» میکند.
این خبرنگار میافزاید که وضع محدودیتهای طالبان و جامعه سبب شده که در حبس خانهگی به سر ببرد و نیز عدم حمایت خانواده باعث شده که هیچ تکیهگاه خانوادهگی نیز نداشته باشد. او همچنان تاکید میکند که به ندرت کسی پیدا میشود که در مورد مشکلات زندهگی خود با خبرنگاران صحبت کند و افزون بر این خانوادهها نیز بار ملامتی هر پیامدی را پیش از پیش به زنان خبرنگار گوشزد میکنند.
در همین حال، احمد قریشی، رییس اجرایی مرکز خبرنگاران افغانستان، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که طالبان دستور ممنوعیت همکاری با رسانههای در تبعید را بهگونه شفاهی صادر کردهاند که محدودیت دسترسی به اطلاعات را تشدید میکند.
رییس اجرایی مرکز خبرنگاران افغانستان میافزاید که دستور رهبر طالبان مبنی بر عدم انتقاد از مقامهای این گروه، از محدودیتهای اساسی در برابر دسترسی به اطلاعات و تهیه گزارشها بهویژه گزارشهای تحقیقی است. به گفته او، عدم پاسخگویی مقامهای طالبان، زمینه دسترسی به اطلاعات را محدودتر میکند و مشکلات زیادی را در عرصه اطلاعرسانی به میان میآورد.
آقای قریشی تاکید میکند که طالبان در کنار اعمال سایر محدودیتها در یکی از دستورالعملهایشان رسانهها را از صحبت با منتقدان و مخالفان سیاسی خود نیز منع کردهاند که این امر نیز منتج به محدودیت دسترسی به اطلاعات میشود. او تصریح میکند که دستورالعملهای طالبان، پالیسی رسانهای این گروه را تشکیل میدهد که اکثریت موارد بازداشت خبرنگاران به دلیل خودداری از اجرای این دستورالعملها صورت گرفته است. به گفته او، «این دستورالعملها روشن نساخته که اگر از این دستورالعملها تخطی صورت گیرد، فرد متهم با چه عواقبی مواجه میشود که این موضوع باعث تشدید تهدید و بازداشت خبرنگاران میشود.»
رییس اجرایی مرکز خبرنگاران افغانستان میافزاید که طالبان در جریان بیش از دو سال گذشته محدودیتهای زیادی علیه رسانهها از جمله رسانههای در تبعید وضع کردهاند. او از مسدودیت دامنه انترنتی روزنامه ۸صبح به عنوان یکی از نمونههای محدودیت علیه رسانههای تبعیدی نام میبرد.
طالبان به دنبال اعمال محدودیت علیه رسانههای تبعیدی، دامنه انترنتی روزنامه ۸صبح را که بهشکل قانونی خریداری شده بود مسدود کردهاند. افزون بر این، این گروه حکم بازداشت ناشران و کارمندان ده رسانه از جمله روزنامه ۸صبح را صادر کردهاند.
نهاد حمایتکننده رسانههای آزاد افغانستان (نی) که بهتازهگی فعالیتهای خود را در افغانستان به حالت تعلیق درآورده، فهرست این ده رسانه را با برخی از رسانهها در میان گذاشته که براساس آن، روزنامه ۸صبح، روزنامه اطلاعات روز و برخی از رسانههای دیگر که اکنون فعالیت ندارند، شامل دستور محاکمه غیابی و گرفتاری طالبانند.
گفتنی است که در جریان بیش از دو سال گذشته هیچ قانون یا پشتیبانی اعلام شده از سوی نهادهای بینالمللی برای حمایت از خبرنگاران در تبعید و رسانههای تبعیدی وجود نداشته است. اما چندی قبل پنه لوپه وینترهگر، رییس عامل صندوق اروپایی برای خبرنگاری در تبعید (JX Fund)، در بیانیهای به مناسبت سمپوزیم «بازسازی رسانههای در تبعید از افغانستان: چالشها، فرصتها و مسیر پیش رو»، گفته است که این نهاد متعهد به تقویت رسانههای در تبعید به شیوه پایدار است.
قابل یادآوری است که در تازهترین مورد، روزنامه ۸صبح به اطلاعاتی دست یافته است که نشان میدهد طالبان به رسانههای داخلی فشار وارد کردهاند که ۵۰ فیصد از نشرات خود را به ترویج و تبلیغ برنامههای این گروه اختصاص دهند.