افغانستان نینگ قیشلاق عیاللری؛ اۉتمیش دن افسوس‌لنیش و کېله‌جکّه امید قیلیش
خراسانی
شهر دن اۉزاق و سووسیز و اوت‌سیز چول ده یشه‌یدی. بو چول افغانستان نینگ بغلان ولایتیده یېللر دوامیده اوروش مرکزی بۉلگن خوفسیزلیک بزه‌سیدن قیسقه مصافه ده جایلشگن. اۉزاق دن قوروق منظره، توپراق و اۉی‌لر توپراق بیلن بیر خیل رنگ ده؛ سامانلی اۉی‌لر. ۳۰ یاشر لیلا هم شونده‌ی اۉی‌لر دن بیری ده یشه‌یدی. او اوزون ییته‌گی نینگ چین‌لریدن کوره یوزی نینگ چین‌لری کوپ بولگن یاش عیال دیر. او نینگ قیسقه عمری افسوس و محروم‌لیک بیلن اوتگن؛ بو یاشی ده اوتمیشینی اویله‌گن حالده بو افسوس‌لر سیماسیده کورینه‌دی. حیات او نینگ اوچون «سوو، کتاب و دوست بیلن بولیش» دیر؛ افسوس که بو حقوق‌لر اوندن آلینگن. لیلا یشه‌یدیگن قیشلاق سوو گه تشنه. سوو تاپیله‌دیگن یگانه جای منطقه مسجدی دیر شور و ایچیب بولمه‌یدیگن سوو. لیلا اوزاق شهر دن ایچیملیک سوو آلیب کیله‌دی شونی اوچون هر بیر تامچی سوو او نینگ حیاتی کبی قیمتلی دیر.
لیلا نینگ آته‌سی یشه‌یدیگن قیشلاق ده، قیزلر نینگ تعلیم آلیشی فقط قرآن دن بیر نېچه آیت یاد آلیش بیلن چېکلنه‌دی و ۲۰ یاش دن آشگن تۉرموش گه چېقمه‌گن قیز کم‌دن-کم اۉچره‌یدی. لیلا گه کوره: «قیشلاغی‌میز ده هر کۉنی بیر قیز فاتیه (اۉنشتریله) دی.» لیلا اۉزی ۱۵ یاشی ده اۉنشتیریلیب و بیر طرز ده ساتیلگن اېدی. قرآن نینگ بیر نیچه سوره‌لرینی یاد آلیب بوېنیگه رومال اۉره‌شنی اورگنگچ، آته‌سی او نی جېنیگه بیره‌دی؛ لیلا دن ایکی برابلر کتّه آدم گه. ایرکک‌لر ساۉچیلیکّه کیلگن کونی، لیلا مهمان او ي دروازه‌سی آرتیدن آته‌سی نینگ گپیگه قۉلاق ساله‌دی. آته‌سی اۉنی یاشیرینچ ۳۵۰ مینگ افغانی ساتگنینی بېلسه ده ، یۉق دییشیدن امیدوار.
اېندی اوشه کونلرنی اویلر ایکن، قلبی ده چقور قیغو، جانینی یوقاتیش قیغوسی بیلن شونده‌ي دیدی: «اوشنده اۉی گه کیریب معرکه نی بوزیش گه جرئتیم یېتمسدی. یوره‌گینگیز گه ماس ایر تاپه آلمه‌سنگیز آدم کۉپ کسل بوله‌دی. اۉنشتیریلگن اوچ یېل دوامیده قللیغیم نینگ اسمی تیلگه آلینسه، ایرینگیز کیلدی دیېشسه، نیچه کون ایسیتمه و قوسقی باعث اوزیمگه کیلمسدیم. حتا تورموش قورگنیمدن کیین هم اوی گه کیرگنیمده، اوی دن یامان هید کیله‌یاتگنینی تصور قیلر ایدیم.»
اۉز تقدیری آپه‌لری‌نیکیدن یخشی بولمسلیگینی بیلسه ده، لیکن آته‌سی نینگ گپ‌لری گه اوزینی ایشانتیرر ایدی که اگر تیریک بولسه، اوزی گویا که آلمه بیلن بیر کیشینی اوریب آلگنده‌ی ایر گه (اوز اختیاری گه تنلش). بیراق کون کیلدی، آته‌سی ایری نینگ اویی ده او نینگ مصیبتینی کوریب: «اگر بو آدم بیلن یخشی مناسبتده بولمه‌سنگ، اوزیم بوغیب اولدیره‌من» دیدی.
لیلا نینگ تورموش قورقنیگه ۱۳ ییل بولماقده و اوشبو وقت ایچیده او ییتّی مرته ولادت قیلگن و یالغیز ایکّی فرزندی تیریک قالگن. حامله‌دارلیک و کېتمه-کیت توغیش، امیدسیزلیک و توشکونلیک دنیاسی و اولیک باله نینگ توغیلیشی بیلن توگه‌یدی، اونی قیغولی حکایه‌لری بار عیال گه ایلنتیرگن. الملی سیس بیلن «مین قری مه‌ی کیم قری‌سین» دیدی.
او اوزینی جوده هم یالغیز حس قیله‌دی. تشقی دنیا بیلن ملاقات قیلیش و قره‌یدیگن یگانه دریزه‌سی کیچیک تلویزیون دیر. اوقیش و یازیش سوادی یوق، بیراق هردایم مکتب باریب و سبق اوقیش نی آرزو قیلگن: «آق چادر کییش یگانه آرزویم ایدی. بو ییرده‌گی قیزلر درس اوقیشمه‌یدی. قیزلر مکتبی یوق ایدی، بیراق مکتب یالغیز ییگیت‌لر اوچون ایمس‌لیگینی بیلر ایدیک. تورموش قورگنیمدن کیین بیز دن اوزاق‌راغ منطقه ده ابتدائیه بیر مکتب بار ایدی، لیکن ایریم مینگه باریش اوچون اجازه بیرمه‌دی. قاچیش اوچون بهانه قیدیریشیمنی اویلردی.»
لیلا نینگ ایری اونگه اوقیش و یازیش گه رخصت بیرمه‌گچ، قیغوسی کمه‌یشی اوچون بلوچی دوززلیکّه یوز کیلتیره‌دی. آز وقت ایچیده بو کسب نی اورگنهدی و باشقه‌لر اوچون کییم تیارله‌یدی. شهر دن کوپ سانده مجاز تاپه‌دی، لیکن بو اونچه اوزاق دوام ییتمه‌یدی؛ چونکه ایری لیلا مالی ایرکین‌لیک تاپگن حالده، اونی ترک قیلیشینی اویله‌یدی. لیلا لبلریده تبسم بیلن بونده‌ی دیدی: «مینگه کوپ غم بیرگنی اوچون، پولدار بولسم قاچیب کیتیشیم‌دن قورقردی.»
لیلا باشقه آدم‌لر نینگ فرزندسیزلیگی و ایری نینگ ظلمی باعث اجره‌لیشگه قرار قیلگندن ایری نینگ شبهه‌سی آشگن. اوشبو مدت ایچیده مجازی بولگن دوست‌لری آرقه‌لی چاره ایزله‌یدی. لیکن ایری کوتیلمه‌گن حالت ده خبر بولیب و بیر هفته گپیره آلمه‌یدیگن احوال گه کیلتیره‌دی.
بیراق لیلا اوز قرارینی آلگن و ایری نینگ ییللر دوامیده چیده‌گن قییناق‌لری گه توسقین‌لیک قیلماقچی ایمس. مبادا کون اوچون بیر مقدار پول ییققن، اما تقدیر باشقچه بوله‌دی. ییللر بویلب بو قیشلاق نی اوروش میدانی گه ایلنتیرگن و حیات نی یشاوچیلر گه جهنم گه اوزگرتیرگنلر حاکمیت تیپه‌سیگه ایریشه‌دی. لیلا نینگ ایتیشیچه: «باشیمگه موزلی سوو توکّنده‌ی بولدی. قینی‌سینگلیم ینه طالبان کیلدی، ایریم بیلن یره‌شیم کیره‌ک، قاچیش نینگ علاجی یوق دیدیلر.»
لیلا عادی حیات نی آرزو قیله‌دی. او هیچ قچان قیینچیلیک و زوره‌وانلیکّه اورگنمه‌گن. هیچ نرسه قیلمسدن یانه‌دی. ایرته‌لب اوزی گه یاقمه‌گن آدم نینگ یانیدن توریب سیگیر ساغیش، قوی‌لرنی باقیش و تاووق‌لری گه دانه بیریش گه باره‌دی. ایندی لیلا نینگ نه مکتب باریش و نه هم صنعتی بیلن پول تاپیش امکانی بار. حاضر او نینگ یانیده توره‌دیگن عایله‌سی و اوزی کبی عیاللر نی قوللب-قوتلاوچی حکومت یوق دیر.
