ترکیه در آغاز هفته جاری میزبان اسماعیل هنیه، رییس شاخه سیاسی حماس، و سایر سران این گروه بود. رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه، با تشریفات ویژه در کاخ دلمهباغچه شهر استانبول از آنها پذیرایی کرد. البته اردوغان اواخر هفته گذشته در سخنرانیای که در حضور جمعی از اعضای حزب عدالت و توسعه داشت، با لحن آمیخته با غرور از میزبانی زودهنگام از سران حماس خبر داده بود. این اولین دیدار اردوغان پس از شروع جنگ غزه با هنیه است. حماس با آنکه دفتر سیاسی در انقره ندارد، ولی مقامهای آن مداوم به این کشور آمدورفت داشتهاند. وقتی حمله هفتم اکتوبر رخ داد، گفته میشود که هنیه در ترکیه حضور داشت. ویدیویی که به تعقیب آن حمله، شبکه الجزیره از هنیه نشر کرد و وی و همراهانش را در حال ادای نماز شکرانه نشان میداد، ادعا میشود که در ترکیه ضبط شده است. بر پایه برخی گزارشها، اردوغان پس از آن از سران حماس خواست که بدون سروصدا کشورش را ترک گویند.
میزبانی ترکیه از سران حماس میتواند دو هدف را دنبال کند:
1- مهمانداری انقره از هنیه و همراهانش بدون شک به جنگ غزه و چهگونهگی پایان دادن به آن پیوند دارد. تلاشهایی را که ایالات متحده امریکا، مصر و قطر از مدتها قبل برای برقراری آتشبس روی دست گرفتهاند، تا این دم به ثمر ننشسته است. طرف اسراییلی و امریکایی حماس را متهم به کارشکنی در این روند میکنند و این گروه آن دو کشور را. مصر و قطر هم به درخواست آن دو کشور مبنی بر اعمال فشار حداکثری بر حماس تا هنوز آنگونه که انتظار میرفت، تن ندادهاند. اینکه گفته میشود سران حماس شاید از دوحه به کشوری دیگر نقل مکان کنند، به نظر نمیرسد که به این زودیها عملی باشد؛ اگر چه تاثیر فشارهای امریکا در زمینه را نمیتوان نادیده انگاشت.
مقامهای قطری چهارشنبه هفته گذشته با لحن آمیخته با تاسف از تجدیدنظر در موضع خود در زمینه میانجیگری برای برقراری آتشبس در غزه خبر دادند. محمد بن عبدالرحمان آلثانی، نخستوزیر و وزیر خارجه قطر، در یک کنفرانس خبری اظهار داشت: «سوءاستفاده از این میانجیگری برای منافع محدود سیاسی وجود دارد. این امر سبب شده تا قطر ارزیابی کاملی از نقش خود انجام دهد.» اظهارات این مقام قطری ظاهراً در واکنش به اظهارات استنی هویر، نماینده دموکرات کانگرس امریکا، بیان شده است: «دولت جو بایدن بایستی در رابطهاش با دوحه که حامی حماس به حساب میرود، تجدید نظر کند.»
برخی منابع گزارش دادهاند که مقامهای دوحه به خاطر حفظ اعتبار کشورشان، شاید از پروسه میانجیگری کنارهگیری کنند؛ چیزی که میتواند روند گفتوگوها را با بنبست مواجه کند. اگر دوحه کنار رود، جا برای ترکیه خالی میشود؛ کشوری که هم با حماس رابطه خوب دارد و هم با اسراییل؛ اگر چه اردوغان با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسراییل، تنش لفظی داشته که چیز تازهای هم نیست. زمانی که یک مقام ارشد قطری از بازنگری در موضع کشور خود خبر داد، هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در دوحه حضور داشت و ساعتها پشت درهای بسته با هنیه مشغول گفتوگو بود. فیدان پس از آن دیدار، خبر داد که طرف حماس با ایجاد دولت فلسطینی در مرزهای قبل از 1967 پابندی دارد. همچنان اضافه کرد که پس از تاسیس دولت فلسطینی، حماس تبدیل به حزب سیاسی شده و شاخه نظامیاش را منحل میکند. این اظهارات مقام ترکی آن هم در قلب قطر، حکایت از علاقه کشورش به دخالت در پروسه میانجیگری دارد. ترکیه از اوایل دلبسته مشارکت در روند میانجیگری بود، ولی به درخواستش توجه نشد. هنوز شمولیت انقره در فرایند گفتوگوها و اینکه چه نتایجی در پی خواهد داشت، در هاله ابهام قرار دارد.
2- اردوغان در این اواخر با انتقاد حامیان خود در ترکیه مواجه بود، به این دلیل که فشار حداکثری بر اسراییل در دفاع از فلسطینیها وارد نکرده است. اسلامگراهای تندرو که در سایه حزب رفاه نو به رهبری فاتح اربکان جمع شدهاند، موضع ترکیه در خصوص جنگ غزه را دوگانه خوانده و از دوام رابطه تجاری با اسراییل زیاد انتقاد کردهاند. ادعا میشود که سایه سنگین آن انتقادها بر سر انتخابات شهرداریهای ترکیه حس شده است. حزب رفاه نو با علم کردن مساله فلسطین، توانست در آن انتخابات در جایگاه سوم قرار گیرد که اگر در کنار اردوغان میماند، شاید حزب وی به پله دوم سقوط نمیکرد.
پس از آنکه اردوغان باخت حزب عدالت و توسعه در انتخابات محلی را پذیرفت، در جمعی از هوادارانش از پر کردن خلاها و رفع کاستیها خبر داد: «نتوانستیم در آزمون انتخابات محلی به نتیجهای که میخواستیم برسیم. اشتباهاتمان را اصلاح میکنیم. کاستیهای خود را اصلاح میکنیم. پس از نتایج انتخابات محلی، خود را تحت بازخواست قرار میدهیم و پیامهای ارسالشده از سوی مردم را بررسی خواهیم کرد.» به نظر میرسد که میزبانی از سران حماس به قصد برطرف کردن کاستیهایی باشد که اردوغان قبلاً بیان کرده بود. پیش از آنکه هنیه به ترکیه بیاید، اردوغان در نشستی با اعضای حزب عدالت و توسعه، حماس را بار دیگر گروه آزادیبخش خواند و با جنبش آزادیبخش ملی که آناتولی را قبل از تاسیس جمهوری ترکیه از اشغال نجات داده بود، مقایسه کرد. اردوغان در آن نشست تصریح کرد: «من به دفاع از آرمان فلسطین ادامه میدهم و مادامی که زنده باشم، حتا اگر تنها باشم، صدای فلسطینیهای مظلوم خواهم بود.»
البته قبل از آن اظهارات، وزارت بازرگانی ترکیه از اعمال محدودیت در زمینه صدور 54 قلم کالا به اسراییل خبر داده بود؛ چیزی که واکنش وزارت خارجه اسراییل را در پی داشت: «ما با کشورهای دوست، از جمله امریکا و سازمانهای طرفدار اسراییل در ایالات متحده تماس میگیریم تا سرمایهگذاری در ترکیه را متوقف کنند.» البته رهبر حزب رفاه نو نیز به آن اقدام دولت اردوغان واکنش نشان داد و آن را دیرهنگام خواند.
اینهمه در حالی صورت میگیرد که ترکیه با آنکه در چند نوبت رابطه سیاسی خود با اسراییل را تعلیق کرده، ولی حجم تجارت میان طرفین افزایش روزافزون داشته است. از این حیث، میزبانی گرم انقره از سران حماس، اظهارات صریح مقامهای دولتی در دفاع از فلسطینیها و اعمال محدودیت بر صدور کالا به اسراییل به خاطر پر کردن خلاهایی است که حزب اردوغان پس از انتخابات شهرداریها متوجه شده بود.