گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC) مبنی بر کاهش ۹۵ درصدی کاشت تریاک در افغانستان، با واکنشهای زیادی مواجه شده است. شماری از کارشناسان میگویند که تریاک عمدهترین منبع مالی طالبان را تشکیل میدهد و در نبود زمینههای بدیل، کاهش با این حجم، دور از واقعیت است. به گفته برخی از آنان، طالبان کاشت، خرید و فروش تریاک را انحصاری کردهاند و از تولید شیشه، سود گزافی به دست میآورند. از سوی دیگر، برخی منابع در شمالشرق کشور تصریح میکنند که کاشت تریاک نهتنها کاهش نیافته، بلکه بهشکل سرسامآوری افزایش یافته است. این در حالی است که براساس گزارش قبلی این نهاد، قاچاق و تولید مواد مخدر صنعتی (متامفتامین) بهشکل بیپیشینه افزایش یافته است. به گفته این سازمان، تولید مواد مخدر صنعتی نیازی به زمین یا نیروی کار زیاد ندارد و جابهجایی و پنهان کردن آن نیز نسبت به مواد مخدر از نوع تریاک، آسانتر است.
دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC) در گزارش تازه خود از کاهش ۹۵ درصدی کاشت تریاک در افغانستان خبر داده است. طبق گزارش، با کاهش کاشت تریاک، بهای آن در بازارها افزایش یافته است. این سازمان افزوده که تولید و عرضه تریاک از شش هزار و ۲۰۰ تن در سال ۲۰۲۲، به ۳۳۳ تن در سال ۲۰۲۳ کاهش پیدا کرده است.
در همین حال، منابع میگویند که کاشت و قاچاق تریاک نهتنها کاهش نیافته، بلکه افزایش نیز داشته است. یک منبع که نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید، این گزارش در حالی نشر میشود که فصل کاشت و جمعآوری شیره تریاک چند ماه پیش ختم شده است. به گفته منابع، تصاویر ماهوارهای که از آن در گزارش ممکن استفاده شده باشد، فصل کاشت تریاک را در ولایتهای مختلف مورد ارزیابی قرار نداده است.
یک منبع در شمالشرق کشور که نمیخواهد نام خود و ولایتش در گزارش ذکر شود، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «امسال از تریاک حاصلات خوبی به دست آوردم. طالبها از این تریاکها عشر گرفتند و به کار مردم غرض نگرفتند. ما در تیرماه تخم را میپاشیم، در بهار سبز میشود.» او میافزاید که در سال جاری، بهای هر کیلوگرام تریاک دو چند و در برخی از مناطق سهچند افزایش داشته است. به گفته او، در حال حاضر یک کیلوگرام شیره تریاک از ۳۰ تا ۳۵ هزار افغانی به فروش میرسد، در حالی که سال گذشته بهای آن بین ۵- ۱۰ هزار افغانی بود. این منبع میافزاید که طالبان به هیچ عنوان کاشت و فروش تریاک را منع نمیکنند. به گفته او، در صورتی که این گروه کاشت تریاک را منع کند، درآمد مالی بزرگ خود را از دست میدهد.
با این حال، یکی از دهقانان در ولایت غور دلیل کاهش کاشت تریاک را نبود آب و افزایش آفت نباتی عنوان میکند. او میگوید: «چند سال است که تریاک حاصل خوب نمیدهد. خشکسالی است. تریاک آب زیاد کار دارد، از همین خاطر امسال بسیار کم کاشته شد. کدام ممانعت وجود نداشت، ولی شیره نمیدهد، کدام مرض میزند، از همین خاطر امسال کمتر تریاک کشت شده بود. اگر مردم میفهمیدند که اینقدر قیمت میشود، حتماً تمام زمینهای خود را تریاک کشت میکردند.»
در همین حال، دکتر فیاض غیاثی، دیپلمات پیشین در تاجیکستان، نیز گزارش سازمان ملل متحد در مورد کاهش کاشت تریاک را دور از واقعیت و سفیدنمایی طالبان در غرب میخواند. به گفته آقای غیاثی، مواد مخدر یکی از منابع مهم تمویل مالی گروه طالبان در دو دهه جنگ علیه حکومت سابق افغانستان و نیروهای بینالمللی بوده و کاهش چشمگیری کاشت و تولید مواد آن به این حجم غیرقابل باور است. این دیپلمات پیشین میافزاید که تا هنوز هیچ یک از قاچاقچیان حرفهای و معروف مواد مخدر توسط طالبان دستگیر و زندانی نشده است و همچنان طالبان در ولایات مختلف از عمده و پرچون فروشان مواد مخدر مالیه میگیرند که این خود شک و تردیدهای زیادی را در رابطه به گزارش سازمان ملل خلق کرده است.
آقای غیاثی تاکید میکند که سران طالبان با قاچاقبران تریاک شریکند و از فروش آن سالانه میلیونها دالر به دست میآورند. به گفته او، طالبان با تغییر پالیسی در کاشت و قاچاق مواد مخدر و کنترل آن، به چشم جهان خاک میزنند، زیرا مسوولان این گروه بهطور مستقیم در قاچاق مواد مخدر دست دارند و با مافیای مواد مخدر همکاری میکنند و به ناظران بینالمللی اجازه بررسی را نیز نمیدهند.
از سوی دیگر، خالد پشتون، نماینده ولایت قندهار در مجلس نمایندهگان پیشین، در واکنش به گزارش سازمان ملل متحد، میگوید که بهعنوان کسی که از حوزه جنوبغرب افغانستان است، بهطور تخمینی میتواند ۵۰ درصد یافتههای این گزارش را تایید کند.
آقای پشتون در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «اطلاعاتی که از موکلین و دوستهای خود دارم، ۵۰ فیصد کاهش در سطح افغانستان را تایید میکنم، اما ۵۰ فیصد دیگر از سوی ملل متحد و طالبان به نفع این گروه، مبالغه صورت گرفته است.» به گفته او، طالبان و حامیانشان کوشش دارند که کاشت، فروش و قاچاق تریاک را انحصاری کنند تا فایده زیادتری به دست بیاورند.
این عضو پارلمان پیشین میافزاید که طالبان، خانوادهها و حامیانشان، هم اکنون در حویلیهای کلان که هر کدام چندین جریب زمین را احتوا میکند و نیز در مناطق دوردست در جنوبغرب کشور، تریاک میکارند تا از چشم مردم و جهان به دور باشد. به گفته او، اعضای رهبری این گروه، در پروسیس مواد مخدر صنعتی نقش دارند. آقای پشتون تصریح میکند: «یک بته است به نام عمان. طالبان توسط این بته، تریاک را به شیشه تبدیل میکنند که یک کیلو را به ۲۰۰ هزار افغانی به فروش میرسانند. متخصصانشان هم از مردم هلمند هستند که در این روزها خیلی شهرت یافتهاند.»
این عضو پارلمان پیشین تاکید میکند که خریدار شیره تریاک نیز طالبان و مقامهای بلندپایه این گروه در سطح وزیر، والی و قوماندانهای کلان هستند که تریاک را در انبارهای خود نگهداری میکنند و به بهای بلند آن را به فروش میرسانند. به گفته او، کاهش کاشت تریاک به خاطر اجرای تعهدات طالبان به جامعه بینالمللی نیست، بلکه این گروه به دنبال سود بیشتر است و از همین رو کاشت، فروش و خرید تریاک را انحصاری کرده است. آقای پشتون میافزاید که در حال حاضر گدامهای طالبان مملو از تریاک سالهای گذشته است و آن را با قیمتهای گزاف به فروش میرسانند.
پیش از این، دفتر جرایم و مواد مخدر سازمان ملل در گزارشی گفته بود که قاچاق مواد مخدر نوع کریستال از افغانستان و کشورهای همسایه ۱۲ برابر افزایش یافته است. این گزارش در ۱۹ سنبله سال جاری تحت عنوان «درک تولید غیرقانونی متامفتامین در افغانستان» منتشر شده است. براساس این گزارش، تولید مواد مخدر صنعتی نیازی به زمین یا نیروی کار زیاد ندارد و جابهجایی و پنهان کردن آن نیز نسبت به مواد مخدر از نوع تریاک، آسانتر است. در این گزارش آمده است: «افغانستان از تولیدکنندهگان عمده متامفتامینها در منطقه است و کاهش کاشت تریاک ممکن است به تغییر به طرف تولید مواد مخدر صنعتی منجر شود که طرفهای مختلف از آن سود خواهند برد.»
همزمان، شماری از کشورهای آسیای میانه گفتهاند که تجارت مواد مخدر افغانستان تحت حاکمیت طالبان، در حال رونق یافتن است. به گفته آنان، افغانستان یکی از بزرگترین تولیده کنندهگان هرویین و متامفتامین در جهان بوده که حدود ۸۰ درصد بازار جهانی مواد مخدر را به خود اختصاص داده است.