مهلت پاکستان برای خروج داوطلبانه مهاجران غیرقانونی افغان از این کشور، روز گذشته به پایان رسید. دولت پاکستان اعلام کرده که این مهاجران پس از ۱۵ اپریل سال جاری میلادی اگر این کشور را داوطلبانه ترک نکنند، بهگونه اجباری اخراج خواهند شد. براساس اعلام دولت پاکستان، حدود یک میلیون تن از جمله دارندهگان کارتهای اقامتی آیسیسی به افغانستان برگردانده خواهند شد. با این حال، هزاران تن از پناهجویانی که پس از سقوط افغانستان به دست طالبان به این کشور پناه بردهاند، بهشدت نگرانند که در صورت اخراج اجباری در معرض انتقامجویی طالبان قرار خواهند گرفت. افزون بر این، صدها هزار تن از فرزندان مهاجر که در پاکستان در حال تحصیل هستند، در بیسرنوشتی مطلق به سر میبرند.
دولت جدید پاکستان چندی قبل اعلام کرد که موج دوم اخراج مهاجران را از ۱۵ اپریل ۲۰۲۴ آغاز میکند. موج اول این روند از اول نوامبر ۲۰۲۳ آغاز شده بود و تا ۱۳ جنوری ۲۰۲۴ ادامه داشت. در آن مدت حدود ۵۲۰ هزار پناهجوی افغان از پاکستان بهگونه اجباری اخراج شدند.
رسانههای پاکستانی به نقل از رفعت خان، سخنگوی وزارت وزارت داخله این کشور، گزارش دادهاند که تصمیم برگشت مهاجران قطعی است و پولیس این کشور پس از پایان این مهلت به اخراج اجباری آغاز خواهد کرد. سخنگوی وزارت داخله پاکستان گفته است: «تمام ترتیبات بازگرداندن نهایی شده است که از جمله شامل بازگشت داوطلبانه و همچنین اخراج پناهندهگان بدون مدارک قانونی است.»
اکسپرس تریبون، یک رسانه پاکستانی، گزارش داده که دو مرکز در پشاور و منطقه «لندیکوتل» برای جمعآوری و انتقال مهاجران افغان دارای کارت اقامت از طریق گذرگاه تورخم آماده شده است و حملونقل، اسکان و غذا نیز برای بازگشتکنندهگان در نظر گرفته شده است.
در همین حال قیصر افریدی، سخنگوی کمیساریای عالی پناهندهگان سازمان ملل متحد، گفته است: «در حالی که ما حق حاکمیت پاکستان برای اجرای قوانین را درک میکنیم، از این دولت خواستهایم که شرایط دشوار پناهندهگان افغان را در نظر بگیرد و ما در حال گفتوگو و مذاکره با دولت پاکستان برای رسیدهگی به چالشهای پیشروی مهاجران افغان هستیم.»
پس از این اعلام دولت پاکستان، اضطراب و ترس پناهجویان افغان در پاکستان افزایش یافته است. آنها بهشدت نگرانند که با برگشت اجباری پولیس این کشور روبهرو شوند. این پناهجویان میگویند که با اعلام این وضعیت، زمینه استفادهجویی و باجگیری پولیس پاکستان افزایش مییابد.
یکی از پناهجویان افغان مقیم شهر کویته پاکستان، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که روند اخراج اجباری مهاجران در این شهر آغاز شده است. او میافزاید: «از چهار ماه قبل پولیس پاکستان با لباس شخصی خانهبهخانه مهاجران آمده بود و به روی دروازهها نشانههایی را نوشت. به خانهها تا هنوز نیامدهاند، اما در بازار شاهد بودم که موترهای پولیس زیاد شده و مردم را ایستاد میکردند و بایومتریک میکردند. به موترها سوار میکردند و نمیدانم به کجا میبردند.»
علاوالدین (مستعار) یکی از خبرنگارانی که پس از سقوط افغانستان به دست طالبان، به پاکستان رفته، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که وضعیت برای مهاجران بسیار رقتبار است و هر لحظه در ترس بازداشت و اخراج اجباری قرار دارند. این خبرنگار در تبعید میافزاید: «بدی کار در اینجاست که تر و خشک یکجا میسوزند. این اقدام زمینه فساد و سوءاستفاده پولیس از مهاجران را افزایش میدهد. بار اول که اخراج اجباری شروع شد، مردم تمام داروندارشان را به پولیس دادند تا از شر اخراج اجباری رهایی پیدا کنند؛ اما چارهساز نیست. از بیچارهگی مهاجران گاو شیری جور کردهاند. هر روز که بیپول شدند، به تلاشی خانههای مهاجران میروند.»
مژده (مستعار) یکی از دختران معترض مقیم پاکستان، میگوید که اعلام اخراج بیش از یک میلیون مهاجر، او را در وضعیت دشوار قرار داده است. او تاکید میکند که اگر بهگونه اجباری اخراج شود، توسط طالبان بازداشت خواهد شد. این دختر معترض میافزاید: «از روزی که اعلام اخراج اجباری شده، یک روز نان به گلوی ما بهخوبی نرفته است. شب و روز در ترسولرز هستیم. استرس و فشار روانی ما زیاد شده میرود. نه راه برگشت داریم، نه پیشرفت در کارهای ما صورت میگیرد. حیران ماندهایم که چه کنیم و اگر اخراج شویم چه سرنوشت تلخ و سیاه پیش روی ما قرار دارد.»
از سوی دیگر، شماری از نظامیان پیشین که پس از سقوط حکومت قبلی از ترس انتقامجویی طالبان به پاکستان رفتهاند، میگویند که در بلاتکلیفی محض به سر میبرند و در صورتی که توجهی به وضعیت آنان نشود، به دست طالبان خواهند افتاد. یکی از این نظامیان که نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، میگوید که وضعیت به حدی برایش دشوار شده که نمیتواند در مورد یک روز زندهگی خود فکر کند. او میافزاید: «از کدام دشواری زندهگی بگویم؟ دو سال است در حالتی قرار دارم که بیانش برایم مشکل است. کودکانم به مکتب رفته نمیتوانند و خودم آزادانه گشتوگذار کرده نمیتوانم. پول ندارم و وضعیت اقتصادیام بهشدت خراب است. حال میترسم اخراج شوم. اگر اخراج شوم، از همین تورخم بازداشت میشوم، حاجت به رسیدن به کابل نیست.»
این پناهندهگان در حالی نسبت به موج دوم اخراج اجباری از سوی دولت پاکستان نگرانند که برخی از خانوادهها میگویند کودکانشان از ترس پولیس شوک دیدهاند. یکی از خانوادههایی که در اسلامآباد زندهگی میکند، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «دخترم هر لحظه پرسان میکند که پدر پولیس میآید؟ ویزه داریم؟ شما فکر کنید کودک سهساله نگران ویزه و پولیس است.»
با این حال، برخی از فعالان حقوق بشر در پاکستان، خواستار توقف این روند شدهاند. آنها گفتهاند کسانی که از زیر ستم طالبان مجبور به فرار از کشور شدهاند، اکنون در معرض اخراج اجباری قرار دارند. به گفته آنان، اجبار افراد، بهویژه زنان، به برگشت به محیطهایی که در آن حقوق اولیه بشر مانند آموزش، اشتغال و آزادی رفتوآمد به خطر افتاده است، بهوضوح اصول بشردوستانه و قوانین بینالمللی را نقض میکند.
رسانهها اعلام کردهاند که پس از تسلط طالبان بر افغانستان، صدها هزار تن به پاکستان پناه بردهاند. تقریبا سه سال بعد از سقوط دولت، بسیاری هنوز در بلاتکلیفی به سر میبرند و از جمله تقریبا ۲۰ هزار افغان در انتظار ویزای وعده دادهشده ایالات متحده امریکایند.
طالبان افزون بر هدف قرار دادن خبرنگاران، فعالان مدنی و مدافعان حقوق بشر، در جستوجوی افرادیاند که با نیروهای امریکایی و ناتو در ۲۰ سال گذشته در افغانستان کار کردهاند.
امریکا در ماه نوامبر سال گذشته نامههای حمایتی را برای دارندهگان پروندههای P1 و P2 فرستاده بود، اما آن نامهها در پیش پولیس پاکستان فاقد اعتبار بوده و دارندهگان آن به افغانستان اخراج شدهاند. همچنان سفارتهای کشورهای غربی و آژانس پناهندهگان و کمیساریای عالی پناهندهگان سازمان ملل، برای جلوگیری از اخراج افرادی که تحت آزارواذیت قرار طالبان قرار دارند، گفتوگوهای گسترده با مقامهای پاکستانی انجام دادهاند، اما هنوز راهحل عملی برای معضل وجود ندارد.
گفتنی است که در سال ۲۰۱۷ دولت پاکستان با همکاری دولت پیشین افغانستان کارت ACC را معرفی کرد. این کارتها به کسانی که به هر دلیلی نمیتوانستند کارت POR را دریافت کنند، توزیع شده بود.
کمیساریای عالی پناهندهگان سازمان ملل متحد گفته است که تا سال ۲۰۲۲ حدود ۸۴۰ هزار تن از پناهندهگان اهل افغانستان در پاکستان کارت ACC دریافت کردهاند.