اشاره: داکتر جلالالدین دوشیانی، متخصص امراض اورتوپیدی و تروماتولوژی، از دانشگاه طبی کابل فارغ شده و در حال حاضر بهحیث داکتر متخصص در شماری از شفاخانههای خصوصی در کابل کار میکند. او از مریضان اورتوپیدی میخواهد که به تداوی خودسرانه، غیرمسلکی و غیرعلمی مبادرت نورزند و از مراجعه به نزد افراد غیرمتخصص جلوگیری کنند. به گفته او، مریضان زمانی که دچار آفات شدید اورتوپیدی میشوند به متخصص مراجعه میکنند که در آن زمان تداوی درست صورت نمیگیرد و باعث معیوبیت دوامدار مریض میشود.
۸صبح: داکتر صاحب دوشیانی، متخصص امراض اورتوپیدی، ممنون از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید. لطفاً در مورد اورتوپیدی معلومات بدهید که چیست و شامل کدام امراض میشود؟
دوشیانی: اورتوپیدی بخشی از مسلک طبابت است که به تشخیص و تداوی طبی، جراحی، سوءاشکال ولادی، دستوپا، ستون فقرات و امراض استخوان میپردازد. به تعبیر دیگر، اورتوپیدی تشخیص و تداوی امراض و آفات و ترومای عضلات و استخوان را احتوا میکند.
۸صبح: کدام بیماریهای اورتوپیدی در افغانستان شایع است؟
دوشیانی: امراض اورتوپیدی در افغانستان زیاد است، اما آنچه که زیاد شایع است و بیشترین مراجعان را در کلینیکها و شفاخانهها تشکیل میدهد آفات ستون فقرات از جمله آفات دیسک کمر (lumbar disc bulge) و ساییدهگی مفصل زانو (osteoarthritis) است.
۸صبح: آسیبهای استخوانی چیست؟ آیا قابل درمان است؟
دوشیانی: آسیبهای استخوانی به تمام صدمات، ضربات و ترومایی گفته میشود که سبب شکستهگی و یا برآمدهگی مفاصل (dislocation) میگردد. خوشبختانه آسیبهای استخوانی قابل تداوی است و با پیشرفت و انکشافاتی که در عرصه طبابت بهخصوص در زمینه مسلک اورتوپیدی بهوجود آمده، همه آفات و آسیبهای استخوانی قابل تداوی است.
۸صبح: دیسک کمر چیست؟ آیا درمانپذیر است؟ چون سخن مشهوری است که میگویند، کسی یک بار دیسک کمر شد دیگر جورشدنی نیست. نظر متخصصان اورتوپیدی در این زمینه چیست؟
دوشیانی: دیسک کمر خود مرض نیست، بل یک ساختمان آناتومیک است که از دو قسمت ساخته شده، یکی قسمت محیطی بهنام Annulus fibrosis و دوم قسمت وسط بهنام nucleus pulpous میباشد. وظیفه این ساختمان جذب تکان وارده و جلوگیری از صدمات به فقرات است و انتقال فشار وزن تحمیل شده از فقره بالا به فقره پایین میباشد. زمانی دیسک میگردد که عمدتاً به طرف خلف بوده و در نتیجه رشتههای اعصاب (nerve roots) و یا نخاع شوکی (spinal cord) را تحت فشار قرار میدهد و موجب بروز اعراض و شکایات نزد شخص میگردد. بیمار همچنان از درد و بیحسی یعنی کرختی، خواببردهگی و سوزش نواحی لگن خاصره، سرین و پاها نیز شاکی بوده میتواند. این آفت قابل تداوی است که به شکل طبی و محافظهکارانه و هم بهگونه جراحی مداوا میگردد. تداوی طبی آن تجویز ادویه، تمرینات مناسب، تغییر وظایف برای آنانی که کار و وظایف شاقه دارند، کاهش وزن افراد چاق و فزیوتراپی و تطبیق ادویه به شکل موضعی میباشد و تداوی جراحی آن شامل کشیدن دیسک برآمده توسط عمل جراحی میباشد.
۸صبح: چرا بین مهرههای کمر پندیدهگی رخ میدهد؟
دوشیانی: پندیدهگی و تورم در بین فقرات در حالات ذیل ایجاد میگردد: جمعشدن چرک در ساحه، تومور، التهاب، برآمدهگی دیسک، صدمات شدید و رباطهای فقرات باعث میشود که در فقرات تورم پیدا شود.
۸صبح: آیا پندیدهگی بین دو مهره کمر هم شامل دیسک میشود؟ مبتلایان این بیماری چه باید بکنند؟
دوشیانی: ایجاد فاصله بین مهره یا فقرههای کمر و یا نزدیکی آن وابسته به عواملی میشود که شخص با آن مواجه میگردد؛ اما بیشترین علل آن کارهای ثقیل، سنگین، سقوط از ارتفاع و امراضی که با پیشرفت سن بهوجود میآید و یا منشأ انتانی دارد، مثلاً توبرکلوز فقرات که سبب تخریب شدن دو فقره میگردد و آفات سرطانی و نیوپلاستیک نیز تخریبات فقرات به بار آورده و تروما و صدمات هم از جمله اسباب نزدیکی فقرات میباشد.
۸صبح: شکستهگی عینک زانو چیست و چهگونه درمان میشود؟
دوشیانی: شکستهگی یا کسر عینک زانو (fracture) عظم (patella ) بوده و این استخوان در پیش روی مفصل زانو موقعیت دارد و به شکل هموار و مدور (Round) میباشد. ضربه مستقیم در ناحیه و یا از اثر افتادن بالای طرف کسر عظم (patella ) یا عینک زانو بهوجود میآید. وظیفه این استخوان محافظت از مفصل زانو است. در صورتی که کسر این استخوان ساده باشد، بیجا نباشد و پارچه پارچه نباشد با تثبیت با گج (cast) تداوی میگردد.
شکستهگی استخوان عینک زانو یک فیصد از شکستهگی عظام بدن را تشکیل میدهد و زن و مرد تقریباً بهگونه مساوی دچار این آسیب میگردند و در صورتی که زیاد بیجا باشد و پارچه پارچه باشد، ایجاب جراحی را میکند و التیام آن حدود ۴ تا ۶ هفته را در بر میگیرد.
۸صبح: شما در تشخیص امراض اورتوپیدی از کدام تکنالوژی استفاده میکنید؟ معمولاً این مریضها از کدام طبقه اجتماعی هستند؟
دوشیانی: تشخیص امراض اورتوپیدی با اخذ تاریخچه دقیق از مریض، اجرای معاینات فزیکی، معاینات تصویری و معاینات لابراتواری صورت میگیرد و معاینات تصویری از قبیل اکسری، سیتی اسکن، امآرآی و التراسوند برای تشخیص آفات اورتوپیدی به شکل گسترده اجرا میگردد. امراض اورتوپیدی تمام طبقات جامعه را مبتلا میکند، اما در نزد کارگران، دهقانان، کسبهکاران و کسانی که کار شاقه انجام میدهند یا معروض به تروما و صدمات میگردند زیادتر موجود است.
۸صبح: ساییدهگی زانو چیست و چرا زانو ساییده میشود؟ روشهای درمان آن چیست؟
دوشیانی: ساییدهگی(osteoarthritis) از جمله آفات شایعه استحالهای این مفصل است؛ چون مفصل زانو بزرگترین مفصل بدن میباشد و زیاد معروض به ترضیض و تروما شده و تمام وزن و فشاری که بر وجود تحمیل میگردد، مفصل زانو آن را متحمل میشود. وزن زیاد، افزایش سن، استرس دوامدار و ترومای متداوم و یا آنی عوامل دیگری است که موجب ساییدهگی زانو میگردد.
برای جلوگیری از مصاب شدن به ساییدهگی زانو اقدامات پیشگیرانه موجود است که در وقایه از آن مفید واقع میشود. مثلاً کاهش وزن، کاهش فعالیت فزیکی، کاهش تمرینات ورزشی، از قبیل فوتبال، والیبال و محافظت از صدمات و مراعات قواعد ایمنی در کار و ورزش و جلوگیری از ایستاد شدن طولانیمدت و اجرای تمرینات تقویتی عضلات از زمره نکاتی است که در امر پیشگیری از ابتلا شدن به این مرض حایز اهمیت است.
۸صبح: کدام عملیاتهای استخوانی در افغانستان انجام میشود و آیا ضرورتهای مریضان مبتلا به امراض استخوانی در کشور قابل رفع شدن است؟
دوشیانی: تقریباً تمام عملیاتهای اورتوپیدی در کشور صورت میگیرد. تفویض مفاصل و تثبیت کسور فقرات توسط عمل جراحی و اصلاح سوءاشکال ولادی و تمام عملیاتهای شکستهگیهای دستوپا خوشبختانه انجام میشود.
۸صبح: چرا امراض استخوان در سنین بالا بیشتر دیده میشود؟
دوشیانی: بهصورت کل اکثریت امراض با افزایش سنوسال بیشتر بهوجود میآید و امراض اورتوپیدی از این قاعده مستثنا نیست. تغییرات فزیولوژیک و میتابولیک، کار و فعالیت زیاد و مواجه شدن با کاهش مواد معدنی و منرال از جمله کلسیم، فاسفورس، و کاهش ویتامین D که در رشد و تحکیم انساج استخوانی لازم است، باعث مصاب شدن به امراض اورتوپیدی در سنین بالا میشود.
۸صبح: واقعات صدمات کار و حادثات ترافیکی در کشور منجر به افزایش آفات اورتوپیدی شده است. برای کاهش آن چه توصیه میکنید؟
دوشیانی: صدمات ناشی از کار، سقوط از ارتفاع، حادثههای ترافیکی آسیبهای جنگی و کارهای سنگین و فرسایشی عوامل اساسی شکستهگی و برآمدهگی مفاصل و آفات عضلاتی محسوب میگردد که جهت جلوگیری از آن قواعد ایمنی در جریان کار مراعات گردد و قوانین ترافیکی در نظر گرفته شود و از سرعت زیاد خودداری شود.
۸صبح: چه اقدامات و تدابیر برای جلوگیری از امراض استخوانی وجود دارد و چه زمانی باید به داکتر مراجعه کرد؟
دوشیانی: با تاسف باید گفت که مردم ما هنگامی که دچار شکستهگی و برآمدهگی میشوند، ضمن این که به تداویهای غیرعلمی، غیرمسلکی و خودسرانه مبادرت میورزند به نزد افراد غیرمسلکی نیز مراجعه میکنند که در این صورت نه تنها درست تداوی نمیشوند بلکه این کار در بعضی موارد سبب معیوبیتهای دایمی و حتا منجر به قطع عضو آفتزده میشود. مریض اگر به متخصص مربوط هم مراجعه کرده در وقت نامناسب بوده و ازاینرو، ایجاب میکند که مردم در زمانی که دچار آفات اورتوپیدی میشوند به موقع به متخصص اورتوپیدی مراجعه کنند تا تداوی درست، دقیق، علمی و مسلکی صورت گیرد.
۸صبح: در افغانستان از کدام فناوری برای تشخیص بیماریهای اورتوپیدی استفاده میشود؟ گفته میشود که از امآرآی با کیفیت خیلی پایین و سیتی اسکن با کیفیت متوسط استفاده میشود. این مساله چهقدر دقیق است؟
دوشیانی: در قسمت پایین بودن کیفیت معاینات سیتی اسکن و امآرآی در برخی جاها دقیق است. اما مراکز و شفاخانههایی وجود دارند که از کیفیت عالی، معتبر و دقیق برخوردارند. در افغانستان برای تشخیص اورتوپیدی از اکسری، التراسوند، سیتی اسکن و امآرآی بهطور معمول استفاده میشود.